Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2008, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 2008 3
lesbók
Eftir Jónas Knútsson
jonask@internet.is
N
ick Broomfield
heldur að ég sé
Finni. Kappinn er
fimmtíu og átta
ára gamall og
dauðþreyttur,
enda nýlentur í Vesturálfu, en lítur
út eins og nýskriðinn úr mennta-
skóla. Broomfield mun vera helsti
núlifandi heimildamyndamaður
Breta og eftir hann liggja bráð-
skemmtilegar en jafnframt aðkall-
andi myndir á borð við Chicken
Ranch um vændiskofa í Arizona-
eyðimörkinni, tvær myndir um
skjannahvíta þjóðernissinnann Eu-
gene Terre’Blanche og óður til eins
aðsópsmesta forsætisráðherra
Breta Margrétar Thatcher.
Sveinsstykkin eftir Broomfield
drógu dám af ómenguðu fé-
lagsraunsæi en brátt flæktist sögu-
maðurinn Broomfield inn í mynd-
irnar; fyrir vikið urðu þær görótt
blanda af áleitnum yrkisefnum, góð-
látlegu gríni og glæfralegum uppá-
tækjum.
Þér var hótað morði og meið-
ingum eftir myndina Foringinn, bíl-
stjóri hans og eiginkona bílstjórans
(The Leader, His Driver and The
Driver’s Wife).
„Þegar ég lauk við myndina árið
1992 bárust mér þó nokkrar hótanir,
einhver ætlaði að koma og drepa
mig. Eugene Terre’Blanche höfðaði
mál á hendur Channel 4. Í myndinni
er því gerðir skórnir að Jani Allen
hafi verið tíðleikakona Terre’
Blanche. Jani Allen hóf málsókn
gegn Channel 4. Þegar hún tapaði
málinu fékk ég fleiri morðhótanir.
Ekki er par skemmtilegt að lenda
í svona löguðu en þetta fylgir starf-
inu; nema maður geri eintómar vin-
sældamyndir eða kjaftasöguþætti á
sömu nótum og tímaritið Hello, kem-
ur maður við kaunin á fólki af því
maður segir satt frá og sannleik-
anum verður hver sárreiðastur.
Oft eru valdamenn bullur – þannig
komust þeir til metorða – svo að þeir
hóta manni. Þetta er snar þáttur í að
búa í lýðræðisríki og frjálsu mann-
félagi. Sem blaðamaður getur maður
sagt um fólk það sem maður telur
satt vera. Til þess er maður að því
arna.“
Svart á hvítu
Við sýninguna á myndinni Hans
stóra hvíta sjálf (His Big White Self)
minntistu á að ýmsar hliðstæður
væri að finna með kynþáttamálum í
Bandaríkjunum og Suður-Afríku.
„Fram til ársins 1965 var útilokað
fyrir blökkumenn að kaupa hús í öll-
um borgum Ameríku. Í Los Angeles
þar sem ég bjó til margra ára gátu
svertingjar búið á ákveðnum svæð-
um, önnur voru ætluð Kór-
eumönnum eða Kínverjum. Þetta
fólk mátti ekki búa í sömu hverfum
og hvítir. Þetta er ekki svo óralangt
síðan. Ef litið er til borga eins og
Los Angeles er samfélagið mjög svo
afmarkað eftir kynþætti. Svert-
ingjar búa margir hverjir í Watts en
menn ættaðir úr Suður-Ameríku
halda til í ákveðnum hverfum. Þá
búa hvítir og ríkir hvítir menn í eigin
hverfum. Maður leggur aldrei leið
sína í þessa borgarhluta nema mað-
ur villist af hraðbrautinni. Bandarík-
in hafa ekki breyst ýkja mikið. Þjóð-
in hreykir sér af að vera opið, frjálst
samfélag en hún er haldin ótrúleg-
um kynþáttafordómum og minnir
um margt á Suður-Afríku. Þetta er
land sem iðkaði Apartheid, þó ekki
undir því nafni, og gerir í raun enn
hvað áhærir tækifæri til menntunar
og hagsældar. Þeir hafa margt af
Suður-Afríkumönnum að læra af því
þeir eru ekki ýkja ólíkir. Nú á dög-
um er Suður-Afríka mun frjálslegra
og opnara þjóðfélag en Bandaríkin.“
Finnst þér hafa brugðið til verri
vegar eftir að Apartheidstefnan
gekk sér til húðar?
„Þegar Mandela var bak við lás og
slá trúði hann, að mér fannst, mun
frekar á einhvers konar sósíalískt
hagkerfi. Til að vinna traust Vest-
urlanda finnst mér hann hafa gert
vissar málamiðlanir, eins og að láta
undir höfuð leggjast að reka hvíta af
landinu. Enn eru blómlegu jarðirnar
í eigu hvítra, engum svörtum bænd-
um til að dreifa nema sjálfsþurft-
arbændum og menntakerfið ekki óá-
þekkt því sem tíðkaðist á dögum
apartheidstefnunar.“
Slagsmál í Valentínusarveislu
Hvenær hefurðu komist í hann
krappastan?
„Stundum er erfitt að greina á
milli raunverulegrar og ímyndaðrar
hættu. Ég stóð mig að því að dansa
við hliðina á Courtney Love í Valent-
ínusarveislu. Hún hótaði nokkrum
sinnum að murrka úr mér lífið eftir
að ég gerði heimildamyndina Kurt &
Courtney. Mér varð bumbult og ég
flýði eins og fætur toguðu. Hún kom
ekki auga á mig. Annars er ég viss
um að öllum hefði verið skemmt
konunglega hefði hún vaðið í mig.
Ef kona hjólar í mig er það tals-
vert snúið. Courtney er nokkuð
þrekvaxin, vandinn er sá að svari
karlmaður í sömu mynt og reyti af
henni hárið þykir það ekki góð lat-
ína. Þarna var úr vöndu að ráða.
Líklegra er meira gaman að láta Eu-
gene Terre’Blanche ráðast á sig.
Þó tel ég að hin besta skemmtan
væri að láta Margréti Thatcher vaða
í sig en líklega er hún vart þess um-
komin lengur að ráðast á nokkurn
lifandi mann.“
Ef svo færi veðja ég á þig.
„En ekki á móti Courtney?“
Tja....
„Hún ynni líklega.“
Já, hún er dálítið ógnvekjandi.
„En ég hleyp líkast til hraðar.“
Áhrif Margrétar Thatcher
Var þér hótað þegar þú vannst að
myndinni um Margréti Thatcher
(Tracking Down Maggie)?
„Nei. Þegar maður á hins vegar í
höggi við vopnasala – slík kaup-
mennska er nátengd sölu á eit-
urlyfjum – er það mjög skuggalegt.
Þarna held ég að blaðamenn og aðrir
tefli á tæpasta vað því að maður er
staddur í eins konar einskis manns
landi þar sem einskis er svifist.“
Breyttist afstaða þín til Mar-
grétar Thatcher við gerð mynd-
arinnar? Þótti þér enn vænna um
hana en áður?
„Hverja? Margréti Thatcher?
Nei, hvort sem mönnum er hlýtt til
Margrétar Thatcher eður ei held ég
að hún sé sú sem breytti orðaforð-
anum í breskum stjórnmálum og
sneri öllu til hægri. Nú er Verka-
mannaflokkurinn við völd á Bret-
landi og stjórnin ber sterkan keim af
skoðunum Thatcher. Tony Blair, svo
að einhver sé nefndur, segir að sá
stjórnmálamaður sem hann dáist
mest að sé Margrét Thatcher. Í viss-
um skilningi hefur hún vísað veginn.
Þótt ég telji að hún hafi haft skelfi-
leg áhrif eru áhrif hennar djúp-
stæð.“
Sé litið til heimildarmyndagerðar
á Bretlandi og í Bandaríkjunum sýn-
ist mér flestir kvikmyndakarlar vera
á vinstri vængnum. Af hverju fást
svona fáir hægrimenn við þetta?
„Ef þú horfir á Fox-stöðina, eða
hvaða ameríska sjónvarpsstöð sem
er, sérðu hægrimenn að verki. Þegar
öllu er á botninn hvolft er mestöll
fréttamennska í Bandaríkjunum
lengst til hægri.“
Myndi gera mynd
um Cameron Diaz
Ef ég gæti greitt götu þína að hverj-
um sem er, hvern vildirðu helst gera
mynd um?
„Cameron Diaz, held ég.“
Af hverju í ósköpunum?
„Mér finnst hún bráðskemmti-
leg.“
Þú hefur nú gert leikna mynd í
fullri lengd, Diamond Skulls. Er erf-
itt að skipta úr heimildamyndum yf-
ir í skáldskap?
„Ég er ekki ánægður með þá
mynd, ég gerði hana með mjög svo
hefðbundnu sniði og lít eiginlega á
hana sem stórslys. Nýverið leik-
stýrði ég nýrri mynd um ólöglega
kínverska verkamenn á Bretlandi
(Ghosts). Þessa mynd gerði ég með
sama sniði og heimildamyndirnar og
hafði á að skipa svipuðum mannafla.
Ég vil miklu heldur gera mynd af
þessu tagi en Diamond Skulls.“
Hvaða mynd eftir þig hefur reynst
erfiðast að gera?
„Þær eru allar erfiðar, hver á sinn
hátt.“
Í raun og veru
Hefur rauveruleikasjónvarpið
breytt heimildamyndunum?
„Það hefur gjörbreytt þeim, feng-
ið sumt að láni úr heimildamyndum
en á öðrum forsendum. Raunveru-
leikasjónvarp er menningarfyr-
irbæri en sýnir ekki sögu okkar á
raunsannan hátt, er ekki nákvæmt
söguskjal af því það er í hnotskurn
falskt, sögusviðinu stillt upp og fólki
troðið inn á það. Þetta dettur eig-
inlega um sjálft sig. Raunveru-
leikavarpið er ekki nákvæm leið til
að skoða nokkurn skapaðan hlut.“
Hefurðu heimildamynd um Ísland
í bígerð?
„Ekki hef ég í hyggju að gera
mynd um Ísland en mig langar
gjarnan að koma þangað. Þótt
skömm sé frá að segja þekki ég ekk-
ert til þessa heimshluta en hef frétt
að þetta sé frábært land.“
Á yfirborðinu er margt sammerkt
með ykkur Michael Moore. En hver
er helsti munurinn á ykkur?
„Ég held að við séum í ólíkum
þyngdarflokki ... hvað miðasölu
áhrærir.“
Í trylltum dansi við Courtney
Nick Broomfield „Ef þú horfir á Fox-stöðina, eða hvaða ameríska sjónvarpsstöð sem er, sérðu hægrimenn að
verki. Þegar öllu er á botninn hvolft er mestöll fréttamennska í Bandaríkjunum lengst til hægri.“
Nick Broomfield hefur gert heim-
ildamyndir um suður-afríska þjóð-
ernissinnann Eugene Terre-
’Blanche, Margréti Thatcher,
samband Kurt Cobain og Courtney
Love og vændiskofa í Arizona-
eyðimörkinni sem heitir Chicken
Ranch og vakti mikla athygli.
Stundum hefur Broomfield komist í
hann krappan við gerð myndanna.
Hér segir hann frá reynslu sinni og
viðhorfum.
» Oft eru valdamenn
bullur – þannig kom-
ust þeir til metorða –
svo að þeir hóta manni.
Með Terre’Blanche Nick Broomfield í versta dulargervi í manna minnum í
myndinni His Big White Self. Broomfield taldi Eugene Terre’Blanche trú
um að hann væri að gera heimildarmynd um kveðskap eftir Búann.