Náttúrufræðingurinn - 1963, Blaðsíða 27

N Á T T Ú R U F RÆ ÐIN G U RIN N
167
sig mætti reyna að setja í samband við ísaldir: það gæti hugsanlega
orsakazt af þeim mikla framburði, sem barst út eftir grunndölunum
við lága sjávarstöðu og settist fyrir á dýpinu framan við brún
grunnsins. Hér gat verið um æði-mikið efnismagn að ræða. í fyrsta
lagi það efni, sem svarar til rúmmáls grunndalanna, en einnig
ofan af landinu hefðu árnar borið fram mjög mikið efni; þar
hlaut að liggja fyrir mikið af lausum efnum á láglendi sem auð-
flutt voru. Ef reiknað er með Jdví að 50 m lag (eðlisþ. 2,34) hafi
eyðzt ofan af 100 km breiðum hring (radíus 175—275 krn) og setzt
til beint framan við grunnið, r = 300 km, fæst að sig landgrunns-
brúnarinnar næmi 15 m.
I’etta er greinilega of lítið til þess að geta skýrt dýpi brúnar-
innar, sem er um 200 m, nema að litlu leyti. Aðalsigið verður að
skýra á annan hátt. Kemur til greina að um rennsli og þó einkum
langvarandi pressun setlaganna sjálfra sé að ræða og er í því sam-
bandi á það að líta, að þungi setlaganna nær tvöfaldast við það að
standa upp úr sjó eins og þau gátu gert við lágt sjávarmál á ísöld.
Loks er Jrað hugsanlegt, að yfirborð landgrunnsins liafi í aðaldrátt-
um myndazt sem framhald þess strandflatar, sem varð til seint á
Plíósen eða við upphaf Pleistósens, sé rof á Jreim tíma, og sjór hafi
]iá fallið nokkuð niður fyrir nriverandi sjávarmál.1)
B. Dalir á grunninu. Dalir ganga víða út eftir landgrunninu og
ná um 250—300 m dýpi. Er aðgengilegast að telja Jrá myndaða af
ám við tilsvarandi fall sjávarborðs eftir að grunnið var að öðru
leyti svo til fullgert. Reglulegastir eru dalirnir á SA-svæðinu og
sýnilega nátengdir nitverandi stórám. Eg verð að telja mjög ósenni-
legt, að gruggstraumar frá stóránum hafi á þessu svæði runnið
neðansjávar beint út eftir nærri hallalausu landgrunninu og þvert
á Golfstrauminn og grafið Jressa dali. Hið áberandi svipaða dýpi
l lestra dalanna er og eðlilegast að skýra með tilsvarandi sjávarstöðu.
Verða dalirnir nú taldir upp. Skeiðarárdjúp, Breiðamerkurdjúp,
1) Þorvaldur Tlioroddsen ritaði mjög fróðlega grein í Andvara 1902, bls.
127—176, sem m. a. fjallar um svipað efni og þessi grein. Ýntsar ályktanir
Þorvaldar eru nú úreltar; hann taldi landgrunnið algerlega myndað sent brint-
flöt, allt að 100 knt breiðan og skorinn inn í 2000—3000 feta hátt blágrýtis-
fjalllendi á Plíósentímanum. Ekki getur hann þess, hvað orðið hafi af eydda
efninu né liins, að lóðréttar hreyfingar mundu fylgja í kjölfar efnisflutningsins.