Fréttablaðið - 21.04.2009, Blaðsíða 16

16 21. apríl 2009 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Það er hálfeinkennileg upplifun, eftir þjóðargjald-
þrot og búsáhaldabyltingu, að
nú standi yfir kosningabarátta
á Íslandi og þó ekki síður hvað
áróður stjórnmálaflokkanna
hefur breyst ótrúlega lítið frá
2007. Lærdómurinn sem stjórn-
málaforingjarnir og auglýsinga-
stofur þeirra hafa dregið af
hruni íslensks efnahagslífs virð-
ist rista ótrúlega grunnt. Enn er
öllu fögru lofað eins og verið sé
að selja hreinsilöginn Cillit Bang
og magn auglýsinga virðist vera
í sömu hlutföllum og styrkirnir
sem flokkar náðu að sópa til sín á
lokadögum ársins 2006.
Ég efast hins vegar um að
nokkur láti þessar auglýsingar
hafa áhrif á sig. Staðreynd máls-
ins er sú að við þekkjum öll
stjórnmálaflokkana og við vitum
nákvæmlega hvað þeir standa
fyrir. Það er einungis eitt kosn-
ingamál: Hvað hafa flokkarnir
sagt og gert í efnahagsmálum
1991-2009. Ólíkt því sem auglýs-
ingasmiðir virðast halda er fólk
ekki fífl og því má fastlega búast
við því að flokkarnir verði metnir
að verðleikum eins og skoðana-
kannanir benda til; Sjálfstæðis-
flokkurinn mun tapa mestu fylgi
og Vinstrihreyfingin – grænt
framboð bæta mestu við sig. Og
sú útkoma væri enda fullkomlega
makleg. Flokkarnir sem hafa
verið við stjórnvölinn eiga skilið
hegningu fyrir frammistöðu sína
við stjórn landsins undanfarna
áratugi. En síðan þarf að huga að
framtíðinni og hvernig við byggj-
um upp það sem stjórnarstefna
undanfarinna ára hefur eyðilagt.
Lærdómurinn af kreppu
undanfarins vetrar er kannski
fyrst og fremst sá að Ísland er
ekki verndað umhverfi. Alþjóð-
legar efnahagshræringar hafa
áhrif á okkur og í alþjóðlegu
efnahagslífi skiptir máli að hegða
sér með ábyrgum hætti. Það var
það sem brást meira eða minna
á Íslandi; peningamennirnir risu
ekki undir þeirri ábyrgð og þeim
völdum sem þeim voru fengin.
Stærstu fyrirtækjum Íslendinga
var illa stjórnað og því fór sem
fór; þó að enginn þurfi að efast
um að mörg vel rekin fyrirtæki
hafa verið dregin niður með þeim
í fallinu. Hitt sem við getum lært
af Icesave-málinu og nauðungar-
samningunum við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn er að útlendingar
munu ekki koma og bjarga okkur
á stund neyðar. Þvert á móti ætl-
ast þeir til að staðið sé við samn-
inga í samræmi við alþjóðareglur.
Það er svo annað mál hversu rétt-
látar slíkar reglur eru þar sem
þær virðast eingöngu snúast um
að verja hagsmuni fjármagnsins.
En það kvörtuðu ekki margir á
Íslandi yfir því að vitlaust væri
gefið á dögum útrásarinnar.
Núna höfum við kynnst því af
eigin raun.
Pólitísk hugmyndafræði
Sjálfstæðisflokksins er gjald-
þrota eins og verk hans sjálfs í
kreppunni hafa sýnt. Þetta varð
lýðum ljóst mánuðina þegar
íslenska ríkið yfirtók bankana
og tekin voru upp gjaldeyris-
höft. Þá kom í ljós að í kreppu
duga úrræði frjálshyggjunnar
ekki og yfirgripsmikil ríkis-
afskipti þurfa að koma til. Sam-
fylkingin stóð sig raunar ekki
mikið betur og neitaði lengi vel
að horfast í augu við að kreppan
snerist um annað og meira en
hvaða gjaldmiðill væri notaður á
Íslandi. Núna sjá vonandi allir að
evran hefði ekki heldur bjargað
íslensku bönkunum; slík ævin-
týramennska er ekki verðlaun-
uð í nokkru hagkerfi. Á hinn
bóginn hafði Samfylkingin þó
næga framtíðarsýn til að snúa
við blaðinu og mynda velferðar-
stjórn með Vinstrihreyfingunni
– grænu framboði. Það ríkis-
stjórnarsamstarf er langbesti
kosturinn við núverandi aðstæð-
ur því að við komumst ekki út úr
efnahagslægðinni nema að þjóðin
standi saman og axli byrðarnar
sameigin lega. Harkaleg andstaða
sumra hópa við að dreifa byrð-
unum jafnt er það sem vekur
athygli í yfirstandandi kosninga-
baráttu. Það ræðst auðvitað af
því að veislan er búin að standa
mjög lengi hjá vissum forréttinda-
hópum og þeir sætta sig ekki við
að henni sé lokið.
Annar mikilvægur lærdómur
af kreppunni er að hagsæld og
velferð verður ekki reist nema
á traustum grunni. Skyndigróði
fjármálastofnana á undangengn-
um veltiárum virtist ótrúlegur
og vakti aðdáun en virkaði því
miður einnig eins og hemill á
gagnrýna hugsun. Þessi gróði var
reistur á sandi. Hið sama gildir
því miður um stóriðjugróðann
sem byggist á því að gefa helstu
verðmæti Íslands, orkuauðlindir
landsins, á útsöluverði. Ef við
getum lært eitthvað af hruni tál-
sýna undanfarinna ára er það
mikilvægi þess að uppbygging sé
á sjálfbærum grunni. Hagnaður
á kostnað komandi kynslóða er
ekki raunverulegur. Það kemur
alltaf að skuldadögum.
Kreppukosningar
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Skuldadagar
M
álefnalega snúast kosningarnar á laugardag á annað
borðið um það sem stjórnarflokkarnir hafa þegar
komið sér saman um og á hitt borðið það sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur fram að færa. Til þess sem
stjórnarflokkarnir kunna síðar að ræða sín á milli
eða stjórnarandstaðan að taka upp geta kjósendur af eðlilegum
ástæðum ekki tekið afstöðu.
Að hluta hefur myndin varðandi ríkisfjármálin skýrst. Ríkis-
stjórnin boðar mikla hækkun tekju- og eignaskatta. Sjálfstæðis-
flokkurinn telur á hinn bóginn ógerlegt að hækka skatta um leið
og laun lækka. Að öðru leyti er þetta stóra mál óskýrt af beggja
hálfu. Glíman um það verður stigin eftir kosningar.
Að sama skapi er stefna ríkisstjórnarflokkanna í peningamálum
og Evrópumálum sú sem þeir hafa komið sér saman um fyrir kosn-
ingar. Samfylkingin hefur ekki metið stefnu sína á þessu sviði svo
mikilvæga að gera hana að skilyrði fyrir stjórnarþátttöku. Af því
leiðir að VG hefur framvindu málsins í hendi sér.
Í raunveruleikanum hefur Samfylkingin svipt sjálfa sig mögu-
leikanum á að setja Evrópumálin sem stjórnarþátttökuskilyrði.
Ástæðan er sú að hún hefur fyrirfram útilokað samstarf við aðra
en VG. Stefna Samfylkingarinnar í Evrópumálum hefur fyrir þá
sök fremur lítið gildi í kosningunum. Flokkarnir hafa komið því
þannig fyrir að fólkið í landinu getur ekki kosið um þetta annað
stærsta mál sem að því snýr.
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins sendi nýja flokksforystu með
veganesti í Evrópumálum og peningamálum sem ekki er líklegt að
endist út heilt kjörtímabil. Nýjasta útspil Sjálfstæðisflokksins um
innleiðingu evru með aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er hugsan-
lega vísbending um að flokksforystan vilji horfa á málið af meiri
víðsýni en landsfundurinn.
Krafturinn í andstöðunni við Evrópusambandið er formlegt
bandalag áhrifamanna í VG og Sjálfstæðisflokknum undir merkjum
Heimssýnar. Það bandalag, ásamt afstöðu sjávar útvegsins og
landbúnaðarins, girti fyrir að samstaða gæti tekist um stefnu í
peningamálum í fyrri ríkisstjórn. Sjálfstæðisflokkurinn átti fyrir
vikið erfitt með að hreyfa sig í Evrópumálum.
Á sama tíma þorði Samfylkingin ekki að taka á málinu í alvöru
með VG í andstöðu. Fátt bendir hins vegar til að VG þori að brjót-
ast út úr áhrifamannabandalaginu að svo stöddu með Sjálfstæðis-
flokkinn lausbeislaðan í Evrópusambandsandstöðunni.
Það sem við blasir að öllu óbreyttu er þetta: Annars vegar mun
ríkisstjórnin skipta þjóðinni í tvær stríðandi fylkingar um lausn
á ríkisfjármálunum þegar kemur fram á haust. Hins vegar mun
bandalag áhrifamanna í VG og Sjálfstæðisflokknum leggja stein
í götu þess að samstaða náist nægjanlega skjótt um skynsamlega
framtíðarstefnu í peningamálum og Evrópumálum.
Það verður engin valdakreppa eftir kosningar. Þessi staða þýðir
hins vegar áframhaldandi málefnalega stjórnarkreppu um þau
viðfangsefni sem mestu skipta. Samstaða um völd með stærstu
málefnin í uppnámi kemur að litlu haldi. En hitt gæti gefið þjóðinni
von ef flokkarnir væru tilbúnir að mynda þjóðstjórn um málefna-
lega lausn á þessum tveimur brýnu úrlausnarefnum.
Pólitísk átök um þau minnka líkurnar á að þjóðin geti unnið
sig skjótt út úr vandanum. Samstaða eykur líkurnar á að það geti
gerst. Spurningin er: Þorir einhver að ríða á vaðið og bjóða upp á
málefnalegan einingardans um þessi tvö mál?
Öflug stjórn en málefnaleg kreppa:
Hinn kosturinn
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Innihald óskast
Bloggarinn Stefán Pálsson bendir
á það sem hann kallar „aðdáunar-
verða hreinskilni stjórnmálaflokks“
í stefnulýsingu Samfylkingarinnar á
heimasíðu flokksins. Í kaflanum um
utanríkismál er tæpt á helstu stefnu-
málum flokksins í þeim málaflokki.
Í lok hástemmdrar lýsingar á gildi
fjölþjóðasamstarfs, forsendum
öryggis og friðar og vinsamlegum
samskiptum við önnur þjóðarbrot
stendur: „Bæta við innihaldi...“ Á
sömu orðum lýkur kaflanum
um samábyrgð. Stuttu
eftir að Stefán vakti
athygli á þessu voru
óskirnar um innihald
horfnar úr stefnulýs-
ingu Samfylkingarinnar.
Hreint borð
„Göngum hreint til verks“ er slagorð
Sjálfstæðisflokksins fyrir kosningarnar
á laugardag. Sjálfstæðisflokkurinn er
þegar tekinn til óspilltra málanna í
hreinsunarátakinu. Vefritið Smugan
birti í gær auglýsingamyndir af
forystuliði Sjálfstæðisflokksins, þar
sem Guðlaugur Þór Þórðarson
hefur verið hreinsaður burt en
Kristjáni Þór Júlíussyni bætt
við í staðinn.
Svona er það í
Hollywood
Björn Bjarnason
var meðal gesta
á heims-
frumsýningu
myndarinnar
State of Play. Að sögn Björns fjallar
myndin um blaðamann í Washington
„sem fæst við að skrifa um mál, þar
sem tengjast stjórnmál, öryggismál,
ástarmál og fjármál auk þess sem
kynntir eru innviðir blaðamennsk-
unnar“. Björn mælir með myndinni.
Það hefur vonandi ekki rýrt trúverð-
ugleika myndar innar fyrir Birni að
viðmælendur blaðamannsins,
sem leikinn er af Russell
Crowe, tala stundum við
hann í síma, en krefjast þess
ekki að öll þeirra samskipti
fari fram í gegnum
tölvupóst. Stundum
tekur Hollywood sér
skáldaleyfi.
bergsteinn@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Ögmundur Jónasson skrifar um heil-
brigðismál
Á stuttum ferli mínum sem heilbrigðis-ráðherra hef ég átt ótal fundi á heil-
brigðisstofnunum, með starfsfólki og
stjórnendum, með trúnaðarmönnum
stéttarfélaga innan BHM, ASÍ, BSRB
og Læknafélags Íslands. Ég hef hlustað
eftir sjónarmiðum og komið mínum eigin
á framfæri; viðrað þá skoðun að æskilegt væri
að umræða um framtíðina væri eins laustengd
amstrinu í augnabliki samtímans og kostur er,
fjarri kjarasamningum og hagsmunatengdri bar-
áttu, enda ættum við að nálgast viðfangsefnið með
langtímahagsmuni samfélagsins alls í huga. Slíkan
umræðuvettvang hefði skort. En það eru ekki bara
kjarasamningar og hagsmunatog sem villir sýn.
Það gera kosningar líka. Auðvitað eiga stjórn-
málamenn þá að gera grein fyrir stefnu sinni svo
kjósendur fái glögga mynd af áherslum þeirra, t.d.
hvort þeir vilji greiða götu markaðsafla eða félags-
legra úrræða.
En pólitíkin lætur ekki að sér hæða. Í stað mál-
efnalegrar umræðu er iðulega snúið út úr orðum
manna og reynt að sá fræjum vafa og úlf-
úðar. Kjarajöfnun verður að launalækkun
í munni andstæðinga. Það er skrýtin upp-
lifun fyrir mann sem varið hefur starfs-
ævinni í að verja launataxtakerfið og
starfskjör launafólks. Frá þeirri köllun mun
ég aldrei hverfa! Því miður hefur verðbólga
étið upp kjörin án þess að við hafi verið
ráðið í kreppunni og við skipulagsbreyt-
ingar hafa margir misst spón úr aski – því
miður. Þar hef ég hvatt til varfærni og að
lágtekjufólki yrði hlíft og störfin varin.
Verstar þóttu mér pólitískar útleggingar fram-
kvæmdastjóra Læknafélags Íslands sem fóru um
fréttanetin í síðustu viku: Heilbrigðisráðherrann
væri mótdrægur læknum og í ofanálag rógberi
sem skapaði ótta og óvissu! Tilefnið var umræða
á málþingi þar sem ég sagði að skattaumhverfi
og innbyggðir fjármálahvatar gætu haft áhrif á
þróun heilbrigðiskerfisins. Í kjölfar yfirlýsinga
framkvæmdastjórans hefur fjöldi lækna haft sam-
band við mig til að afsaka þessi skrif, þau væru
hvorki á þeirra ábyrgð né í þeim góða samstarfs-
anda sem samskipti okkar hefðu einkennst af. Orð
eigi ekki að leggja út á verri veg en þau eru meint.
Fyrir þetta er ég þessum læknum þakklátur.
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
Þakklátur læknum
ÖGMUNDUR
JÓNASSON
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871