Fálkinn - 08.09.1939, Page 14

14
F Á L K I N N
TCHAIKOVSKY.
Framh. af bls. !).
liáttað skapgerð hans, að honum hafi
raunar verið það lífsnauðsyn, að
njóta samúðar og viðurkenningar og
vingjarnlegrar uppörvunar — hann
liafi sífelt þráð þessi gæði, „eins
og viðkvæm kona“ (segir H. T.
Finck). Hann hafi þráð að mega
elska og vera elskaður. En það litið,
sem honum fjell í skaut af þessurn
hlutum, reyndist honum jafnan von-
hrigði. Og konur voru honum yfir-
leitt lítt að skapi, þær sem hann
kyntist. Þó að hann þráði konuástir,
þá var þó listin honum alt í öllu, og
hann óttaðist það þá jafnan, að ef
hann hætti sjer út í ástaræfintýri,
myndi ])að verða til þess, að draga
úr listar-þrótti hans.
Einu sinni misti hann þó alveg tök
á þessari hugsun, og varð mjög ást-
fanginn af frægri söngkonu einni,
Desireé Artot að nafni. En hún gat
ekki þýðst hann og giftist öðrum
manni. Síðar gerðisl all einkennilegt
samband milli hans og annarar
konu. Var það ekkja vellauðug, sem
álti ellefu börn og hafði dregið sig
út úr glaumi samkyæmislífsins, til
þess að geta gefið sig óskifta að
uppeldi þeirra. Hún dáði mjög tón-
smiðar T. og liafði heyrt ávæning
af því, að hann þráði mjög, að fá
aðstöðu til þess að geta losnað við
kennarastörfin, svo að hann gæti lagt
sig allan fram við tónsmíðarnar.
Ljet hún þá ánafna honum 6 þúsund
rúbla (ca. 12 þús. kr. i þá tíð) árleg-
um styrk, og var þessi gjöf gefin með
mestu varfærni, til þess að gera T.
sem auðveldast að þiggja hana. Þó
fylgdi það skilyrði, að hann mátti
aldrei gera tilraun til þess að kynn-
ast þessari konu frekar, eða hafa tal
af henni. Og þau sáust aldrei. Þó
varð það úr, að þau fóru að skrifast
á, og urðu úr því tíð og innileg
brjefaskifti. Er mælt að T. hafi verið
ómetanlegur styrkur að þessum
kynnum, því að konan hafði verið
gáfuð vel og heilbrigð í hugsun.
Og enn kemur kona við sögu T.
— Hann fær einu sinni hrjef frá
stúlku, sem alveg er að ganga af
göflunum •— liún er svo ástfangin af
honum. Hann heimsækir stúlkuna,
kemst við af ákafa hennar og ástúð,
en tjáir henni, að hann geti ekki
elskað hana og ekki endurgoldið ást
hennar með öðru en samúð og þakk-
læti. En hann giftist þessari stúlku
samt, „í fússi“. Og auðvilað fór þetta
hjónaband „upp í loft“ svo að segja
strax. Þau skildu eftir C vikur og T.
gerði tilraun til að fyrirfara sjer á
þann hátt, að hann óð upp undir
hendur út í á, og stóð þar i ísköldu
vatni langa stund, í þeirri von, að
liann fengi lungnabólgu, sem yrði
honum að bana. En þetta mistókst, —
sem betur fór. Og þetta áslaræfintýri
Tchaikpvsky er eflaust einfaldast
dæmi til að lýsa skapgerð þessa
mesta og merkasta tónsnillings Rússa.
Um tónsmíðar hans er það að
segja, að fyrst framan af fengu hin
stærri verk hans fremur dauflegar
undirtektir. T. d. var hinum fyrsta
söngleik hans, „Wojewoden“ (liöfð-
inginn) tekið mjög fálega. — Tón-
skáldið heimtaði ])á handritið aftur
og brendi það. Handrit næsta söng-
leiks hans, „Undina“ lá lengi hjá leik
hússtjóra, sem hvað eftir annað gaf
vonir um að hann yrði leikinn. En
framkvæmdir drógust svo lengi, að
T. eirði því ekki, heimtaði handritið
og hrendi það líka. En göngulag
úr þeim söngleik er að finna í An-
dante Marziale í C-moll hljómkviðu
Tchaikovsky.
Eftir þessi vonbrigði gaf hann sig
um hríð einkum að svonefndri
,,kammermúsik“, og samdi hverja
tónsmíðina annari fegurri. Má nefna
frá því tímabili hinn dásainlega D-
moll strok-kvartett og stórbrotinn
tríó í A-moll, sem hann tileinkaði
minningu Nicolai Rubinstein. Fyrsti
pianó-konsertinn, í B-moll, sem Hans
von Búlow flutti fyrst opinberlega í
Boston, er ennfremur eitt af merk-
uslu snildarverkum T. Af orkester-
tónsmíðum má nefna mjög tilþrifa-
mikinn forleik að „Romeo og Júlía“
og „Ouverture triomphale“, sem Dan-
ir fögnuðu einkum mikið, því að
þar er uppistaðan lagið við „Kong
Christian stod ved höjen Mast“.
Sex hljómkviður (symfóníurl
samdi T. auk „Manfred“-hljómkvið-
unnar (við kvæði Byrons). Sjöltu
symfóníuna, „Symph. patlietique'",
samdi hann skömmu áður en hann
ljest. Henni var tekið fremur kulda-
lega fyrst í stað, en sjálfur sagði T.
um þá tónsmíð: „Jeg hefi aldrei
samið neitt betra“. Hann hafði rjetl
fyrir sjer í þessu, því að nú nýtur
þessi hljómkviða almennrar aðdáun-
ar, alt að því á borð við „Eugen
Onegin“, — en með þeim söngleik
varð hann fyrst heimsfrægur, og
mun hann vera vinsælastur allra
verka höfundarins.
Hann hafði „Eugen Onegin“ all-
lengi í smíðum, en þegar hann var
búinn að ganga endanlega frá hand-
ritinu, sendi hann það til Moskva,
til Nicolai Rubinstein, með ósk um,
að nemendur tónlistarskólans —
hans fyrri „lærlingar", reyndu að
fara með söngleikinn á hinu litla
leiksviði skólans. Rubinstein varð
stórhrifinn af verkinu, og nemend-
urnir komust allir á loft og lögðu sig
alla fram um að gera þvi sem best
skil. Enda hafði það tekist prýðilega
hjá þeim, — og fór síðan sigurför
um alla Evrópu. Ótal þjóðlög samdi
T. og tónsmíðar „í öllum stærðum“
fyrir píanó, — en ekki verða verk
hans frekar rakin hjer.
Hann fór ýmsa Ieiðangra, ýmist til
að líta eftir undirbúningi tónsmíða
sinna, sem flytja átti opinberlega,
cða til þess að stjórna sjálfur. Þannig
fór hann til Bandaríkjanna árið
1891 og hjelt hljómleika í New York
og öðrum stórborgum. Og 1893 kom
hann til Cámbridge á Englandi og
stjórnaði ])ar meðferð ýmsra orkest-
er-tónsmíða sinna. — Var hann bá
sæmdur doktorsnafnbót af háskólan-
um þar i borg.
Hann Ijest i Pjetursborg 6. nóv.
1893, úr kóleru.
Misti augað en fjekk tugthús.
Undanfarið hefir maður einn verið
f.vrir rjetti í Köln út af. vátrygginga-
svikum. Hann hafði trygt sig gegn
örorku í fyrra i enskum og þýskum
fjelögum, fyrir samtals 850.000 mörk.
Fyrir nokkru fór hann fram á að fá
bætur — han nliafði dottið og skadd-
ast á öðru auganu, sagði hann, svo
að hann misti sjónina á þvi. Vá-
tryggingarfjelögunum þótti framburð-
ur mannsins grunsamlegur og ljetu
alhuga málið. Kom þá á daginn að
hann hafði borið kókain í augað í
langan tíma og síðan skorið sig i
það með hníf. í stað skaðabótanna
fjekk manngarmurinn fjögra ára
tugthús, auk kostnaðarins við að láta
taka alveg úr sjer augað, sem hann
hafði skemt.
GRÁIR FYRIR JÁRNUM.
Framh. af bls. 3.
ast er ætlandi, að slíkt yrði okkur
að fjörtjóni, ])ví að hjer er búsæld
á landi og gnægð fanga við sjó, ef
ekki spilla hamfarir náttúrunnar.
Þær þrengingar, sem frekast er
hægt að ætla að steðji að íslend-
ingum vegna stríðsins, verða altaf
lítihnótlegar í samanburði við þær,
sem stríðsþjóðirnar verða að kljást
við. — íslendingum er ætlandi að
taka áhrifum stríðsins með hugarró.
Þeir munu eflaust margt af því læra
og sumt hagnýtt, þótt einkennilegt
megi virðast.
Um eitt skeið var brerinisteinn
ein aðalútflutningsvara þjóðarinnar
og þótti ])á injög ábatasamt að reka
brennisteinsvinslu. En í lok 10. ald-
ar lauk blómaöld brennisteinsvinsl-
unnar á íslandi. Á 18. öld hófst svo
aftur brennisteinsvinsla hjer á landi
og var á tveim stöðum, hæði i Húsa-
vik og Krísuvík. Stóð þessi námri-
rekstur um alllangt skeið, en er nú
lagður niður fyrir nokkrum ára-
tugum.
Þessi atvinnurekstur hefir nú ver-
ið hafin á ný og hefir verið reist
brennisteinsverksmiðja í Náma-
skarði. Er það Jón E. Vestdal efna-
fræðingur, sem hefir verið aðal-
hvatningamaður þess og hefir hann
ásamt nokkrum öðrum mönnum
slofnað hlutafjelag um reksturinn,
er heitir h.f. Brennisteinn.
1‘latínarefurinn norski.
Vorið 1933 fæddist skrítinn hvolp-
ur út af silfurref á refabúi í Norður-
Noregi Þelið á honum var hvít-
grátt, vindhárin hlágrá, hvítur kragi
um hálsinn og hvítir gárar á vöng-
unum. Þetta er ný breytiætt á siifur-
ref. Hans nokkur Kjær í Rossfjord
keypti hvolpinn, sem var karldýr,
og notaði hann til undaneldis og hef-
i'- reynslan orðið sú, að um helm-
ingur afkvæmanna er eins og faðir-
inn í útliti. Það er þetta afbrigði,
sem fengið hefir nafnið platimirefar
og nú þykir eftirsóknarverðastur
allra refa.
Fyrst í stað vöktu þessi nýju skinn
ekki mikla athygli, en á skinnaupp-
boði haustið 1937 voru seld 9 svona
skinn og varð meðalverðið 1180
krónur, en tvö þeirra fóru yfir 2000
krónur stykkið. Nú fóru merin að
finna peningalykt af þessum nýja
ref og verðið fór upp úr öllu valdi.
Platínuhvolpar eru seldir á 10 til 12
þúsund krónur (il undaneldis og
sala á lifandi hvolpum úr landi er
bönnuð, svo að Norðmenn geti einir
setið að þessari gullnámu.
I sumar hefir verið unnið að því
að viða að óhreinsuðum brenni-
stéini úr námunum i Námaskarði.
— Laust fyrir síðustu helgi hófst
brenriisteinsvinsla i verksmiðjunni.
Gekk ágætlega að hreinsa hrenni-
steininn. En siðaslliðið laugardags-
kvöld kviknaði í verksmiðjunni og
brann hún til kaldra kola. Allar lík-
ur benda til að kviknað hafi í
hrennisteininum af sjálfsíkveikju,
því að eldsins var fyrst vart í hin-
um hreinsaða hrennisteini. Húsið
var 11 X 27 m. að flatarmáli og
var það vátrygt ásamt hinum ó-
unna brennisteini. Verksmiðjuhúsið
verður rcist að nýju í haust, ef unt
verður að fá byggingarcfni.
Nú liefir platínurefum fjölgað svo
mikið í landinu, að í vor fæddusl á
Norðmæri einu samaii 200 hvolpar,
þar af 140 karldýr. Hvolpar ])essir
voru undan 140 tíkum venjulegrim
silfurref, en feðurnir voru 11 plat-
inurefir, svo að 24 platínuafkvæmi
komu á hvern föður, en tvær á
hverja móður. Margar áttu þó ekki
nema einn platínuhvolp, en sumar 7
eða 8. Aðeins ein tíkin átti eintóma
silfurrefshvolpa, þó að faðirinn væri
lilatínurefur. Undan einum platínu-
refnum komu 08 plafínuhvolpar og
55 silfurhvolpar, og þegar á það er
lilið, að platínuhvolparnir eru seldir
fyrir uni 10.000 krónur, liggur yfir
hálf miljón króna í afkvæmum eftir
þennan eina ref.
Ársframleiðslan af platínuref á
Norðmæri er metin á hálfa aðra milj-
ón króna, því að það sem eigend-
urnir ekki ætla að nola sjálfir, hafa
þeir selt til undaneldis fyrir 8—
10.000 krónur hvern ref.
Egils ávaxtadrykkir
Klemens Samúelssoti, kennari, Gröf, Miðdölum varð 60 ára 27.
ágúst, cg kona hans Sesselja Daðadóttir verður 50 ára 13. sept.
Þau hjónin áttu silfurbrúðkaup í sumar.