Náttúrufræðingurinn - 1963, Page 13

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
155
Trausti Einarsson:
Nokkur drög að jarðsögu sjávarbotnsins
kringum Island
Jarðsaga íslands liggur að nokkru lcyti falin á botni sjávarins
kringum landið. í fyrsta lagi er þar að geta landgrunnsins, sem er
50—100 km breiður kragi eða bekkur kringum landið. Það hefur
sums staðar skýr ytri mörk á um það bil 200 m dýpi, þar sem
tekur snögglega að halla greinilegar niður á dýpri sjó. Annars staðar
eru mörkin óljósari, en þó tæplega neðar en á 300 m dýpi. Land-
grunnið er að einhverju leyti myndað af framburði frá landinu,
bæði nú og fyrr á tímum, en að nokkru leyti af því, að sjór hefur
étið sig inn í landið við lága sjávarstöðu. í yfirborði grunnsins
kynnu þá að finnast berglög eins og þau, sem landið sjálft er að
mestu gert úr, en einnig harðnaður framburður allt frá fyrstu tíð
landgrunnsmyndunarinnar. Sýnishorn af þeim framburði kynnu að
geyma leifar sjávardýra, sem styðjast mætti við til aldursgreiningar,
en það væri sérstaklega mikilvægt bæði fvrir jarðsögu grunnsins og
landsins. Saga grunnsins og saga þurrlendisins eru samtvinnaðar.
í öðru lagi er þess að geta, að í sumu tilliti er landið hluti af
miklu víðáttumeira svæði, sem er að mestu þakið sjó. Á þetta
einkum við að því er snertir jarðskorpuhreyfingar, en þær hafa
yfirleitt náð bæði til landsvæða og hafsbotns. Saga landsins verður
að þessu leyti að samrýmast sögu hafsbotnsins.
í seinni tíð hefur mönnum orðið æ ljósara, að jarðsagan er að
verulegu leyti falin á hafsbotninum og nokkrir jarðfræðingar hafa
snúið sér sérstaklega að rannsókn hans. Kunnastir þeirra eru Banda-
ríkjamaðurinn Shepard og Hollendingurinn Kuenen, sem báðir
hafa ritað bækur um jarðfræði hafsbotnsins.
Rannsóknir hafsbotnsins geta verið fólgnar í því að gera sem ná-
kvæmust kort með bergmálsdýptarmæli af ójöfnum hans, þ. e. „lands-
lagi“, eða með því að kraka upp sýnishornum bergtegunda, taka
Ijósmyndir, kafa með súrefnistæki og skoða lögin á staðnum, þar
sem því verður við komið, þ. e. niður á 100 m dýpi eða svo, með