Fálkinn - 18.07.1941, Blaðsíða 11

F Á L Ií I N N
11
Theodór Árnason: — fflerkir tónsnillingar lífs og liðnir. —
Francois Adrien Boieldien.
1775—1834.
Þessi mikilsvirti og vinsœli tón-
snillingur var fæddur i Rouen (Rúðu-
borg) á Frakklandi 16. desember 1775.
Var faðir hans skrifari Larocliefou-
cauld erkibiskups, en móoir hans rak
tiskuverslun i borginni. Samkomu-
lagið mun hafa verið all bágborið
milli þeirra hjónanna. Og á meðan
stjórnarbyltingin stóð sem hæst not-
að gamli Boieldieu sjer af því, að þá
höfðu verið gefin út lög, sem heim-
iluðu hjónaskilnað, og skildi við kon-
una, móður Francois, en giftisl jafn-
skjótt aftur.
Sennilegt er, að óstandið á heimil-
inu hafi átt sinn þátt i því, að
Francois flutti að lieiman, þegar
sýnt var orðið um ágæta tónlistar-
liæfileika hans. Kennari hans var þá
Broche, organisti við dómkirkjuna í
Rouen og tók hann Francois til sín.
Broclie þessi var að vísu ágætur org-
anisti og vel mentaður tónfræðingur,
enda nemandi hins mikla lónfræð-
ins Padre Martini. En hann var
drykkjumaður og ruddamenni. Og
það gat þá viljað til, að liann væri
all harðleikinn við Francois. Enda
fóru svo leikar að F. þóttist ekki geta
við unað, og flúði frá Broche. Fór
hann þá fótgangandi til Parísar. En
'ættingjar hans ljetu gera leit að
honum og náðist hann eftir mikinii
eltingaleik.
Ekki er vitað, að hann hafi notið
nokkurrar tilsagnar eftir þetta. En
hvernig sem því er varið, kom það þó
í ljós nokkru síðar, að liann var all-
vel að sjer i hinum æðri fræðum
tónlistar, því að 1793 - er leikinn í
Rouen söngleikur eftir hann, sem
nefndur var Lu fille Coupable og
hafði faðir lians samið tekstann.
Fjekk þetta fyrsta leiksviðsverk hans
góða dóma. Og tveini árum síðar var
liann búinn að semja annan söng-
leik, Rosulie et Mijrza, sem einnig
var leikinn á leikhúsinu i Rouen.
En ekki virðist hrifningin hafa verið
mikil af því verki, ef dæma skyldi
eftir þvi, að „Journal de Rouen“ lýsir
aðeins efni tekstans, en þegir yfir
músikinni.
Á þessum árum samdi Boieldieu
fjöldann allan af fögrum söngvum
(Ballads og Chanson’s)sem birtust eða
voru sungin þar heima í Rouen.
Þessir söngvar urðu mjög vinsælir
og bárust víða, því að margt þeirra
ver gefið út á prent í París. En lítiö
mun hann liafa fengið fyrir þær út-
gáfur, enda verið lítilþægur, að sögn
sjálfs útgefandans (Cochet) og alla
æfi var hann fróþærlega hógvær
niaður og Ijet litið yfir sjer, ög var
um hann sagt siðar, að hann hefði
verið „elskulegastur allra frakkneskra
tónsnillinga.“
Um það leyti, sem síðari söngleik-
urinn lians var leikinn i Rouen,
hafði Boieldieu tekið sjer það fyrir
hendur að reyna að koma upp tón-
listaskóla í Rouen með svipuðu fyrir-
komulagi og var á hinum nýstofnaða
tónlistaskóla í París. En það mál
fjekk engar undirtektir. Sá ósigur og
svo það, að Boildieu mun hafa þótt
of þröngt um sig i Rouen, þegar
hann fann að honum var að vaxa
fiskur um hrygg, rjeði því, að hann
flutti nú alfarið frá Rouen til París-
ar, og þar kyntist liann hrátt ýmsum
hinuin merkustu tónskáldum þeirrar
tíðar, t. d. Cherubini.
Frumraun B. í höfuðborginni var i
]iví fólgin, að hann fjekk tekinn til
leiks í Théatre Feydeau söngleikinn
La famille suisse, (1797). Náði hann
sjer þá strax vel niðri, því að þessi
söngleikur var leikinn þrjátíu sinn-
um í röð við 'góða aðsókn.
Itak nú hverl verkið annað, og var
ótrúlega skaml á milli. Misjafnlega
var þeim tekið, Boieldieu var að
verða „stórt nafn“, — menn voru
ekki i vafa um það, og þegar Kalíf-
inn í Ragdad kom á sjónarsviðið,
aldamótaárið 1800 var því slégið föstu
að Boieldieu bæri sess með hinum
allra merkustu tónskáldum Frakka.
Kunnáttunienn dáðu hann þó ekki
mest fyrir þessi leiksmíðaverk, þvi
að þeim fanst ýmislegt vera ábóta-
vant í raddsetningum og nieðferð
liljóðfæranna, frá fræðilegu sjónar-
miði. Það voru miklu fremur hinar
fyrirferðarminni tónsmiðar, sem slik-
ir menn lögðu á mælikvarða og dáðu,
— en það voru, meðal annárs, sex
sónötur og könsert fyrir pianó og
hörpu. Og það voru einmitt þessar
tónsmíðar, sem urðu tilefni þess að
Boieldieu var útnefndur prófessor i
píanó-leik við tónlistaskólann í París
árið 1800.
Eins og lijer segir að framan, liöfðu
kunnáttumennirnir ýmislegt út á
leiksviðsverk Boieldieu að setja, og
meðal annars stílleysi. Honum hafði
hætt við því, hæði viljandi og óvilj-
andi, að stæla- liitt og þetta, sem
honum þótti sniðugt lijá öðrum tón-
skáldum. Þetta gerði lians eigin verk
oft sundurleit og lausari í böndum
en þurft liefði að vera. Úr þessu dróg
þó smám saman, eftir þvi sem lion-
um óx leikni í framsetningu, því að
ekki skorti hann sjálfan liugkvæinn-
ina. En hann fann þetta vel sjalfur.
sjer lil angurs. Og þetta „stílleysi",
sem hinir virtu menn nefndu svo,
varð, áður en nokkurn varði, að
alveg sjerstökum og frumlegum stíl,
enda skaut Boieldieu þeim öllum aft-
ur fyrir sig sem hann liafði áður
stælt, og er tvímælalaust talinn lang-
samlega merkastur allra frakkneskra
söngleiktónskálda, þó sjerstakiega i
þeirri grein sem nefnd var Upéra
Comique, þ. e. gletni- eða gam.in-
söngleikir.
En til marks um það, liversu frá-
bærilega liógvær Boieldieu var, má
geta þess til gamans, í þessu sani-
bandi, einu sinni að lokinni sýningu,
(Kalífinn af Bagdad) þár sem alt
hafði ætlað um koll að keyra af
fagnaðarlátum, liilti Cherubini Boiel-
dieu og segir við liann: „Jeg skil
ekkert í þjer, að þú skulir ekki
skammast þin fyrir jafn óverðskuld-
aða hylli og þjer er nú sýnd á hverju
kveldi!“ En Boieldieu svaraði ekki
öðru til en þvi, að hann bað Clieru-
bini að veita sjer lilsögn í „kontra-
punkt“-fræði, og fjelst Cherubini á
]iað. Og sú tilsögn var Boieldieu að
góðu gagni, þvi áð á þessu sviði var
Cherubini all miklu betur að sjer en
liann. Þessi saga mun vera sönn og
er mjög í samræmi við skapgerð
beggja. Og nú liðu þrjú ár þangað
til næsli söngleikurinn birtist, Ma
tante Aurora og gætir þar geysilega
mikilla framfara i stil og allri fram-
setningu.
Nú liverfur Boieldieu frá Paris,
einhverra hluta vegna, og flytur til
Pjetursborgar. Þar gerðist hann
liljómsveitarstjóri í „keisaralegu ó-
perunni" og dvelur þar í átta ár.
Hætt er við, að þau • ár liafi verið
all-erfið, þvi að í samningi hans var
það skilyrði m. a., að hann semdi
þrjá söngleiki á ári hverju fyrir
leikhúsið. Hann mun liafa staðið við
þá samninga, en litla rækt lagði hann
siðar við verkin sem hann samdi í
Rússlandi, enda eru þau flest gleymd.
Ilann kom aftur til Parísar 1811
og var fagnað vel. Samdi hann nú
hvern söngleilcinn á fætur öðrum, og
verða þeir ekki taldir upp lijer.
Tveir þessara söngleikja báru mjög
af hinum og eru taldir snildarverk,
en þeir eru nefndir Johann frú Paris
og Iívita konan (La daine blance).
Boieldieu starfar nú uni margra ára
skeið af liinni mestu elju. Aldrei
skortir hann viðfangsefnin og hug-.
kvæmin virðist alveg ótæmandi. —
Hann er dáður og elskaður. Það er
viðurkent, að liann er „mesta söng-
leikatónskáld Frakklands" og öllum
sem kynnast lionum persónulega þyk-
ir vænl um liann. En árið 1829 fer
að syrta að. Söngleikur, sem þá
keniur fram, eftir hann (Les deux
units) fer „í hund og kött“, — en
það var taíið aðallega textanum að
kenna. Og um svipað leyti fer liann
að kenna alvarlegrar heilsubilunar.
Reynist þetta ólæknandi sjúkdómur,
sem hann hafði tekið í Rússlandi. Og
loks lcomst liann nú í fjárþröng.
Seinustu æfiárin voru þvi ömurleg,
og liann Ijest 8. október 1834, á
sveitabýli, sem liann átti skamt frá
París, saddur lífdaga, þó að erfiðil
árin yrðu ekki mörg.
HANN KOM HEIM.
Frh. af bls. (i.
ómurinn i bjöllunni kljúfa á honum
höfuðið. Það var lokið upp undir
eins.
„Ertu liá koniinn, Eiríkur. Mjer
datt ekki í liug, að þú mundir þurfa
að vinna yfir í dag. Nú skal jeg
liengja upp frakkann þinn. Skelfing
ertu víst þreyttur?"
Hann liorfði á konuna sína, lúið
vaxtarlagið, grátt hárið og fjörlaus
augun .... og um leið sá liann Evu,
unga og fallega .með flauelshörundið.
IJann fann, að liann var dauðþreytt-
ur og riðaði inn í stofuna.
Hann heyrði lil konunnar sinnar
framan úr ganginum. „Nú skal jeg
lcoma með tebolla handa þjer. Þú
vinnur alt of mikið, Eirikur."
Hún hengdi frakkann lians á herða-
trje og tíndi nokkur löng ljós liár
af frakkakraganum. Svo burstaði hún
PÓLSKIR HERMENN í ENGLANDI.
Fjöldi Pólverja komst úr landi haust-
ið 1939, eftir að Þjóðverjar og Rúss-
ar liöfðu tekið land þeirra, og er
flóttasaga sumra þeirra líkust furðu-
legu æfintýri. Þessir menn, ásamt
Pólverjum búsettum erlendis, mynd-
uðu herdeild og hafa tekið virkan
MERKILEGUR IvARBURATOR.
Maðurinn lijerna á myndinni er
dansluir framkvæmdasljóri og heitir
E. Danielsen. Honum liefir tekist að
smiða nýja gerð af „karburator",
sem er þannig lagaður, að hreyfill-
inn sem er i sambandi við hann get-
ur brent livaða oliutegund, sem vera
skal. Hjer á myndinni sjest Daniel-
sen með þetta áhahl i liöndunuin.
vandlega hvítan blett, sem förðuð
kinn hafði sett á lrakkann. Það Ijek
einkennilegt bros um varir hennar
og hún andvarpaði. „Teið kemur
bráðum,“ kallaði lnin. Svo fór hún
fram í eldhúsið.
Hann sá stólinn við arininn. Inni-
skóna, sem liöfðu verið settir fram.
Hann var kominn lieim.
]iátt í styrjöldinni síðan. Þannig
barðisl 4000 manna fjallahersvéit
pólsk með Noromönnum við Narvik
í fyrra við ágætan" orðstir. — Hjer
á myndinni sjást pólskir nýliðar á
hergöngu i Skotlandi.