Fálkinn - 18.04.1941, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
Mark Hellinger:
SKILVÍS FINNANDI.
Ediíh BuðmundssDn:
FeriII
DAG eins og fyr halda ungir is;/
lenskir listamenn — skáld, mál-
arar og myndhöggvarar, í víking.
Til forna sigldu skáldin í fram-
andi lönd, til þess að vinna sjer
brautargengi við hirðir jarla og kon-
unga. — í dag leggja skáld íslendinga
land undir fót — ekki til þess að
eignast hylli konunga eða furst-,
lieldur til þess að sigra heiminn.
Allir íslendingar þekkja þá ís-
lenska rithöfunda, sem getið hafa
sjer frœgð erlendis, og sifelt bœtast
nýir við. — í þessari grein œtla jeg
að segja frá einum hinna efnilegu
yngri rithöfunda, sem þetta hafa
gert: Bjarna Gíslasyni, sem er ókunn-
ugur meðal íslenskra lesenda, en sem
orðinn er landskunnur í Danmörku.
Er hann hafði getið út ljóðasafnið
„Jeg ýti úr vör“ fluttist hann til
Danmerkur, fyrir sex árum.
Þeir, sem ferðast um Danmörku, -
munu þráfaldlega heyra Bjarna Gísla-
sonar getið, sem ágæts höfundar og
fyrirlesara.
Bjarni hefir barist áfram upp á
eigin spýtur og ekki látið hugfallast
hversu miklir sem örðugleikarnir
voru. Hann hefir starfað og stritað
öll þessi ár með ótrúlegu viljaþreki.
Þannig hefir hann náð meistaratök-
um á dönsku máli.
Með ástundun sinni og góðri gáfu
hefir hann nú áunnið sjer mikla við-
urkenningu hjá bókmentafrömuðum
Dana.
Hann hefir unnið mikið starf í þá
átt, að kynna dönskum almenningi
ættjörð sina, bæði með ágætum fyrir-
lestrum sínum ásamt ljósmyndmn, og
með ítariegum greinum. Einnig hefir
Bjarni verið í Svíþjóð og ritað í
sænsk blöð. Auk þess hefir hann
talað í. danska útvarpið, á menta-
skólum, gagnfræðaskólumj lýðháskól-
um og unglingaskólum.
Af sænskum blöðum, sem birt hafa
greinar eftir Bjarna, rná nefna: „Göte-
borgs Sjöfarts- och Handelstidning“,
„Skánska Socialdemokraten", „Dala-
Demokraten", Norrbotten Kurieren",
og liafa greinar þéssar vakið at-
hygli.
í Danmörku er hann kunnur fyrir
neðanmálsgreinar sínar í dagblöðum
og timaritum, og sem gagnrýnandi
hjá ýmsum smærri blöðum. Af blöð-
um þeim, sem maður oftast rekst á
nafn Bjarna, má nefna: „Höjskole-
bladet," „Aarhus Stiftstidende“,
Vendsyssel Tidende", „Aalborg Amts-
tidende", „Kristeligt Dagbl.“, „Dansk
Ungdom", „Flensborg Avis“, „Fyns
Venstreblad“, „Folkung“ og „Dansk
Udsyn".
Ljóðasafn Bjarna, „Ekko fra Tan-
kernes Verden“, sem kom út haustið
1939, hlaut ágæta dóma og var talið
eitt af bestu Ijóðasöfnunum á dönsku
á því ári.
Einar Thomsen prófessor við Hafn-
arháskóla skrifar m. a. um bókina
í grein í „Aarhus Stiftstidende“:
„Maður hlustar og hefir hugann við:
— hve bjartur hlátur, hve liánorrænt
sumaryndi, hve fjallatært hugrekki!
Og með kvæðinu „Addi“ hefir hann
gefið oss eitt af hinum sjaldsjeðu
ástarljóðum, sem líkist nýrri sköp-
unarsögu, og hann eldliitar hina
undursamlegu nútið eilífð ættanna."
„Nationaltidende“ í Kaupmanna-
höfn segja: Ástin til íslands, ættar-
landsins, er í raun og veru þunga-
miðjan í kveðskap hans — — en
einkennilegt er að taka eftir því,
hvernig hin mjúka, danska hrynjandi
hefir að kalla má bergnumið þennan
son sögueyjunnar.------Þegar Bjarni
Gíslason slitur sig úr þeim viðjum,
§káldsin§.
eins og í kvæðinu til Gunnars Gunn-
arssonar og í ýmsum fögrum og til-
finninganæmum ástarljóðum, kemur
hann fram sem miklu öruggari lyr-
iker.
Chr. Rimestad i „Politiken“: 1
fyrsta kafla þessa Ijóðasafns sýnir
Bjarna Gíslason grípandi vott hinnar
ómótstæðilegu heimþrár og jafnframt
tekst honum að mála stórfenglegar
myndir af hinni stórfengulegu nátt-
úru ættjarðar sinnar. — Best tekst
honum í öðrum kaflanum; hið stóra,
órimaða en hrynjandiþrungna „Addi“
á bæði líkama og sál og er borið uppi
gf sterkum, hástemdum andardrætti.
Cand. mag. S. Haugstrup Jensen i
„Aalborg Amtstidende": „Bókin er
sem betur fer svo mikil að gæðum,
að vert er að leggja áherslu á hana,
ekki aðeins sem einstaka í sinni
röð, heldur sem merkilegan þátt í
islenskri ljóðlist á dönsku og i nýj-
ustu ljóðagerð hjá oss.
Það getur ekki verið neinum vafa
bundið, að höf. túlkar mjög lieilbrigt
viðhorf norrænnar æsku gagnvart
skálmöldinni, sem nú er uppi, með
þvi að hann, samkvæmt trú sinni á
guðborinn aðal mannkynsins, yrkir
um það ríki frelsisins og kærleikans,
sem sje að finna i andans heimi,
og sem hægt sje að .viðhalda á illri
öld og svaðafenginni. Þeim, sem
spyrja um nýjar leiðir fram, sem
ungri ljóðagerð sje vert að fara, væri
ekki úr vegi, að gefa Bjarna Gísla-
syni gætur.“
Dr. phil. Arne Möller, O. Geismar
stiftsprófastur og margir fleiri, sem
hjer er ekki rúm til að nefna, liafa
farið hinum lofsamlegustu orðum um
Bjarna Gíslason.
Bók lians „Glimt fra Nord“ hefir
borið nafn íslands víða um Dan-
mörku. ,Hún kom út árið 1938.
En hvar er Bjarni Gíslason niður-
kominn? Á lýðháskólanum i Ry, en
þar hefir liann verið skipaður kenn-
ari í Norðurlandasögu. Þarna í lijarta
Danmerkur hefir hann falið sig, í
fallegasta hjeraði Jótlands, — með
Silkiborgarvötnin umhverfis sig, vötn-
in með Paradisareyjunum, hugþekk-
um og lokkandi, sem hrópa með feg-
urð sinni. Og neðan frá vatnsbökk-
unum rísa lyngþaktir ásar Himmel-
bjerget í kransi hljóðra skóga, en
inni á milli liðast brosandi, frjóir
akrar og engi kringum gömul og ný
bændabýli.
Einmitt hjer á skáldandi að geta
þroskast, því að hjer er skáldskap-
urinn og fegurðin við fætur manns.
Þessi hjeruð eru svo stórfeld and-
stæða við hina nöktu og hörðu nátt-
fjAMLI BROWN lokaði hurðinni
vandlega á eftir sjer. Föla and-
litið á honum var enn fölara, en
hann átti vanda til. Munnurinn var
hálf opinn. Og hendurnar skulfu,
þegar hann lagði skjalatöskuna af
sjer á rúmið.
„Það er best að athuga hvað í
'henni er,“ tautaði liann. „Auðvitað
er ekkert i henni — þegar maður
finnur skjalatösku i sporvagni, getur
maður varla búist við, að hún sje
full af fimm hundruð króna seðlum
— yfirleitt er það afar sjaldgæft, að
fólk týni eða gleymi nokkru, sem
nokkurt verðmæti er í.“ Hann lauk
töskunni upp og fingurnir titruðu af
eftirvæntingu á meðan. Efst lá stórt
skinnliylki og á botninum heilmikið
af skjölum. Hann opnaði leðurhylk-
ið og stóð og gapti! Á rauðu flauel-
inu í hylkinu lágu fimm stórir hring-
ir með leiftrandi dimöntum.
Hann settist á rúmstokkinn sinn,
gaut augunum til dyranna, stóð upp
og aflæsti. Svo fór hann að þramma
um gólf í herberginu. Hann tók leð-
urhylkið upp aftur, starði á dýru
hringina — það komu kippir í munn-
vikin á honum af eintómri geðs-
hræringu. Hvað átti hann að gera?
Halda hringjunum? Það væri lúa-
legur þjófnaður. Skila þeim? Flónska
— eigandinn mundi sletta i hann
fimm dollurum, eða tíu í mesta lagi
— og svo: hvernig átti hann að skila
töskunni — Það var ekkert nafn á
henni. Brown gamli grannskoðaði
hana einu sinni enn, til vonar og
vara, og fann þá i liliðarliólfi noklc-
ur brjef og nafnspjald. Hann þurk-
aði gleraugun og setti þau upp. Þar
stóð: Robert Horton, 796 East, 42.
Street. New York City.
Jæja, þá var sú afsökunin farin í
hundana. Þvi að þarna stóð bæði
nafn mannsins og heimilisfang. Þá
gat hann vitanlega ekki haldið hring-
unum .... það er að segja, gat
hann það ekki samt? Enginn vissi að
hann liafði fundið skjalatöskuna. Eng-
inn gat gefið honum langt nef og
sagt: Þetta er þjófurinn!
Þjófurinn? Orðið læsti sig inn i
meðvitund lians. Þjófur? Faðir lians
hafði verið prestur og móðir lians
hafði aldrei á æfi sinni gert neitt,
sem hún þurfti að skammast sín fyr-
ir. Þjófur? Nei, hann var ekki þjófur.
Hafði hann nokkurntima drýgt nokk-
uð óheiðarlegt á æfi sinni?
Þarna sat hann á rúmstokknum
og barðist harðri baráttu við sjálfan
sig. Hann var farinn að gerast gam-
all. Stöðuómyndin hans á skrifstof-
unni var livorki til að lifa eða deyja
af. Hann átti enga ættingja — stóð
einn uppi í henni veröld. Þetta var
eiginlega stóra tækifærið i lífi hans.
Ef hann gæti selt demantana, þó ekki
væri nema fyrir hálfvirði, gæti hann
lifað áhyggjulausu lífi, það sem eftir
væri æfinnar. Þessir demantar þýddu:
nóg tóbak í pipuna á hverjum degi.
Nægilegan og góðan mat. Föt utan á
hann — og kanske ofurlítinn sum-
arbústað fyrir utan bæinn, og snaps
ineð kvöldmatuum á sunnudögum.
úru íslands, með eldgjósandi fjöllum,
snævi þöktum jökluin, eyðilegum
hraunum og fossandi fljótum.
Hið harða og stirðnaða í íslensku
eðli getur slípast og mildast á svona
stað, án þess þó að missa á nokkurn
hátt styrk sinn og íslensk sjerkenni.
Edith GuÖmundsson.
Já, á þessum demöntum valt í raun-
inni alt, sem gat gert Brown lífið
þess vert að lifa því.
En samviskan hjelt áfram að
tönnlast á því, að þetta væri að stela.
Hann sá móður sína i huganum —
liún var raunaleg og liristi höfuðið.
Hann heyrði liana, hún grátbændi
hann um að skila rjettum eiganda
töskunni og demöntunum. Og hann
heyrði gamlan og æruverðan föður
sinn tala um lieiðarleik: „Gerðu aldrei
neitt, drengur minn, sem þú þarft að
bera kinnroða fyrir — það getur
verið sama um, hvað aðrir meina,
en ekki það, sem maður sjálfur finn-
ur. Lifðu heiðarlega og vertu rjett-
látur.“
Gamli Brown heit á vörina, svita-
droparnir löðruðu á enninu á hon-
um — hann hugsaði og hugsaði. Og
það var orðið áliðið, þegar hann
loksins var kominn að niðurstöðunni.
Og niðurstaðan varð einskonar
málamiðlun Tnilli samvisku hans og
eðlilegrar kröfu lians um, að geta
lifað nokkurnveginn sómasamlegu lifi.
Hann afrjeð, að hann skyldi halda
einum af liringunum fimm — hina
ætlaði hann að senda eigandanum,
ásamt skjölunum og töskunni. Hann
ætlaði að senda þetta undir eins í
fyrramálið, svo að Horton fengi það
síðdegis. En einum liringnum ætlaði
hann að lialda, eins og nokkurskon-
ar fundarlaunum. Hann mundi áreið-
anlega fá tvö liundruð dollara fyrir
hann hjá einhverjum veðlánaranum.
En færi hann til gimsteinakaupmanns
mundi hann eflaust geta fengið þús-
und dollara — en gimsteinakaup-
mennirnir eru svo spurulir — nei,
það var vissara að fara til einhvers
óheiðarlegs veðlánara.
Og hann liuggaði sig við það, að
þegar öllu væri á botninn livolft, þa
væri yfirsjón hans ekki önnur en sú,
að hann hefði ákveðið fundarlaunin
sjálfur — í stað þess að eiga á hættu,
að verða ef til vill að gera sig á-
nægðan með fimm dollara.
Hann bjó vandlega um töskuna í
sterkum, brúnum pappír. Skrifaði
nafn eigandans utan á með eintómum
uppliafsstöfum, forsiglaði böggulinn
— og snemma morguninn eftir fór
hann með hann á pósthúsið — á
slórt pósthús, þar sem enginn þekti
hann. Svo fór hann heim til sín aft-
ur, faldi liringinn dýra undir undir-
sænginni sinni og aflæsti hurðinni
vel á eftir sjer. Það er aldrei of var-
lega farið gagnvart þjófum og illþýði.
í sporvagninum, á leiðinni á skrif-
stofuna, fanst lionum endilega, að
allir gláptu á sig. Þarna sat ógeðsleg-
ur, Ijóshærður kvenmaður beint á
móti honum og liafði ekki af lionum
augun — góndi beint framan í hann.
Gamli Brown reyndi að góna á
móti, en varð loksins að láta undan
og líta niður fyrir sig.
Og á skrifstofunni fanst honum
ritvjelin kliða sí og æ i eyrunum á
honum: Þú ert þjófur, þú ert þjóf-
ur — þjófur.
Hann strauk sjer um ennið og and-
varpaði. Fulltrúinn leit til hans:
„Heyrið þjer, Brown,“ byrjaði
hann, „hvernig fenguð þjer þessa
hringi ....7
Brown hrökk í kút.
„Hvað segið þjer maður? Jeg hefi
enga hringi — jeg hefi aldrei á æfi
minni átt hring, jeg get svarið það..“
Fulltrúinn liristi höfuðið:
„Hvað gengur á, maður, verið þjer
Frh. á bls. 13.