Fálkinn - 18.06.1938, Blaðsíða 7

F Á L K I N N
/
sem þefnæmi heitir, væri farið
fjarídans til. En ef eitthvað væri
athugavert við þeftaugarnar í
lionum, þá átti hann að sjálf-
sögðu að fara til taugalæknis.
Honum veitti ekki af því livorl
eð var, því að hann var orð-
inn hræðilega veiklaður og hálf-
slurlaður af þessum „ofþef“
sínum.
Hann fór til taugalæknisins.
Og hann varð að játa með sjálf-
um sjer, að hann tók miklum
framförum — og meðferðin var
hetri. Taugalæknirinn var ung-
ur og upplýstur læknir, sem
hafði varpað öllum villukenn-
ingum fortíðarinnar fyrir borð;
hann fjekkst ekkert við gamal-
dags og gagnslausar tilraunir
á ljkamanum, en lækningaað-
ferð lians var í aðalatriðum
hygð á þeirri kenningu, að
taugasjúkdoiiiarnir komi af
kirkingi í sálinni. Hann uppá-
stóð, að án þess að hafa kynt
sjer æfiferil mannsins og að-
stæður hans í lífinu væri tauga-
læknirinn ekki annað en versti
skottulæknir. Og nú spurði
læknirinn hann spjörunum úr
og F. F. skýrði frá öllu sinu
iíferni og levnilegustu hugrenn-
ingum sínum og ástríðum, en
sjerstaklega sagði liann greini-
lega frá barnæsku sinni. Faðir
hans var heiðarlegur snikkari
og sjálfum þótti honum gaman
að vera á verkstæðinu hjá hon-
um þegar hann yar barn, innan
um hefilspæni og limpotta —
jú, hann mundi vel hve vond
Ivktin var af nýsoðnu limi. Alt
benti á, að imyndun hans staf-
aði af óljósri þrá eftiv æskuár-
unum, sem aldrei koma aftur,
en allir sakna þegar þeir hverfa
af manndómsskeiðinu og á elli-
skeiðið. Þessar staðreyndir yrði
hann að gera sjer ljósar, hvort
honum væri það ljúft eða leitt.
Á þessu stigi voru þeir í sálar-
rannsókninni eða einhvers-
staðar þar um bil þegar F. F.
hitti ráðuneytisstjórann einn
þagipn i stigauupi UPþ að skrif-
stofuuni: Fot'stjprjnn yjek úr-
vegi fyrir hpnum og pieð slcelf=
ingarsvip greip hanp upp vasa-
klútinp sjpu pg bar fyrir nefið,
en reyndi þó að láta ekki á
neinu bera, Og aumingja yfir=
eftirlitsmaðurinn skildi undir
eins livernig i öllu lá. Og nú var
honum ljóst, að hann hafði sjeð
þessar handatiltektir áður -—
já, margoft áður — hann hafði
bara ekki liugsað út í það fyr,
hvað þær áttu að þýða. En nú
skildi hann það og tók eftir
því; það voru margir sem gerðu
þetta; á götunni, i spoi’vagnin-
um tók fólk um nefið á sjer.
Þetta var deginum ljósara
það fann ólyktina lika. Og eng-
inn annar en hann var upphafs-
maður ailrar þessarar ólyktar!
Hann hætti undir eins að ganga
til taugalæknisins; en hvað sep^
ö'ðru lé'ið þa v.^rS. þaun að borga
þpnuru stó'ru íúlgu. Nú^’ vay.
þrautalendingin sú, að fara aft-
ur til almenns iæknis en ekki
sjerfræðings.
Hann tók einn af handahófi
og það kom á daginn, að hann
var af góðu og gömlu tegund-
inni. Mjög duglegur læknir, og
sjúklingar hans elskuðu hann
og óttuðust liann. Hann sagði
altaf afdráttarlaust það sem
honum bjó í brjósti og bann
var refsivöndur allra ímyndun-
arveikra kerlinga, sem lil hans
leituðu; ímyndunarveikin þreifst
ekki í námunda við hann. En
þær leituðu samt til hans kerl-
ingarnar af báðum kynjum, af
því að þær fengu heilsubót eða
ímynduðu sjer að þær fengi
heilsubót. F. F. vissi hve mikið
orð fór af þessum lækni og von-
aði að læknast fljótlega. Að
visu datt honum nú ekki fram-
Nafnið, fyrirsögnin, er yfirgrips-
meiri en efnið verður hjer. Ætla
jeg mjer ekki þá dul og ofviðaverk,
aS hefja ritdóm um sögur þessar.
Eigi heldur að telja upp eða gagn-
rýna ritdóma annara um þær.
En jeg vildi aðeins benda á eitt
höfuðatriði, sem mjer finst að lögð
liafi verið lítit rækt við, eða gengið
alveg framhjá, í flesium þeim rii-
dómum er jeg hefi sjeð ag um-
sögnum er jeg hefi heyrt, um sögur
þessa meeta manns og mikla rithöf-
undar, — Undan taka vil jeg þó
ræðu sira Arna Sigurðssonar, er
hann flutti i frikirkjunni við utför
höf, Hann drap þar lofsamlega á
hjer um taluð atriði (og öllum sagð-
ist þeim prýðilega, er töluðu við
það tækifæri).
Þelta áminsta atriði í sögum hátt-
virts höf. get jeg nefnt í fæstum
orðum: Göfgi og góðleik manna og
þó kvenna sjerstaklega, sem sög-
urnar flestar sýna lesendum þeirra.
Táknrænt og fagurlega hefir Jjetto
líka verið kallað, að grafa eftir
gullinu í sálum manng,
Með þessu móti hefir höf. lýst
sínu eigin hpgarfari, áhugamáli og
viljaþreki. Qg fyrir það ann jeg
lionum og sögppt þa>ts,,
Skátdin ftestqll hygg jeg að muni
lútka í sögum sípvtut — og tjóðum
gigið ippræti sitt: geðprýðj gða
geðofsa, góðleik eða griindartpudgð,
sannteikslpit eða suhhuskap, ósann-
indaþrá Qg ýkjvtþvaður,
Sögurnar eru þyí ýmist: göfgandi,
gieðjandi og fræðandi, til fyrirntynd-
ar og eftirhreytnl, Eða niðurdrag-
andl og þvhtgandi, lastmælandi og
kitlandi lægstu strengi manniegra
fáráðjinga með Idámi og vmlskonai'
óþverra,
Á þessu óhkn vlðfangsefui, vh jeg
láta alla þroskaða menu og vith
borna gera þann mismun, að raða
fyrnefndu bókunum i hiUur sinar,
svo þær sjeu nærtækar til igripa og
sálubóta, en stinga hinum í eldinn,
svo þær hneyksli ekki smælingjana.
Síðarnefndu sögurnar eru þjóð
vorri því verri og hættulegri, sem
þær þykja læsilegri fyrir orðagjmu
ur, eða svo kallaða máls- ug (>roa-
snilli; og því yi'ðar t^ný heim, sem.
þær lUþyý'Óá falska ríi^ynd af þjó$,
vorri 6g 'óhróðúr úin hana. Ilöfuniia.
slikra sagna, ætti fremui' áð «,Sva,ra.
(eða sekta)(, en a,ð, verðl|iiuna, þár
til þei^ þæ^a ráð, sitt.
ar i hug, að þessi sjúkdómur
væri ímyndun að minsta
kosti hlaut hann þá að vera
smilandi — en hann þóttist viss
um, ef nokkur maður gæti ráð-
ið við sjúkdóminn, þá væri það
þessi læknir. Hann hitti hann
í dyrunum er hann var að fara
út í sjúkravitjun og öskraði:
„Engan tíma!“ En F. F. var ekki
á því að láta í litla pokann í
þetta sinn og þessvegna ýtti
hann lækninum inn fyrir dyrn-
ar aftur og skýrði honum frá,
bvað væri i efni. Læknirinn
kinkaði kolli hann þekti
lyktina! Svo byrjaði hann rann-
sóknina og vegna þess að hon-
um lá svo mikið á, gaf hann
sjúklingnum ekki tíma til að
fara úr frakkanum.
Hann tók á vasa sjúklings-
ins. Og upp úr utanávasanum
Efnið er innrætið, sannleiksgildi
og siðfágun, met jeg meira en mál-
skrúð, þó til snilli megi telja, ef
|jað er eins og gyltur rammi utan
um sóðalega mynd.
Besf fúV á þyí jiegar stiltinn sam-
svarar ýfnimi, Qg hvort um sig er
úrvals gqjt. Myn „ö að því leyti
teljantegir qg )>ó vandfundnir jafn-
higjnr \i. H-. K. Sögur hans met jeg
Öði'um frem.UV YW'ðfU' þess, að vera
þýddav ð mavgar tungur og út-
|)VOÍ(l(hu' um víða veröld*).
þessu áliti mínu til stuðnings
vildi jeg helst niega hvetja menn lil
að lesa alhir sögur E. H. Kv. f þeim
öllum fjnuast einhvev gullkovn, eitt-
hvaft gleSjandj, göfgandi og bætandi.
Þaft er sameiginlegt flestum sög-
um hans eins og Morgni,
Iduu ágæta viti hans að þær
') Nokkuð líkl vildi jeg segja um
sögur Guðm. Friðjónssónar, þó þær
sjeu gagnólíkar hinúm. Þær gefa
samt rjetta og gófta mynd af líl'i,
starfi og bai'áttu þjóðar vorrar i
mörgunj mynduin. Og lýsa átakan,-
fega vel umrótimi i þjóðlifi \oru,
byltingum jiess og breytinguni, og
mjsni.uni,n ti.in, á þugsunarhætti og
framkomu, eljdó kynslóðar og yngri,
frá sjóji,arm,iði: gamla fól,ksi;ns., Þ>nv
m.eð fyigir þvótlni.ikU.li sbU; o,g; ó-
venju, ríli orðkyngi mckðu.rmáisins,
þ.Ó að. vísu verði ekki; laust við
titjgevý, á sljöku stuð,
á frakkanum dró hann stóran
bita af frönskum osti, en vess-
arnir úr honum höfðu sigið út
i jakkafóðrið, þó að ostbitinn
væri i silfurpappírsumbúðum.
Sigri brósandi rjetti bann upp
ostinn, eins og læknar sýna
meinsemdir sem þeir liafa tek-
ið með uppskurði; Þarna var
sjúkdómsástæðan! Og svo gaf
hann sjúklingnum það heilræði,
að hann skyldi ekki ganga
svona lengi með ost í vasanum
framvegis.
En yfir- eftirlitsmaðurinn var
svo hrifinn af þessu góða ráði
að hann borga'ði umsvifalaust
fimtíu krónur fyrir læknisráð-
ið. Og það er sennilegt, að hann
gleymi því ráði ekki, það sem
eftir er æfinnar.
kveða sjer hljóðs fyrir því ináli,
sem mest er i heiird. Kveða hljóðs
„allar helgar kindir“ fyrir því,
hverju menn eru að sá hjer í lífinu,
og hversu uppskeran hljóti að fara
þar eftir, i öðru lífi. Án þess að
telja upp allar hinar mörgu sögur
þessa niikilvirka og mikilsvirta ril-
höfundar, eða gera nokkurt saman-
burðarmat á þeim, vil jeg þó benda
á eitthvert atriði í sögum hans. i
sögunni ,,Sdlin vajcnarmá lesa
lærdómsríkt dæmi uni róghurft
blaðamanna, uin hugarfars breyting
Eggerts, góðleik Ásthildar, andstæðu
konsúlshjónanna, sanital mæðgnanna
og konsúlsins við tengdasonarefnið
í „tugthúsinu“. Hverjum mundi
takast betur að týsa sálarstrífti
ínanna, andstæðuni tiugsunarliætti
og sigri hins góða málefnis að lok-
um? í sögunni „Sambýli“ má henda
á alia viðureign Grímu og Jósa-
fats, og'eigi siður á viðskilnað hans.
Viftskiinaður hans er aðdáunarverð-
ur, helst vegna þess, að i sögunni
er Jósafat gæddur lifsanda, holdi og
' hlóði þessara orða Hallgrims Pjet-
urssonar: „Ágirndin ótæpt svelgir
af þvi sálina velgir“. Þó svona
mætU halda áfram, verður hjer
staðar numið.
V. G.
SETUlt HANN HEIMSMET?
Enski ökugikkurinn E.n'c I'erni-
hough sjest hjer á mótorhjóli sem
hann hefir látið sniíða sjer og hygsl
að setja heimsmet á.
SÖGUR EINARS H. KVARAN