Náttúrufræðingurinn - 1963, Side 17

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
159
4. Landgrunnið.
Á það var áður litið sem framburð frá löndunum og talið, að
dýpi þess sýndi neðri mörk ölduhreyfingar, þannig að mestu öldur
hreyfðu fínan leir niður að þessu dýpi og sópuðu honum út af
brúriinni. Eftir þessari hugmynd ætti þá brún grunnsins að vera
gerð úr leirlögum. Rannsóknir síðari ára hafa þó sýnt ljóslega, að
þessu er engan veginn svo farið, heldur er brúnin oft ef ekki oftast
gerð úr hörðu bergi. Og hin lausu setlög, sem hvíla utan tif á
landgrunninu, eru ekki leir heldur sandur; leirinn, sem stiiðugt
berst út frá landinu, setst miklu nær því. Þetta bendir til þess, að
sandurinn utan til á grunninu sé eldri en leirinn nær landi eða
frá þeim tíma, er sjór féll um 100—200 m á ísaldarskeiðum. Yfir-
leitt eru einkenni landgrunnsins þau, að ljóst má telja, að það hefur
mjög mótazt af lágri sjávarstöðu á ísöld, svo og sums staðar af jökl-
um, sem gengu út á það. Af þessu dregur Shepard o. fl. þá álykt-
un, að landgrunnið hafi étizt inn í strendurnar á þeim tíma, er
sjór stóð lágt á ísöld. Þessa skoðun er þó erfitt að fallast á að öllu
leyti. Landgrunnið er víða of breitt til þess að hægt sé að hugsa
sér, að sjávarrof eitt hafi myndað það á þeim tiltölulega stutta
tíma, sem sjálf jökulskeið ísaldatímans spanna yfir, en aðeins þá
stóð sjór lágt á ísaldatímanum.
í öðru lagi ætti landgrunnið samkvæmt þessari skoðun að liggja
grynnra á þeim svæðum, sem þrýstust niður undan jökulfargi, en
á hinum, en um slíkt samband virðist ekki vera að ræða. Loks
gætu aðstæður við austurströnd Norður-Ameríku bent til þess, að
landgrunnið sé í fyrsta lagi myndað af framburði út frá strönd og
síðan af sjávarrofi við lækkaða sjávarstöðu, ef til vill í aðalatrið-
um löngu fyrir ísöld. Skal þessi möguleiki athugaður nokkru nánar
áður en lengra er haldið.
Sjávarset frá Tertiertímanum þekja ræmu á austurströnd Banda-
ríkjanna og má af útbreiðslu þeirra ráða, að sjór hafi annað slagið
gengið inn fyrir núverandi strönd, en þó tiltölulega skammt. Set-
lögin þykkna út frá ströndinni og ná mestri þykkt, 4—5 km, nærri
brún landgrunnsins, en þynnast síðan eittlivað til hafs. Hefur þetta
komið í ljós við seismiskar mælingar (tilbúnir jarðskjálftar). Þessi
setlagaræma er í góðu samræmi við þá mynd, að á Krítartíma hafi
myndazt þarna skörp mörk milli lands og sjávar. Það er út á og