Náttúrufræðingurinn - 1963, Blaðsíða 25

NÁTTÚ RU FRÆÐIN G U R1N N
1 (i5
hveríis landið með innri og ytri radíum 250 km og 300 km. Ef allt
eydda efnið safnaðist þarna saman mundi þykktin svara til 580 m
bergþykktar, en ég vel hér einnig 400 m hergþykkt, sem svarar til
þess að tæp 70% af framburðinum setjist fyrir á grunninu.
Lóðréttu hreyfingarnar er nú tiltölulega fljótlegt að finna með
hjálp töflu, sem ég birti í Jökli 1953 og er ætluð til að reikna
svignun undan (jökul)fargi. Reikna ég með skorpuþykktinni T =
20 km, sem verður eðlilegasta gildið eftir niðurstöðum þyngdar-
mælinga. Niðurstaðan er sýnd með línuriti á 3. mynd. Þegar eyð-
ingin er dreifð jafnt yfir landið fæst 425 m lyfting í miðju landi,
en um 110 m við strönd, en jægar eyðingin vex frá miðju til
strandar fæst 345 m lyfting í miðju, sem vex upp í 360 m 100 km
utar og fellur niður í 140 m við strönd.
Utan við landið sýnir línuritið sig. Mest verður það í setlaga-
hringnum eða allt að 160 m, en meðalsigið innan þess hrings verða
rúmir 140 m.
Form línuritsins í heild byggist auðvitað á því, að svæðin sem
lyftast og síga eru samtengd vegna styrkleika jarðskorpunnar. Nú
getur leikið vafi á því, að skorpan mundi til langframa þola það
átak, sem hún verður fyrir. Hún gæti hugsanlega látið undan með
rennsli eða þá með broti. Hvorttveggja mundi leiða til þess að
strendur landsins risu og miðlandið félli, svo að risið yrði jafnara
ylir allt landið. Jafnframt mundi sjávarbotninn síga nokkuð.
Landslagsgreining sýnir tvö aðalmörk lornrar sjávarstöðu, hið
eldra í 250—300 m hæð, liitt í 50—100 m (sbr. grein mína í Nátt-
úrufr. 1959). Þetta skýrist bezt með rykkjóttu risi eins og leiða
iriundi af því að skorpan léti snögglega undan átaki, þ. e. að teng-
ing landsins við umhverfið brysti.
Ris landsins miðað við sjó frá tíma elztu dalamyndunar um allt
að 300 m virðist þannig geta verið bein afleiðing af tilfærslu efnis-
ins frá landinu út á landgrunnið og þarf þá ekki að gera ráð fyrir
neinum teljandi breytingum hinnar almennu sjávarstöðu.
Mjög víða í heiminum finnast há sjávarmörk og eru þau í sum-
um tilfellum túlkuð þannig, að síðar hafi orðið allsherjarlækkun
sjávar, þótt á því séu raunar annmarkar. Skýrar og vel rannsakaðar
háar strandlínur eru þarinig á Miðjarðarhafssvæðinu og allt upp
til Bretlands og eru hinar hæstu og elztu (100—300 m) taldar vera
frá Plíósen. Miðað við það hef ég talið sennilegt, að hæstu sjávar-