Fálkinn


Fálkinn - 21.10.1933, Blaðsíða 5

Fálkinn - 21.10.1933, Blaðsíða 5
F Á L K I N N :> Mynd sem sýnir stœrðarmuninn ú svörtu og mórauðu rottunni. Sú svarta getur orðiff alt að 19 sentimetrum en sú mórauða all að 31). í'ólks hafði flust tiJ Vestur-Ev- rópu á 5. og ö. öld frá Rúss- landi og einkuin hjerúðunum við Kaspíahaf, komu rotturnar og pestin. Um miðja 6. öld geis- aði sóttin í Miklagarði, sem þá var miljónaborg, og er talið að um 5000 manns hafi látist á dag að jafnaði. Og frá Mikla- garði breiddist pestin norður og vestur og liver sóttarplágan rak aðra. Svartidauði drap 25 miljónir. Sú sóttarplágan, sem sjerstak- lega hefir lilotið nafnið „svarti- dauði“ byrjaði í Kína árið 1331 og fyrir tilverknað rollunnar var sóttin komin til austanverðra Miðjarðarhafslanda 1347, lil Spánar 1348 og norður í Mið- evrópu 1349, en komst ekki tit Rússlands fyr en 1351. Á þeim árum var alslaðar krökt af rottum og það var þjóðtrú, að lcölski sjálfur hefði hrugðið sjei1 i rottulíki og hæri með sjer sótt og lar. 1 >tssi drepsótt var svo skæð, að íbúum Evrópu fækk- aði úr 105 niður í 80 miljónir. ()g plágan kom aftur og aftur. Rottan stóðst vígt vatn og kirkjubann. Menn reyndu vms- ar leiðir til að eyða rottunm. Rómverjar höfðu sett fje henni til liöfuðs og nú reyndu menn og reka hana al' höndum sjer með særjngum og tiöfðu ýmsir atvinnu af þvi. Frægastur þeirra manna er Hunolf Singulf rottusærandinn frá Hameln, sem töfraði rotturnar úl í á með pípublæstri sínum og druknuðu j)ær. Prestarnir lóku líka þátt í rottustríðinu fólk hjelt að þetta væri fjandinn sjálfur í rottulíki, og gætu ekki aðrir unnið bug á honum en prest- vígðir menn. Var vígt vatn not- að til að skvetta á þar sem mest kvað að rottuganginum. Seint á miðöldunum tók rottu- striðið á sig einkennilega mynd. Ef vígða vatnið reyndist gagns- laust var það ráð tekið að setja rotturnar í hann kirkjunnar eða málsókn var hafin gegn þeim. Jafnvel árið 1806 gekk dómur gegn rottunum á Lyö i Danmörku og voru þær dærnd- ar til að verða burt úr eyjunni. Samskonar dómur er til frá Als, frá árinu 1711. Mórauða rottan kemur. 1 byrj- un 18. aldar fjekk svarta rott- an skaéðan óvin sem reyndist þess megnugur að útrýma henni. En þessi óvinur var systir henn- ar, mörauða rottan. Mórauða rottan var frá Tíbet og breiddist |)aðan út til land- anna við Iváspíahaf. En þar varð alger uppskeruhrestur árið 1727 svo að rotturnar mislu viður- værið og ennfremur varð ægi- Iegur landskjálfti þar uin sama leyti. Varð þetta til þess, að rotturnar lögðu í flakk og á því l'lakki eru þær enn í dag. Þær svntu í stórhópum vestur yfir Volga og Itreiddust svo um alt Suður-Rússland og þaðan kom- ust þær vestur á Balkanskaga um 1750. Fljólastar voru þær í förum þar sem þær komust sjóleiðis, þannig komust þær til Englands 1731 með skipi frá Qdessa, en frá Englandi komust þær til Frakklands og Þýska- lands og voru orðnar algengar þar um aldamótin 1800. Tit Khafnar kom rottan fljótt, sást þar fvrst 1716 eftir að rússnesk herskip höfðu verið þar í heim- sökn, en hinsvegar varð hennar ekki vart í Norðurjótlandi fyr en um iniðja 19. öld. Til Norður-Ameriku kom rott an 1735 með skipum frá Eng- landi og breiddist þar út hægt og h.ægt og var komin vestur á Ivyrrahafsströnd um síðustu aldamól. Svarta rottan hverfur. Mó- rauða rottan er bseði stærri og sterkari en sú svarta og lagðist svo ósleitilega á liana að hún .i'ör að verða sjaldgæf. Árið 1834 var mórauða rottan orðin yfirgnæfandi í Kaupmannahöfn. en þá sjaldan svarta rottan ger- ir varl við sig i Danmörku er liún aðskotadýr sem oftast úæi1 liefir komið með skipum frá Suður-Ameríku, en þar hefir hún friðland og þrífst vel í maísökrunum. Það kom bráð- lega fram að mórauða rottan er eigi minna skaðsemdarkvik- indi en sú svarta, lieldur meira. Því að hún er alæta, jetur bæði mat og nagar sundur trje og leggur sjer alt til munns og skemmir þó enn meira en hún jetur. Mórauða rottan er líka miklu djarfari en hin. Það eru dæmi lil að hún hafi lagst á ali- l'ugla og grisi og meira að segja Emil Zuschlag justitsráð, foringi rottuútrýmingarinnar i Danmörku. á sofandi fólk. Og henni er fljótt að fjölga, hún gýtur alt að 12 ungum í einu og oft á ári, því meðgöngutiminn er ekki nema þrjár vikur. Er hún því sann- kölluð landplága. Það er vitanlega ómögulegt að gera reikninga um eyðilegg- ingar rottunnar, en þó eru ýins- ar rannsóknir fyrir hendi, sem byggja má líkindareikning á. í Frakklandi lelja menii að rott- an skennni fyrir um 200 miljón- ir l'ranka á ári og í Þýskalandi er tjónið af henni talið um 200 milj. mörk. í Bandarikjunum er rottuplágan afar skæð og telst tjónið af rottunni liafi sam- kvæmt ítarlegum rannsóknum landbúnaðarráðuneytinu til, að árið 1907, numið um miljard dollurum á ári! Var þá talið að um 4 miljardar af rottum væri i ríkjunum. Englendingar töldu tjón sitt af rottum nema 15 miljön pundum árið 1908. í Damnörktl er lalið að sjeu 7 8 miljón rottur og að þær jeti og skennni fyrir 2-—3 krónur að meðaltali á ári, eða sem svarar 20 miljón krónum. Mórauða rottan ber líka sjúk- dóma. Auk eignatjónsins af völdum brúnu rottunnar má nefna heilsutjónið. Svarta rott- an sem har pestina um Evrópu hefir miljónir mannslífa á sam- viskunni, en það hefir komið i ljós að sú mórauða ber sóttir líka, fyrir milligöngu flóarinn- ar, sem er snýkjudýr hæði á rottum og mönnum. Flóin yfir- gefur pestardauðar rottur og kemst á fólk og „bólusetur" það með sóttkveikjuin þegar hún bítur. Þannig berst l. d. kýla- pestin. Rannsóknir hafa sýnt, að á einni rottu eru stundum alt að 2500 flær, og liver þeirra getur flutt með sjer alt að 5000 sóttkveikjur. Þessar tölur sýna hve hættuleg rottan er sem smit- beri skæðra sótta. Rotturnar breiða út alidýr- sjúkdóma. Síðari rannsóknir liafa lika sannað, að rotturnar hreiða út fleiri sjúkdóma. Alls- konar sjúkdómar á svínum, hest um og gin- og klaufnaveiki og aðrir smitandi dýrasjúkdómar eiga venjulega rót sína að rekja lil rottunnar. Og það var liætt- an á tríkínaveiki á svinum, sem varð til |)ess a'ð lögin um út- íýmingu rottunnar voru sett árið 1904. Árið 1898 háfði þáverandi verkfræðingur Emil Zuschalg gert ítarlegar tillögur um út- rýmingu rottunnar og nefnd var setl til þess að hefja útrým- ingarstarfsemi í Danmörku. Þegar pestin fór að ganga i Japan árið eftir lóku Japanar sjer dönsku reglurnar til fyrir- myndar við útrýminguna þar, og önnur lönd svo síðar. Og i eyndust þær vel. í Tokío einni voru drepnar yf'ir 1 miljón rott- ur á einu ári. í Kobe, þar sem pestin liafði hyrjað, voru 20.000 al drepnu rottunum rannsak- aðar og kom þá í ljós, að fimta hver var með pestarsóttkveikj- um. Árið 1907 var pestin yfir- vofandi í San Francisco og hjetu yfirvöldin þá dollars verðlaun- um fyrir liverja drepna rottu. Var svo liörð hríð gerð að rott- unum, að pestin náði ekki nð breiðast út. A Monte Marino, hinni hæstu af sjö hæðum Rómaborgar á að fara að reisa tíkneski af Mussolini. Lík- neski þetta verður-67 metrar á hæð. Hringstigi verður innán i þvi, alla leið upp í hausinn á Mussolini og getur fólk gengið þangað upp og skoðað borgina gegnum augun á honum. Myndin sýnir viðureiqn mórauðrar og svarlrar rottu. Svarta rottan er nú nær horfin víðasl hvar i Danmörku, en sú mórauða hæstráðanúi.

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.