Náttúrufræðingurinn - 1963, Qupperneq 23

NÁTTÚRUFRÆ.ÐINGURINN
163
Fyrir öllu Vesturlandi er grunnið breitt, allt að 110 km norðan
til. Brúnin er þar á 200 m dýpi, en um 300 m sunnan til, út af
Faxaflóa. Fyrir Norðurlandi og Norðausturlandi er grunnið harla
óreglulegt, mjög skorið sundur af álum. Um þessa og aðra ála eða
neðansjávardali á grunninu verður síðar rætt.
Meðalhalli á grunninu frá landi og út að brún er aðeins x/10—
x/s°. Hinn almenni forbrekkuhalli, tæplega ll/2°, kemur vel heim
við meðalhalla samsvarandi brekku framan við stórár nútímans
(Shepard) og eðlilegt verður því að líta á meginhluta grunnsins eða
að minnsta kosti ytri hluta þess sem framburð. Þetta á einnig við
um SA-svæðið, þar sem fordýpi er minna en svo sem 600 m. Við
meira fordýpi verður hallinn um 4° eða nrjög svipaður og meðal-
lialli forbrekkunnar í heiminum (niður að 2000 föðmum; Shepard).
Eðlilegasta skýringin er sú, að þessi aukni halli stafi af framhruni,
enda bendir Shepard á, að framhrun sé algengt þar sem fordýpi er
mikið. Er það og skiljanlegt, þar sem rnjög þykkt lag af fíngerð-
um, óhörnuðum leir hlýtur að vera óstöðugt og skríður eitthvað,
en ]rað veldur framhruni úr brekkunni. Annað atriði kynni og að
liafa haft einhver áhrif, en það er Golfstraumurinn, sem streymir
með talsverðum hraða vestur með landinu. Hann gæti hafa flutt
með sér fínasta leirinn áður en hann botnféll. Grunnið væri þá
gert úr grófara efni, sem myndaði brattari brekku. í þessu sam-
bandi kæmi það til greina, að hin mikla breidd grunnsins fyrir
Vesturlandi stafaði af aðfluttu efni austan frá. Mjótt landgrunn er
sums staðar skýrt á þennan hátt með áhrifum sterkra strauma, t. d.
við Flóridaskagann.
Á hinn bóginn er mjög vafasamt, að hinn óvenjumikli bratti for-
brekkunnar fram af Mýrdalnum, svo og hin snöggu umskipti yfir
til miklu minni bratta fram af Eyjafjöllum, verði skýrð á þennan
hátt. Hér virðist óhjákvæmilegt að reikna með sérstökum staðbundn-
um orsökum og þá einkum misgengi, enda kæmi slíkt ekki á óvart
á svæði, sem er framhald af aðal eldgosa- og umbrotabelti landsins.
Af framangreindu virðist mega draga þá ályktun, að landgrunnið
sé að miklu leyti framburðarkragi. Innri hluti þess er þó senni-
lega fremur eyðingarflötur skorinn í berggrunn landsins.
Fróðlegt væri nú að vita, hve mikið magn af framburði er fólgið
í grunninu. Hér getur aðeins orðið um lauslega áætlun að ræða.
Sennilegt er að lágmark framburðarins fáist á eftirfarandi hátt. Ég