Fálkinn - 03.12.1938, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
SAMBANDSMALIÐ FYRIR 20 ÁRUM
Það verður ekki sagt, að bjart
sje framundan um þessar mund-
ir, er Island fagnar 20 ára af-
mæli sambandslaganna, sem fólu
í sjer fullveldisviðurkenningu
landsins. Hjer skal ekki orðlengt
um þann sorta, því að hann er
öllum kunnur.
En daginn sem fsland lýsti yfir
fullveldi sinu var líka dimt í lofti,
þó sá sorti væri annars eðlis en
nú. Mesta drepsótt sem heimsótt
hefir fsland á þessari öld var ný-
fjöruð út, og skaðlegasta eldgos-
ið, sem orðið hefir á þessari öld,
Iiafði lagt ösku á mestan bluta
landsins og gert dag að nóttu.
Flóð Kötlu bafði lagt jarðir i
eyði og drepið búpening í Með-
allandi og Álftaveri. Og því var
engin furða, að dapur væri hug-
ur margra íslendinga daginn,
sem þeir tóku við dýrustu gjöf,
sem nokkurri þjóð blotnast:
frjálsræði og fullveldi..
miðlun, sem bvorki var fugl nje
fiskur: islensk lög skyldu borin
upp ,.þar sem konungur ákveð-
ur“ og ísland fjekk fána, sem
ekki mátti sýna utan íslenskrar
landlielgi. Svo seint fór sjálf-
stæðismálið þá. En þó mjakaðist
það i áttina.
um Jörundar Hundadagakonungs
og skömtuðu verð á afurðum
landsmanna. Opnasta og bættu-
minsta gata íslands lil annara
þjóða lá í suðvestur — Ameríku.
Og íslendingar sendu sjálfir er-
ii.dreka og nefndir bæði þangað
og til Englands og gerðu við-
HINN 1. DESEMBER 1918 RANN UPP LANGÞRÁÐ
STUND Á ÍSLANDI. LANDIÐ VAR VIÐURKENT
FRJÁLST OG FULLVALDA RÍKI, f KONUNGSSAM-
BANDI VIÐ DANMÖRK OG LÝSTI YFIR SJÁLFSTÆÐI
SfNU OG UM LEIÐ ÆVARANDI HLUTLEYSI. Þó
TUTTUGU ÁR SJEU SKAMMUR TÍMI ER HANN ÞO
SVO LANGUR, AÐ Nt ERU ÞEIR KJÓSENDUR
ORÐNIR MARGIR í LANDINU, SEM EKKI MUNA 1.
DES. 1918 FYRIR ÆSKU SAKIR. SKAL ÞVf LÍTIÐ
EITT SAGT FRÁ HINUM FYRSTA FULLVELDISDEGI
OG AÐDRAGANDA HANS í ÞESSARI GREIN.
Þáttaskifti í sambandsmálinu.
Hinn siðasti þáttnr sjálfstæðis-
baráttunnar er að flestu leyti svo
gjörólíkur því, sem á undan gerð
ist, að ástæða er til að rifja hann
upp nú 20 árum síðar. Áður var
það þófið, sem einkendi sjálf-
stæðisbaráttuna og hver rjettar-
bót, hversu smávægileg sem
var kostaði áratugi. Það tók yfir
áldarfjórðung að fá stjórn inn i
landið — ráðherra sem bæri á-
byrgð gagnvart löggjafarþingi
þjóðarinnar. Þá hófst deilan um
hvort ráðberra íslands skyldi
bera upp islensk lög fyrir kon-
ungi i ríkisráði Dana eða utan
þess, og á öðrum þræði um það,
b.vort íslandi leyfðist að hafa
sjerstakan fána. Hvorugu málinu
voru gerð full skil en eflir tíu ára
deilu tókst að komast að rriála-
En svo er sjálfstæðismálið
skyndilega leitt til lykta — á
einu einasta sumri! Og þær kröf-
ur, sem Danir höfðu áratugum
saman baldið fram, að aldrei
'skyldu ná fram að ganga, upp-
fyltar umyrðalaust og að því er
virtist með ljúfu geði. Hvað
veldur?
Nýr stjórnmálaandi. —
Heimsstyrjöldin bafði staðið
nær fjögur ár. Kafbátar Þjóð-
verja höfðu stöðvað siglingar
milli Danmerkur og íslands að
kalla mátti, íslendingar urðu
stundum að bíða mánuðum sam-
an í Kaupmannahöfn eftir fari
heim og „Islands Falk“ flutti
endrum og eins póst til Islands.
Englendingar höfðu verslun Is-
lands í hendi sjer eins og á dög-
skiftasamninga eins og sjálfstæð
þjóð væri og vegna bnattstöðu
sinnar keyptu Færeyingar jafn-
vel vörur í samlögum við þá.
Þetta varð til þess að opna
augu manna, sem áður vildu
ekki sjá, fyrir þvi, að lega ís-
lands gat stundum talað með
íökum gegn sambandi Dan-
merkur og íslands. En þó var
þetta ekki aðalatriðið. Annað var
að gerast, sem vóg miklu þyngra
á metunum.
Bandamenn höfðu ótvírætt lát-
ið það uppi, að ef ófriðarlokin
yrðu þeim í vil, mundu þeir
leysa ýmsar þjóðir úr ríkis-
tengslum við liinar stærri þjóðir,
sem fyr á öldum liöfðu svift
þær frelsi. Svo var um Eystra-
saltsríkin, Tjekka, Slovaka og
ýmsa fleiri. Og sjerstaklega má
Guðsþjónustan í Almannagjá 1930.
nefna, að bandamenn höfðu gef-
ið fyrirlieit um, að gamalt lof-
orð skyldi efnt um, að Suður-
Jótar, sem slilnir voru úr tengsl-
um við Dani eftir ófriðinn 1864,
fengi að ófriðarlokum að ráða
því með þjóðaratkvæði, livort
þeir vildu sameinast Danmörku
á ný. Hjer var með öðrum orð-
um gefið fyrirbeit um rjett smá-
þjóðanna og minnihlutanna.
Danir fögnuðu þessum boð-
skap, sem eðlilegt var. Því að
: Suður-Jótlandi, einkum norð-
anverðu var danskt þjóðerni enn
ráðandi, dönsk tunga töluð og
allur hugur fólksins lijá þjóð-
inni norðan ofbeldislandamær-
anna frá 1864. k
Og „það sem þjer viljið, að
mennirnir geri yður, það skuluð
þjer þeim gjöra“. Sjálfstæðismál
íslendinga fjekk alt í einu nýtt
viðborf. Hjá einstaka manni í
Danmörku bafði þetta viðhorf að
vísu Verið til áður, en það var
svo fátítt, að þess gætti varla.
En nú skeður það, að róttæki
flokkurinn og jafnaðarmanna-
flokkurinn danski einsetja sjer
að leysa málið þannig, að Islend-
ingar megi við una. Og vinstri-
flokkurinn, sem að visu bafði
verið velviljaður Íslandi á marga
lund, en þó tregur í sjálfstæðis-
málinu, játar því fylgi sínu.
Ilægrimenn einir voru enn ó-
sveigjanlegir. Og víst sárnaði
mörgum úr hinum stjórnmála-
flokkunum tilliugsunin um, að
„rjúfa ríkisheildina“, „lima Dan-
mörku í. sundur“ eins og sumir
kölluðu. En stjórn Zable og rót-
tæka flokksins ljet það ekki ú
sig fá. Henni var alvara að binda
enda á málið.
Nefndarskipunin.
Hinn 15. júní 1918 kunngerir
konungur skipun nefndar, er
semja skuli um framtíðarsam- *
band íslands og Danmerkur. Og
nú rak hver viðburðurinn ann-
an. Þing sat þá hjer á rökstólum ^
og kaus það íslenska nefndar-
hlutann þ. 21. júní. Voru kosnir
þeir Jóhannes Jóbannesson bæj-
arfógeti, forseti sameinaðs þings,
Einar Arnórsson prófessor,
Bjarni Jónsson frá Vogi og Þor-
steinn M. Jónsson alþingismaður.
Danir kusu i nefndina Christ-
opher Hage verslunarmálaráð-
lierra, .1. C. Christensen, Fr.
Borgbjerg og Erik Arup prófes-
sor, og urðu við ósk Islendinga
um, að sanmingar færu fram i
Reykjavík. Dönsku nefndarmenn
irnir koinu til Reykjavíkur þ.
29. júní ineð „Islands Falk“. Bjó
Ilage, sem var formaður danska
nefndarhlutans, bjá Jóni Magn-
ússyni forsætisráðherra en þrír
nefndarmennirnir binir i húsi