Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2008, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MAÍ 2008 13
Eftir Robert. C. Morgan
S
eint á níunda áratugnum,
skömmu fyrir hina hörmulegu
atburði á Torgi hins himneska
friðar, var kínversk samtímalist
þegar farin að láta meira til sín
taka og hafa víðtækari áhrif,
ekki aðeins innan eigin landamæra heldur
einnig gagnvart heiminum öllum. Á þeim
tíma gátu fáir Vesturlandabúar ímyndað sér
eða spáð því að Kína ætti möguleika á að
blása nýju lífi í hnignandi stöðu samtímalist-
arinnar. Á þessum tíma einbeittu evrópskir
og bandarískir listaverkakaupendur sér að
stórum nýexpressjónískum málverkum, alls
óvitandi um feikilega fjölbreyttan hóp hæfi-
leikaríkra listamanna sem spratt upp við
mæri Asíu. Þótt alltaf hefði verið markaður
fyrir sögulega dýrgripi austan úr Asíu var
almennt álitið að flest sú samtímalist sem
þaðan kæmi væri einungis ófrumlegt af-
sprengi vestrænnar listar og hefði því ekki
jafnmikið sögulegt vægi í markaðslegu tilliti.
Með tilkomu nýrrar kynslóðar kínverskra
málara sem máluðu einkum fígúratíf verk á
tímabilinu eftir Maó og voru undir áhrifum
frá vestrænu akademísku raunsæi, rúss-
neskum sósíalrealisma, japönsku manga og
þýskum expressjónisma, tók að þróast óvænt
og áberandi grein í stefnu samtímalistar.
Ekki var liðinn áratugur þegar sú hugmynd
að ekkert nýstárlegt væri að gerast í Asíu
snerist algerlega við, einkum fyrir tilverknað
og framsýni alþjóðlegra safnstjóra eins og
Chang Tsong-zung, Li Xianting, Jean-
Hubert Martin og Harald Szeemann. Þessi
breytta sýn leiddi af sér að athyglin beindist
nú að því kanna að ákveðna „menningu“ upp
á nýtt, nokkuð sem virtist í takt við ákveðnar
þvermenningarlegar hliðar póstmódernískra
fræða. Fram fór mikil opin umræða um
þessa nýju og að mestu leyti fígúratífu kín-
versku list og spurningar settar fram um
mikilvægi hennar. Þessi umræða var meira
áberandi í Evrópu og Asíu heldur en í
Bandaríkjunum þar sem heimóttarleg við-
horf til listaverkasöfnunar og stjórnun safna
héldu áfram að fúlna, og umræðan var föst í
hugmyndafræðilegum málalengingum um
kynþátt, aldur, kynferði og kynferðislegar
tilhneigingar.
Hvað varðar fjárfestingaræðið í borgum
eins og Peking og Sjanghæ á síðustu árum
má sjá það bæði í jákvæðu og neikvæðu ljósi.
Fjölmiðlar hafa svo sannarlega tekið við sér
og í kjölfarið hafa ýmsir spekingar og blogg-
arar skellt sér í slaginn með fjöldann allan af
greinum og skrifum. Sumir telja að dag-
blöðin hafi verið jákvætt afl í því að stuðla að
áhuga bæði almennings og fagfólks á kín-
verskri list. Aðrir telja að hlutverk fjöl-
miðlanna hafi frekar verið leiðandi en nokk-
uð annað með því að koma óðagoti á
listaverkakaupendur og fjárfesta og halda
þeim í uppnámi. Þeir sem þyrstir í nýjustu
tískustrauma og ný fyrirbæri láta fjölmiðlana
vísa sér veginn og í þessu tilfelli var kín-
versk list engin undantekning.
Níu kínverskir samtímalistamenn eiga
verk á sýningu Listasafns Akureyrar, sem
fengin eru úr safni Hollendingsins Fu Ruide.
Þetta eru allt listamenn sem leggja fyrst og
fremst stund á fígúratífa list. Flestir eru
málarar og sumir gera bæði málverk og
skúlptúra. Þessi blanda er ef til vill ekki eins
óvenjuleg í Kína og á Vesturlöndum, en þó
ekki alveg. Yue Minjun, sem hóf að mála
þekkt málverk sín af brosandi mönnum á tí-
unda áratugnum, hefur þróast í athygl-
isverða átt og nú leika risastórar almenn-
ingsstyttur stórt hlutverk í list hans. Þótt
verk Chen Qingqing séu ekki eins þekkt og
verk Yue Minjun og Fang Lijun, virðast þau
þó öllu persónulegri og eiga meira skylt við
samsetta hluti en málverk. Nálgun Chens,
bæði hvöss og tilfinningarík, gæti verið inn-
blásin af dadaískum aðferðum. Skúlptúrar
þessara listamanna eru af mörgu tagi og sér-
lega ólíkir innbyrðis, sem bendir til sjálf-
stæðs ferlis að niðurstöðu þar sem hafnað er
ríkjandi fylgispekt við staðla Tvíæringsins en
þess í stað valin langdrægari sýn á veru-
leikann – sýn sem getur staðfest sjálfa sig
innan ýmiss konar sýningasamhengis.
Það var óhjákvæmilegt að skúlptúrinn
myndi að lokum halda innreið sína í kín-
verska samtímalist, þegar litið er til þeirrar
hefðar sem til er í Kína í útskurði og steypt-
um hlutum, og hvað efniviðurinn er til-
tölulega ódýr. Þrátt fyrir það, með nokkrum
mikilvægum undantekningum þar sem eru
listamenn sem búa utan Kína (Huang Yong
Ping, Zhang Huan, Xu Bing og Gu Wenda),
hafa beittustu og frumlegustu tímamótaverk
samtímalistar á árunum eftir atburðina á
Torgi hins himneska friðar orðið til í málara-
listinni. Hér er ekki horft framhjá þeim lista-
mönnum sem vinna með perfomatífa list,
ljósmyndun, rýmisverk, rithandarlist eða
nýja miðla, en þeir eru fjölmargir í dag. Hér
er aðeins bent á að þeir listamenn sem náðu
að fanga í upphafi þann skriðþunga sem
fylgdi hinum menningarlegu og sögulegu
breytingum voru málarar. Þrír þeir mik-
ilvægustu voru Zhang Xiaogang, Yue Minjun
og Fang Lijun en allir eiga þeir verk á þess-
ari sýningu.
Nýleg verk Zhang Xiaogang frá síðustu
tíu árum, sem kalla mætti fjölskylduportrett,
búa yfir staðfastri samkvæmni í stíl þar sem
stingandi og þungbúið augnaráð persónanna
í verkum hans er dregið enn sterkar fram
með því að mýkja andlitsdrættina. Auk þessa
er fljótandi gegnsæ litaslikja til hliðar við
andlitin eins og í Comrade (1999) og Father
and Daughter (2006-7) sem gæti vísað á fé-
lagslegt eða erfðafræðilegt mark. Þótt efni
þessara mynda gæti mögulega hafa sprottið
úr málverkum af syrgjendum snemma á tí-
unda áratugnum virðast þau í dag búa yfir
ákveðnum bjarma, eru næstum eins og
verndargripir kínverskrar sjálfsmyndar með-
an á miklu umbrotatímabili stóð. Með því að
kafa djúpt inn í sjálfan sig verður listamað-
urinn alþjóðlegur. Það er kraftur hins leit-
andi sjálfs í gegnum það sem Freud kallar
„göfgun“ sem gerir þessi einstöku portrett
eftir Zhang Xiaogang svo áhrifarík á mildan
hátt. Þau virðast ná til heimsins alls með til-
tölulega lítilli fyrirhöfn.
Sams konar óbrigðul samkvæmni er einnig
fyrir hendi í verkum Yue Minjun og Fang
Lijun en á nokkuð árásargjarnari hátt. Ýkt
bros og lokuð augu persónanna í verkum
Yue Minjun vísa á eins konar tryllta útrás
eða lausn frá ágengni heimsvæðingarinnar
sem hefur lagst á Kína á síðustu tveimur
áratugum. Margir vilja ef til vill ekki líta svo
á að þessi hlæjandi portrett hafi sína myrku
hlið, en það gæti þó verið þess virði að velta
því fyrir sér hvort gretturnar og háðið sem
birtist í andlitunum vísi á hættuástand í sam-
félaginu. Gæti til dæmis verið að persónur í
verkum Yue séu að bíða og sjá hvað setur
með fáránlegu látbragði sínu í þeim tilgangi
að bægja frá sér hræðilegum sársauka eða
hræðslu við að vera að villast af slóð menn-
ingarinnar og tapa ósegjanlegum merkjum
um stolt? Er lítið eftir hjá manninum í verk-
inu Before a Statue (1997) annað en sjón-
varp, sígarettur og að þéna næga peninga til
að lifa af? Þrátt fyrir hláturinn afhjúpar Yue
Minjun ákveðinn þunga í málverkum sínum
sem ber með sér þrá eftir einhverju meira
en gylliboðum heimsvæðingarinnar.
Afar gott og fjölbreytt úrval verka Fang
Lijun á þessari sýningu ber með sér svipaða
táknsögu. Verk hans eru án titils en ná-
kvæmlega dagsett og þar birtist draumsýn
um paradís, oft með yndisfögrum blómum og
nöktum mönnum sem eru að synda eða sóla
sig á grænu grasinu. Einstöku sinnum birtist
stór hönd í verkum hans sem heldur á litlu
ungbarni uppi í skýjunum yfir snævi þöktum
fjallstindum.
Liu Ye á hér einnig umtalsverðan fjölda
verka sem í þessu tilfelli bera með sér írón-
íska hlið sem dulin er með eins konar sak-
leysi. Sakleysið vísar til barnslegrar stærðar
og útlits persónanna í verkum hans. Oft birt-
ast þær sem sjómenn, flugmenn, kerúbar eða
jafnvel sem smávaxnar Drakúla-verur eins
og í hinu skemmtilega málverki, She Isńt
Afraid of Mondrian (1995). Raunar vísar Liu
Ye oft til hollenska málarans Mondrian í
verkum sínum. Auk módernismans vísar Liu
Ye einnig til Dauða Marats eftir nýklassíska
málarann Jacques-Louis David í myndinni
Romeo (2002). Hér hvílir höfuð engilfagurs
barns á öðrum enda borðsins en lítil skamm-
byssa liggur á hinum endanum. Þetta sýnir
manni að ekki eru allir litlir drengir saklaus-
ir og góðir eins og við sjáum líka í Madonna
with Naughty Boys – Red (1999) þar sem
litlu kerúbarnir eru allir með græn andlit og
svört og hvít gleraugu. Húmorinn fylgir ír-
óníunni eins og írónían fylgir því fáránlega. Í
Big Pigeon (1995), birtist stór fugl fyrir utan
glugga listagallerís. Þessi sýn virðist koma
skeggjaða eigandanum svo í opna skjöldu að
hann fellur um koll, haldandi allan tímann á
litlu málverki í vinstri hendi. Áhrif popplistar
eru ef til vill sterkari hjá Liu Ye en nokkrum
öðrum listamanni á þessari sýningu. Þrátt
fyrir það fer fram töluverð rannsókn í þess-
um verkum sem fer fram úr hversdagslegum
ætlunum flestrar popplistar. Í þessu tilfelli
mætti segja að hugmynd Liu Ye sem málara
snúist meira um íróníu en kaldhæðni.
Annar athyglisverður málari en allsendis
ólíkur Liu Ye, er Yang Shaobin. Afskræmdar
líkamsmyndir hans eru gegnsýrðar örvænt-
ingu og sálrænni ringulreið. Ónefnt málverk
frá árinu 2002 sýnir höfuð í expressjónískum
stíl öskra meðan tvær hendur pota í nef þess
og eyra. Í öðru verki frá árinu 2003 má sjá
tvær karlfígúrur glíma og klóra í hvor aðra á
meðan önnur glottir framan í áhorfandann
sem er vitni að þessum sjokkerandi atburði.
Yang hefur greinilega áhuga á ofbeldisfullum
áhrifum „skemmtana“iðnaðarins og áhrifum
sjónvarpsins sem forritar áhorfandann til að
samþykkja þessar ofbeldisfullu og glórulausu
ímyndir sem hann horfir firrtur á. Ef eitt-
hvað er þá gefur expressjónískur kraftur
Yangs en þó hófsemi þessum verkum slag-
kraft sem sjónvarpið nær sjaldan.
Wei Dong er eitt af stóru nöfnunum af
yngri kynslóðinni í kínverskri samtímalist.
Hann starfar yfirleitt á vinnustofu sinni
skammt fyrir utan New York-borg. Í mál-
verkum sínum skoðar hann Rauðu varðliðana
á tímum menningarbyltingar Maó Zedong.
Verk hans á þessari sýningu eru Comrade
(2000), The Red Game (2005) og Girl with
Sheep (2007). Hvert og eitt er afbygging á
íkonísku myndmáli sem tengt er þessu tíma-
bili í sögu Kína. Til að ná fram markmiðum
sínum nýtir Wei Dong sér bæði klassíska
vestræna og austræna hefð í málaralist. Sjá
má áhrif frá Ingres, Vermeer og Caravaggio
í vestrænum stíl hans en austræna hefðin
kemur frá landslagsmálverkum frá síðari
hluta Ming-tímabilsins og fyrri hluta Qing-
tímabilsins. Þriðji þátturinn sem hann notar
eru ímyndir sem koma úr amerískum tíma-
ritum, bæði auglýsingar og klám. Í flóknum
samsetningum hans má sjá yfirleitt asískar
konur með rakað höfuð. Iðulega er hyrnd
geit eða kind eina viðfangið í málverkinu
sem mætir auga áhorfandans. Taumlaust
svallið í mörgum málverkum hans er fullt
með táknlegum vísunum til bæði austurs og
vesturs og þá iðulega stillt upp stríðandi
ímyndum úr hvorri átt. Ætlun hans virðist
ekki aðeins snúast um að afbyggja fortíð
Kína heldur einnig að benda á leið út úr
óreiðu framtíðarinnar þar sem yfirþyrmandi
flæði upplýsinganna rekst alltaf á við getu-
leysi fólksins til að meðtaka samskiptin og
endurstilla langanir sínar með algerlega
skýrum hætti, hvort sem er félagslega,
menningarlega eða pólitískt. Það er vel þess
virði að gefa skilaboðum Wei Dong gaum á
leið okkar inn í tuttugustu og fyrstu öldina,
með þann skilning í farteskinu að við höfum
ef til vill ekki stjórn á öllu því sem fram fer.
Svo virðist sem hlutverk listamannsins sé
ekki aðeins að benda á leið sem er laus við
predikun eða þvingun heldur afhjúpar ákveð-
inn sannleika sem gerir heiminum kleift að
virka og líf okkar sömuleiðis innan ferlis
reglu og óreiðu.
Steinunn Haraldsdóttir þýddi.
Girl with Sheep (2007) Wei Dong er eitt af stóru nöfnunum af yngri kynslóðinni í kínverskri
samtímalist. Í verkum sínum skoðar hann Rauðu varðliðana á tímum menningarbyltingar Maó.
Í leit að ásýnd Kína
Níu kínverskir samtímalistamenn eiga verk á
sýningu Listasafns Akureyrar, sem fengin
eru úr safni Hollendingsins Fu Ruide. Þetta
eru allt listamenn sem leggja fyrst og fremst
stund á fígúratífa list. Flestir eru málarar og
sumir gera bæði málverk og skúlptúra. Hér
er rýnt í nokkur þessara verka.
» Sumir telja að dagblöðin
hafi verið jákvætt afl í því
að stuðla að áhuga bæði al-
mennings og fagfólks á kín-
verskri list. Aðrir telja að hlut-
verk fjölmiðlanna hafi frekar
verið leiðandi en nokkuð annað
með því að koma óðagoti á
listaverkakaupendur og fjár-
festa og halda þeim í uppnámi.
Robert C. Morgan er alþjóðlegur gagnrýnandi,
listamaður, safnstjóri og fyrirlesari sem býr og
starfar að mestu í New York borg. Prófessor
Morgan kennir í dag við Pratt stofnunina og The
School of Visual Arts í New York.