Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.2008, Blaðsíða 13

einhvers konar miðjumoð. Það er góð og gild
ástæða fyrir því að menn sérhæfa sig í ein-
hverju ákveðnu, hún er sú að ekki er hægt að
vita allt. Ef sjónarhorninu er drepið of mikið á
dreif, er orðið stutt yfir í afstæðishyggju sem
gengur ekki út á að umfaðma sem flest gild
sjónarhorn, heldur út á það að öll sjónarhorn
séu jafn gild og þar með engin leið að halda
einu þeirra fram frekar en öðru.
Þolmörk skynjunar
Sá hluti Tilraunamaraþonsins sem er eftir, það
er skrásetning þess sem hefur farið fram og
sýningin sem núna er í Hafnarhúsinu er ekki
síður athyglisverður heldur en það sem nú þeg-
ar er afstaðið í formi tilraunanna sjálfra. Mara-
þonið hér er hluti af stærra verkefni sem inni-
heldur fleiri atburði af svipuðum toga. Kannski
má líta á þetta sem röð tilrauna með sama
markmið, að gera betur grein fyrir upplifun
okkar sem þátttakenda í heiminum. Skrásetn-
ing og framsetning eru mikilvægur hluti af því
sem nú tekur við. Það er vinkill útaf fyrir sig að
listasafnið skuli hér lagt undir þekkingarsafn.
Ef við tökum undir það að myndlist sé þekking
þá má auðvitað segja að við höfum fallist á
þetta hlutverk listasafnsins. En sú spurning
vaknar, hvort það sé ekki nýtt að listasafnið sé
safn upplifana? Upplifun krefst þátttöku, í það
minnsta þeirrar þátttöku að leyfa sér að hrífast
með, að upplifa það sem fram fer. Í fyllri merk-
ingu krefst upplifun þess að við göngumst inn á
þá hugmynd að við sjálf höfum áhrif, með
skynjun okkar, á merkingu þess sem fram fer.
Það er vel þess virði að velta fyrir sér hvað hef-
ur orðið til, þegar búið verður að safna saman
afurðum þessa maraþons og fleiri maraþona, í
gagnasafn. Hverslags safn verður það? Þeir
þræðir sem hægt verður að draga úr því, verða
þverfaglegir í ýtrasta skilningi þess hugtaks,
en það er trúlega ekki það merkilegasta við þá,
heldur það að þeir verða dregnir í gegnum svið
sem fást við sama viðfangsefni, það er aðgang
okkar að heiminum. Venjulega er hins vegar
litið svo á að þessi svið eigi lítið eða ekkert sam-
eiginlegt.
Kristján Leósson minntist á það í sinni til-
raun að við greinum ekki nema lítinn hluta af
þeim upplýsingum sem eru til staðar í umhverfi
okkar hverju sinni og gat sér til að við værum
þannig úr garði gerð, hreinlega til þess að
hindra úrbræðslu úrvinnslustöðvarinnar, heil-
ans. Ef þetta er rétt tilgáta hjá honum, þá virð-
ist mér fullsannað einnig, að við höfum gott af
því að láta reyna á þessi þolmörk skynjunar
okkar. Það var mjög ríkuleg reynsla að fá að
fylgjast með þessum flaumi hugmynda og
þekkingar sem Tilraunamaraþonið var sett
saman úr. Eins og tilraun Hreins Friðfinns-
sonar sýndi fram á, þá eru sumir hlutir þess
eðlis að betra er að útskýra þá ekki. Sú upplifun
furðu eða undurs sem fylgir því að skynja það
sem maður skilur ekki, að uppgötva, þó ekki sé
nema í smá stund, leyndardóm í hlutunum, er
hollt og gott. Þetta undur er staðfesting á því
að ennþá er eitthvað handan við textann, hand-
an við útskýringuna.
Morgunblaðið/G.Rúnar
Tilraun Carolee Schneemann og Errós Nakin kona á hvítum hesti var leidd inni salin og
áhorfendur héldu niðri í sér andanum á meðan skepnan var í salnum. Eftir þetta rafmagnaða
andartak sýndi hún myndbandsverk af sjálfri sér og kettinum sínum í erótískum atlotum.
Höfundur er myndlistarmaður og
meistaranemi í heimspeki við Háskóla Íslands.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2008 13
Eftir Unnar Örn Auðarson
unnar@unnarorn.net
Listamenn fá flestar hugmyndir þegarþeir gera mistök, sagði amma gjörn-ingalistarinnar Marina Abramovic við
gesti á Tilraunamaraþoni Hafnarhússins síð-
ustu helgi. Áhorfendur voru þannig enn og
aftur minntir á mikilvægi þess að gera til-
raunir á sjálfum sér og hugmyndafræði sinni.
Abramovic staðfesti þannig gamlan sannleik
þegar hún framkvæmdi síðustu tilraunina á
sunnudagseftirmiðdaginn. Hún sagði þar öll-
um sem vildu heyra, frá erfiðum kynnum sín-
um af kynlífsráðgjafanum Dr. Ruth. Abramo-
vic játaði að Dr. Ruth hefði verið
átrúnaðargoð sitt en hefði fallið af stallinum
núna í fyrsta skiptið. Hún lýsti því hvernig
þekktasti kynlífsráðgjafi okkar tíma vildi
núna hvorki tala við hana, láta taka mynd af
sér með henni né hvað þá vera þáttakandi í
nokkru sem að tengdist listsköpun hennar.
Þannig gerði Abramovic sér mat úr því
hörmulega anti-klímaxi sem gerst hafði á
föstudeginum. Þá hafði henni vera hafnað al-
gjörlega af Dr. Ruth sem Abramovic hafði
boðið á maraþonið til að gera gjörning á svið-
inu með sér. Abramovic játaði þannig mistök
sín og endaði svo með því að bjóða, biðja og
jafnvel skipa áhorfendum að taka þátt í per-
formans með sér á „Skurðarborði Sálarinnar“,
sem er verk eftir hana sem stendur út sýning-
artíma Tilraunamaraþonsins í fjölnota sal
Hafnarhússins.
Mistök eru alltaf innan seilingar þegar til-
raunir eru framkvæmdar og þannig alltaf
nauðsynlegur hluti af vinnuferli bæði lista- og
vísindamanna. Það er ekki oft sem vinnuferli
eða hugmyndafræði er það sem bindur sýn-
ingu saman á íslensku listasafni. Yfirleitt er
það lokaniðurstaðan hjá vísindamanninum
sem almenningur fær aðgang að. Sönnuð með
línuritum og útreikningum. Á sama hátt er
það listaverkið sem kemur fyrir sjónir gesta á
listasafni sem niðurstaða langs vinnuferils eða
tímafrekrar vinnu. Oftast slétt og fellt. Pott-
þétt og innrammað. Gestir listasafna sjá þess
vegna ekki listaverk endilega sem tilraun eða
hluta af ferli heldur eitthvað endanlegt, var-
anlegt og ósnertanlegt. Það er að einhverju
leyti listasafnið sem stofnun sem hefur komið
á fót þessari mýtu um virkni listarinnar með
framsetningu og nálgun sinni við listaverkið.
Það er þessi mýta sem sýningin Tilraunam-
araþon skákar á einhvern hátt. Það má á ein-
hvern hátt líta á það að taka fyrir tilraunir og
hugmyndina um rannsóknarstofu sem áfram-
hald af síðustu listahátíð þar sem áherslan var
á myndlist. En þá var þá stór sýning bæði í
Listasafni Íslands og Hafnarhúsinu á verkum
Dieters Roth en hann er sá listamaður sem er
hvað þekktastur fyrir niðurbrot á hinu var-
anlega í tengslum við listaverkið og því að
reyna að koma ferlinu til skila í verkum sínum.
Maraþon um tómið
Stemningin á Tilraunamaraþoninu var á ein-
hvern hátt óreiðukennd báða dagana. Eitthvað
var samt hressandi við hraðann á fyrirlestr-
unum sem voru keyrðir áfram af sýning-
arstjórunum sem voru eins og sambland af
handboltaþjálfara og sjónvarpsþul. Tilfinn-
ingin á staðnum var sú að hægt væri að koma
og fara að vild. Pínulítið eins og horfa á und-
irbúning sýningar í leikhúsi í staðinn fyrir að
mæta á frumsýningu. Allt fólkið sem var með í
dagskránni var að einhverju leyti óæft, óör-
uggt eða að reyna nýja leið. Og þegar það and-
rúmsloft myndast veit maður aldrei hvað ger-
ist næst. Gestirnir villtust um húsið, skoðuðu
listaverkin í sölunum og settust kannski niður
til að hlusta á þá fyrirlestra og gjörninga sem
boðið var upp á. Margir gestir sátu þó stíft, og
stóðu bara upp til að fara á klósettið eða næla
sér í kaffibolla. Ég viðurkenni að ég sá ekki
alla viðburðina á dagskránni. Enda held ég að
hugmyndin hafi varla verið byggð þannig upp,
þótt prógrammið sé hugsað sem maraþon. Ég
upplifði þetta maraþon eins og eitthvað sem
ekki þarf endilega að klára. Maraþon sem allt í
lagi er að stoppa og líta í kringum sig.
Föstudagsmorguninn byrjaði á því að sýn-
ingarstjórarnir, Hans Ulrich Obrist og Ólafur
Elíasson kynntu hvert var í þeirra huga mik-
ilvægi tilraunar eins og þessarar. Þá tóku við
hugleiðingar frá hópi vísinda og fræðimanna
sem flestallir kynntu ólíka leið til að skilgreina
og velta upp ramma skynjunar, veruleika og
drauma. Eitthvað sem gestir í listasöfnum eru
sífellt minntir á þegar þeir nálgast listaverk.
Nokkrir arkitektar töluðu líka á föstudeginum
og sögðu þeir flestir frá hugmyndum sínum
um vinnuferli og fantasíur. Arkitektinn David
Adjaye greindi frá útópískum hugmyndum
sínum um að sameina allar stærstu borgir Evr-
ópu í eina risastóra ofur borg og var með út-
skýringar á hugsanlegri virkni og útliti þess-
arar mega-borgar. Ameríski listamaðurinn og
pólitíski aktívistinn Jimmie Durham glímdi við
sjálfan sig. Já eða talaði við sjálfan sig með
símtól í hendi á sviðinu. Gafst að lokum upp og
sagðist ekkert ætla að gera það sem ætlast
væri til af honum. Braut gamla vekjaraklukku
með grjóti og gekk af sviðinu. Áhorfendur hik-
uðu við að klappa þegar hann var horfinn og
var augljóst að þessi tæplega sjötugi listamað-
ur kann ennþá að ögra þeim reglum sem lista-
mönnum eru settar og getur þannig skapað
nýjar leiðir til að hugsa um hlutina. Jonas Me-
kas, einn af frumkvöðlum framúrstefnunnar í
kvikmyndagerð flutti gjörning með hjálp frá
tveimur aðstoðarmönnum. Sýnd var kvikmynd
á sama tíma þar sem hann benti á munninn og
eyrað á sér og barði svo endurtekið í borðið.
Heimtaði þögn. Sem hann fékk svo og þá tók
við söngur um álfa og tröll. Sænska listakonan
Fia Backström var með að mínu mati, kraft-
mestu og áhrifamestu framsetninguna á föstu-
deginum. Hún var einsog pólitíkus sem hélt
framboðsræðu fyrir stjórnmálaflokk sem aldr-
ei getur orðið til. Beitt, sjálfsgagnrýnin og
óhrædd við að nota myndmál við að koma boð-
skap sínum til skila. Í lokin birtist svo austur-
íska raftónskáldið og listamaðurinn Florian
Hecker í kompaníi við postula menningar-
innar, Francescu von Habsburg og gerði hljóð-
tilraunir á áhorfendum. Var það ágætur en
jafnframt óþægilegur lokahnykkur á föstu-
deginum. Einhvers konar samspil glamúrs,
peninga og neðanjarðarmenningar sem varla
er hægt að lýsa með orðum.
Listamennirnir á sunnudeginum fundust
mér margir nánast eins og töframenn eða al-
kemistar sem benda á hið augljósa sem er hul-
ið sýn. Þorvaldur Þorsteinsson breytti vatni í
vín eftir uppskrift John Baldessari. Haraldur
Jónsson tengdi saman fólk eins og rafvirki.
Með því einu að láta ókunnugt fólk haldast í
hendur á sviðinu voru hugir og tilfinningar
þeirra augljóslega samstilltir eftir handleiðslu
Haraldar. Hann sýndi fram á fínstillingu á til-
finningalífi þeirra í leikrænum tilraunum á
sviðinu. Var eins og holdgervingur spíritism-
ans mættur til að kafa í undirmeðvitundina.
Fólkið streymdi á svæðið þegar poppstjarnan
Brian Eno stofnaði kór með áhorfendum og á
innan við tíu mínútum ómaði um allt safnið
fjöldasöngur á laginu Can’t Help Falling in
Love sem er hvað þekktast í flutningi Elvis
Presley og í beinu framhaldi þykkva-
bæjarrokk í þýðingu Árna Johnsen. Var eins-
og gestirnir hefðu hrist saman í fjöldasögn, al-
veg einsog í Herjólfsdal. Eno breiddi svo út
boðskap sinn og hvatti alla viðstadda til að
stofna eigin kóra og söngdeildir til þess að
hittast og deila ólíkri reynslu saman. Karl
Holmqvist, sænskur listamaður búsettur í
Berlín, flutti gagnrýninn en ljóðrænan per-
formans sem hann kallaði Andy’s Chest,
byggðan á samnefndu dægurlagi. En áður en
hann flutti ljóðrænan gjörning sinn þakkaði
hann fyrir að vera boðið á maraþonið. Fyrir að
fá sínar 15 mínútur af frægð og skerpti á
punktum um rétt og stöðu listamanns gegnt
ágengum sýningarstjórum og bákni listasafns-
ins. Bandaríska listakonan Carolee Schneem-
an vakti spurningar um samband konu og dýrs
með dramatísku verki sem hún vann í sam-
vinnu við Erró. Nakin kona á hvítum hesti var
leidd inn í salinn og áhorfendur héldu niðri í
sér andanum á meðan skepnan var í salnum.
Eftir þetta rafmagnaða andartak sýndi hún
myndbandsverk af sjálfri sér og kettinum sín-
um í erótískum atlotum. Fallegt myndband
sem var gott mótvægi við fákinn og nöktu kon-
una. Marina Abramovic endaði svo prógramm-
ið með fjöldagjörningi með þátttöku áhorf-
enda. Það er svo spurning hvort maraþonið
hafi verið um tómið sjálft eða notað til að fylla
það sem ekki er hægt að tala um í íslenskum
myndlistarheimi. En það er ábyggilegt að eitt-
hvert tómarúm myndast núna eftir dagskrána
síðustu helgi og nú er það hlutverk Hafn-
arhússins að fylla það tóm.
List án
niðurstöðu
Höfundur er myndlistamaður.