Fálkinn


Fálkinn - 26.06.1937, Blaðsíða 4

Fálkinn - 26.06.1937, Blaðsíða 4
4 F Á L K I N N w 3BF==?^5 k Bernhard Shaw — fyndnasti spekingur Englendinga 3E1 A LT FRA ÞVI aö Bernard Shaw var ungur maður, liafa veriö sagðar um hann sögur, og hefir þeim farið fjölgandi með hverju ár- inu, sem yfir hann hefir gengið. Hann hefir nú eitt ár um áttrætt og er því gamall að árum, en að inn- ræti verður hann það aldrei. Hann er jafn spaugsamur og jafnvel meiri órabelgur nú en í æsku, og afar ljett um að segja orð, sem fá vængi. Þegar blaðamenn ná i eitthvað snið- ugt hjá Shaw er það óðar símað heimendanna á mi'lli. Og ef menn vilja láta taka eftir einhverri fyndni, þá segja þeir að Bernhard Shaw hafi sagt liana. Á þann hátt hefh- honum venð eignað miklu fleira en hann á, en það tekur hann sjer ekki nærri. Það sem hjer fer á eftir um hið fræga enska skáld mun þó að mestu leyti mega teljast trúanlegt, því að það er haft eftir bókum, sem málsmetandi menn hafa ritað um skáldið, eða sagt frá í öðru sam- bandi. Bernard Shaw, sem hefir langa æfi sína gantast að svo mörgu und- ir sólinni, hlífir ekki heídur sjálf- um sjer. „Jeg er sannur írlending- ur“, segir hann, „fólkið mitt er ætt- að frá Hampshire (í Englandi)“. Þannig byrjar sjálfsæfisaga hans. Berhard Shaw er fæddur í Dub- Jin eins og Sheridan og Oscar Wikle, Synge og Yeats, þann 20. júlí 1856. Faðir hans, George Carr Shaw, var mesti gallagripur, en þótt- ist af forfeðrum sínum, og á „heirn- ilinu var talað um Shawana, eins og þeir væru Hohenzollarar eða Romanovar", segir Bernard. Um fertugt giftist George Shaw stúlku, sem var tuttugu árum yngri og hjet Lucinda Elisabeth Gurly, og var hún manni sinum fremri um alt. Hjónabandið var ófarsælt og konan leitaði huggunar í því, sem henni var geðfeldast — hljómlistinni. í upþeldinu fjekk Bernard Shaw — „í stað grammatíkur og rangs framburðar á grískum og Iatnesk- um höfundum“ eins og liann kemst að orði —• „náin kynni af hljóm- listinni og meisturum hennar, alt frá Bach ti'l Wagners. Hann fjekk líka snemma mestu mætur á mál- verkalist og þreyltist aldrei á þvi, að skoða myndasafnið í Ðublin, „sem aðeins hann og gæslumaður- inn virtust meta nokkurs“. Frú Shaw fluttist til London og kendi þar hljóðfæraslátt, en sonur hennar, sem enga skólamentun hafði hlotið og þá var 15 ára, „hafði skifti á iðjuleysinu og skrifstofu- stólnum". Hefir hann skrifað býsna skemtilega grein um „starfsemi" sína á skrifstofu fasteignabraskar- ans, sem hann var hjá. En árið 1876 fluttist hann til móður sinnar í London. G. K. Chesterton segir, að hann hafi svelt fyrstu árin, sem hann var þar, en því er varlega treystandi. Að visu hefir hann ekki verið prúðbúinn hversdagslega og pyngjan að jafnaði Ijett, en móðir hans var dugnaðarforkur og vann fyrir þeim báðum. Fyrir ritstörf hans á fyrstu tíu árunum, sem hann dvaldi í London, 1876—85 áskotnuð- ust honum 6 — sex — sterlings- pund, og drýgsti hlutinn af þeirri upphæð var fyrir smellna auglýs- ingu um kynjalyf, sem honum var falið að semja. Árið 1879 komst liann i samband við umboðsmenn fyrir talsímatæki Edisons, sem þá voru mjög ófúllkomin. Það fyrir- tæki fór út um þúfur í London, segir Shaw, því að „tækið öskraði einka- mál fólks með þrumurödd, í stað- inn fyrir að segja þau með lægri rödd, i vinsamlegum samræðum". Bernard Shaw sá, að rithöfund- arnir mokuðu upp frægð og pening- um á skáldsögum sínum. Sjálfur reyndi liann að feta þessa braut og skrifaði fimm skáldsögur og er sú síðasta þeirra, „Miljónamæringur og jafnaðarmaður" talsvert kunn. En fyrsta sagan upplifði aldrei að sjá framan í prentsvertuna, enda hjet hún „Immaturity“ (vanþroski) og þegar skáldið Meredith, sem þá var ráðunautur forlagsins Chapman og Hall, hafði lesið hana, dæmdi hann hana óhæfa til að prentast. Síðar náðu rotturnar i handritið, segir Shaw, og virtist þeim finnast hinn óþroskaði ávöxtur miklu bragðbetri, en ráðunaut Chapmans hafði fund- ist. Hinn kunni listdómari William Archer var um þetta leyti mikils- metinn leikdómari hjá blaðinu „The World“, og þekti hann Shaw og út- vegaði honum atvinnu við blaðið. Archer hefir sagt frá því, hvernig hann kyntist Sliaw í lestrarsalnum á British Museum. Ilann kom inn í salinn og rak augun í einkennilegan, fölan ungan mann í brúnum fötum. Og enn einkennilegra þótti honum að sjá, hvað maðurinn las, því að hann rýndi á vixl í „Das Kapital“ eftir Marx og nýja útgáfu af „Tristan og Isolde" eftir Wagner. Bernard Shaw varð nú listdómari við „The World“ og á árunum 1885—89 skrifaði hann fjölda greina um allar helstu listsýningar í London og hug- leiðingar alment um listir. Síðai- varð hann einnig hljómleikadómari „The WorId“ og fjekk þá tækifæri til að lýsa aðdáun sinni á andagift Wagners. í einni af síðustu grein- unum, sem William Archer skrifaði, segir hann ýmsar smásögur af sjer og Shaw i gamla daga. Þ. á. m. segir hann, að þegar Shaw var blaða- maður við „The World“, hafði út- gefanda blaðsins gramist eitthvað, sem Shaw hafði skrifað, og sendi honum langt og neyðarlegt skamm- arbrjef. Shaw þaut að ritvjelinni sinni og prjónaði langt, fyndið og ósvifið svar, sem hann sýndi Arch- er. Ljet hann hann vita, að ef hann sendi Yates þetta brjef, mundu dag- ar Shaw við blaðið vera taldir. En tveimur dögum síðar kom Shaw sigrihrósandi til Archers og sýndi honum afsökunarbrjef frá Yates. Brjefið endaði með þessum orðum: „Einasta ástæðan til þess, að jeg iðrast ekki þess sem orðið er, er sú, að jeg hefi haft upp úr því það, að fá svo ljómandi skemtilegt brjef frá yður“. Árin 1880—90 voru mestu bylt- ingatímarnir í lífi Bernhards Shaw. Hann gerðist nú jurtaæta, bind- indismaður á vin, hatursmaður við tóbak, en fyrst og fremst sósía- listi og ákafur fjelagsmaður í „Fa- bian Society“, sem hafði verið stofn- að árið 1884 og fyrir hans tilstilli fór að gefa út hinar frægu „Fabian Essays“. Þessi óframfærni ungi maður, sem hingað til hafði kosið það lielst, að þegja á mannfundum gerðist nú slyngasti ræðumaður og stóð enginn honum á sporði í til- svörum. Hann talaði fyrir verka- menn og stúdenta og einu sinni hjelt hann erindi fyrir þvottakonur í London. Að sögn hans sjálfs hjelt SATT OG LOGIÐ UM SKÁLDIÐ, SEM MENN TRCA TIL ALLS — NEMA AÐ VERA LEIÐ- INLEGUR. hann bestu ræðu sína í Hyde Park í London „í ausandi slagveðri — lyrir ritara fjelagsins, sem hafði beðið hann að tala, og sex lögreglu- þjóna, sem voru sendir til að hafa gát á honum“. Þrátt fyrir ólíka ytri framgöngu, hefir Bernhard Sliaw jafnan haft mörg einkenni gatna- mótaprjedikarans. í dag eins og fyr- ir fimtíu árum er hann strandhöggs- maður, sem einskis svífst og er ó- bundinn öllum „samkvæmissiðum". í ungdæmi sínu stökk hann einu sinni upp á kerru og bljes i lúður, til þess að vekja athygli fólksins, og honum væri vel trúandi til að gera það í dag. Árið 1894 dó Edmund Yates rit- stjóri „Tlie World“ og nú hætti Shaw listdómara- og tónlistardóm- arastörfum. Árið eftir verður hann leikdómari við „Saturday Review“, sem Frank Harris gaf jjá út. Skrif- aði hann Ianga greinaflokka í það hlað til vorsins 1898 og hafa grein- arnar verið gefnar út í tveimur bindum undir heitinu „Dramatic Opinions", sem mun vera ein fræg- asta og skemtilegust skrifaða bók um þessi efni, í bókmentum vorra tima. Þar gengur hann í skrokk á hinum dásamaða Jeikara sir Iienry Irwing, skammar Englendinga fyrir tilbeiðslu þeirra á Sardou, og niðr- ar Söru Bernhardt, sem hann telur nuklu minni leikkonu en Eleonoru Duse. Og hann skopast jafnt og þjetl að hinni gagnrýnislausu aðdáun Englendinga á Shakespeare. Eftir sýningu á „As You Like lt“ skrifaði hann meðal annars að andríki Touchstone í leiknum væri þannig vaxið, „að jafnvel eskimói mundi heimta peninga aftur eftir leikinn, ef nútímaliöfundur hyði honum við- líka sálarfóður". í tilefni af Shak- espearehátíðinni 1896 skrifaði hann svolátandi svar við boði á hátíðar- sýninguna í Cambei’well: „Innan sanngjarnra takmarka er jeg ávalt reiðubúinn til að sýna Shakespeare lotningu, en of mikið að öllu má þó gera. Jeg er fyrir löngu hæltur að halda upp á afmælisdaginn minn, og sje þvi ekki neina ástæðu til, að mjer sje skylt að halda upp á af- mælisdag Shakespeares — —. Jeg fór á nónsýninguna i Camberwell, vegna þess að mjer fanst það skylda mín að vera viðstaddur. En þegar Irvingklúbburinn ætlaði að nauðga mjer á „Cymbeline" um kvöldið gerði jeg verkfall. Shakespeare gel- ur verið góður eina síðdegisstund, en ekki um aldur og æfi“. Það var annar meistari, sem Shaw var fúsari til að tigna um aldur og æfi, og hann hjet Henrik Ibsen. Það var William Archer, sem fyrstur vakti alhygli Shaws á hinu norska stórskáldi. Og af Ibsen lærði Shaw, að það er hægt að nota Ieikritið til þess að ræða þjóðfjelagsmál á áhrifamikinn hátt. En annars verð- ur maður þess fljótlega var, við lestur leikrita Shaws, að það eru andstæðurnar fremur en líkindin, sem verða í augum uppi við sani- anburð á honum og Ibsen. Shaw hafði varðað götu sina áður en hann kyntist leikritum Ibsens. í stað þess að verða fyrir áhrifum frá Ibsen reyndi liann að lesa sínar eigin hugsanir út úr ritum hans. Neyðarlegur amerikanskur bókadóm- ari, James Hucker, segir líka um bókina „On Quintessence of Ibseni- anism“ eftir Sliaw, að hún sje ekki annað en stækkuð mynd af Shaw sjálfum. En Shaw dáði Ibsen og söng honum jafnan lof og dýrð í leikdómum sínum, þegar hann komst höndunum undir. Orðtak hans í „Saturday Review“ hefir verið ýkt og orðfært þannig: „Niður nxeð Shakespeave, mikill er Ibsen og Bernard Shaw er spámaður hans/“ Frank Harris, ritstjóri „Salurday Review“ þessi árin, hefir skrifað ýmsar greinar um Bernard Shaw, og áður en hann dó lauk hann við stóra bók um hann. Hann segir m. a. að Shaw liafi jafnan krafist þess, að þlaðið tæki ekki við ókeypis að- göngumiðum á leiksýningar fyrir hann. Hann vildi ekki njóta gest- risni leikhúsanna og lesa þeim svo tekstann á eftir. Og velkominn gest- ur var Bernard Shaw ekki í leikhús- unum, þvi að það var sannarlega fátt af því, sem Lundúnaleikhúsin höfðu að bjóða, sem Shaw virtisl ástæða lil að hrósa. Stundum hót- uðu áskrifendurnir að segja upp blaðinu, þegar Shaw hafði skvett sinni stækustu keitu á leikhúsin, en að jafnaði sat þar við orðin tóm, því að líf og fjör og snildarbragð var á öllu því, sem Sliaw ljet frá sjer fara, jafnvel þegar hann „veif- aði rauðu dulunni framan i Jón Bola“. Meðan Shaw var leikdómavi virti hann jafnan að vettugi það boðorð, að menn ættu að vera sam- kvænnsklæddir í leikhúsinu, niðri. Eitl kvöldið, þegar hann kom i brúna flauelsjakkanum, sem hann gekk oftast í í þá daga, stöðvaði dyravörðurinn hann og sagði: „Þjer fáið ekki að koma hjer inn í þess- um jakka!“ — „Jæja, takið þjer þá við honum“, sagði Shaw og vatt sjer úr jakkanum og hljóp snögg- klæddur inn í ganginn, en dyra- vörðurinn sá sitt óvænna og elti haíin og fjekk honum jakkann. Eitt sinn bar svo við, að maður uppi á hásvölunum misti bjúga og. datt það ofan og lenti í höfðinu á Shaw. Hann stóð upp að vörmu spori og hrópaði til mannsins: „Yður skjátl- ast, kunningi. Jeg er jurtaæta og hefi viðbjóð á bjúgum. Munið þjer að senda mjer kálhaus í næsta skifti". Sögurnar um grænmetisæt- una Bernhard Shaw hafa lengi verið kærkomnar ensku skopblöðunum. Teikningarnar sýna hann oft sitja með vatnsglas, nokkrar baunir og fáein kálblöð og undir stendur;

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.