Fálkinn - 14.11.1941, Qupperneq 11

FÁLKINN
11
Florence Nightingale
Ymsir munu liafa lesið lýsingu
Gharles Dickens á lijúkrunarkon-
unni Sairey Gamp, sem fjekk sjer í
staupinu „þegar luin var svoleiðis
i'yrirkölluð.” En það vita ekki allir,
að fyrir hálfri öld var hjúkrunarkon-
an, eins og Sairey Gamp er lýst,
drykkfeld, fávís og siðlaus, raun-
verulegt fyrirbrigði. Það var nóg af
þeim á Beilevue Hospital í New
York kringum 1870. „Fyrir 50 ár-
um,“ segir frægur iæknir, „voru það
druknar skækjur, sem gegndu hjúkr-
unarstörfum á Beilevue — þær liöfðu
fengið að velja um iivort þær vildu
fara í tugtliúsið eða viiina á sjúkra-
húsum. Oft fundust liær sofandi
undir rúmum dáinna sjúklinga, sem
þær höfðu stolið áfenginu frá.“
Okkur sem hikum ekki við að
Irúa sjúkrahúsunúm fyrir lifi okkar
l'inst þetta báglegt ástand. En svona
var það nú samt, ekki aðeins í
Ameríku heldur og í Englandi kring-
um 1850 þegar Florence Nigthin-
galc — hetjan frá Krím — var að
berjast fyrir framtíð sinni. Hjúkr-
unarkonurnar „allar drykkfeldar
undantekningarlaust, en tveimur
þeirra getur iæknirinn trúað lyrir
að gefa sjúklingunum meðölin“ —
þannig segist lækni frá ástandinu i
sjúkrahúsinu sem hann starfaði við.
Það var inn í þennan heim drykkju-
skapar, siðleysis og eymdar sem há-
ættaða stúlkan, sem hafði fengið eft-
irlætisuppeldi, beindi leið sinni'.
llún fór að læra hjúkrunarfræði og
s’rekja spítalana. Það var ekki lá-
andi jió fjölskylda liennar iierðist
móti þessu með odd og egg.
En þrátt fyrir þá mótsþyrnu hafði
hún mentast vel í visku og dóm-
greind á sviði því, sem liún hafði
kosið sjer, árið 1892. Hún hafði far-
ið til meginlandsins og dvalið þar
á sjúkrahúsum sem líknarsystur
starfræktu. Árið 1853 fjekk hún
leyfi lil að kynna sjer sjúkrahúsin
i París. Fór luin aftur til London
þá um sumarið og tókst þar á hend-
ur umsjónarstarf við „Stofnun sjúkra
heldri-kvenna“ í Harley Street.
Starf hennar var erfiðara en erf-
iðisvinna. Hún átti að stjórna hjúkr-
unarkonunum, aðstoða við uppskurði
og sjá um að sparað væri í kola-
kjallaranum og búrinu. En það var
starf hennar í Harley Street þetta
ár, reynsla hennar sem skipuleggj-
andi, stjórnandi, lijúkrunarkona og
stjórnlagin kona, sem varð til þess
að hún var fengin til að fara aust-
ur á Krím.
Árið 1853 voru England, Frakk-
land og Tyrkland í stríði við Rússa;
breskt herlið var sett á land á Krím-
skaga, og sex dögum síðar stóð or-
ustan við Almafljót. Sigut’gleðin
breyttist i gremju. „Engar ráðstaf-
anir að gagni höfðu verið gerðar
til að sjá um særða menn,“ slóð i
frjett frá Konstantínópel. „Það vant-
aði ekki aðeins lækna, matreiðslu-
l'ólk og hjúkrunarkonur heldur líka
tjereft i sáraumbúðir. England vakn-
aði við vondan draum cr það las
Jiessa blaðafrjetl. Um Frakka sagði
greinarhöfundurinn: „Hjúkrunar-
skipulag þeirra er ágætt; þeir njóta
aðstoðar liknarsystranna, sem komu
með Iiérnum. Þær eru afbragðs
hjúkrunarkonur.“
Daginn eftir birtist brjef í The
Times: „Hversvegna höfum við eng-
ar líknarsystur?" Florence Nigth-
ingale var hvött til þess að velja
hóp lijúkrunarkvenna, en hún hafði
ekkert opinbert umboð til þess. Hún
lagði áætlun um málið fyrir Sidney
Herbert liermálaráðherra.
Enskar stúlkur sem hjúkrunarkon-
ur í hernum! 1 þá daga voru for-
dómai’ á því, að nokkur kona væri
sett í ábyrgðarstöðu. Herbert jiekti
afbrýðisemina og vissi að þetta
mundi sæta mótmælum. Konan var
ekki manneskja, liún var kvenmaður.
En gremja. almenning út af lineyxl-
inu á Krim var samt svo mikil, að
Herbert dirfðist —- með samþykki
stjórnarinnar — að skipa Florencc
Nightingale til þess að velja hjúkr-
unarkonur til að fara þangað.
Það var einn haustdag 1854 að
sir Alexander Moore lá særður í
sjúkrahjalli í Skutari. Flel Moore lá
nálægt glugganum svo að liann gat
sjeð út í portið við sjúkraskýlið
— og sjóninni sem hann sá þar
gleymdi tiann aldrei. Skurðstofan
var í hjallinum beint á inóti og úl
um gluggann var i sifellu verið að
fleygja liandleggjum og fótum, sem
læknarnir voru að skera af mönn-
um, og hlóðst jietta í kös fyrir utan
gluggann. Særðu mennirnir horfðu
á þetta úr rúmunum sínum. Þennan
sama dag nokkru síðar þegar sir Al-
exander var að reyna að sofna og
gleyma öllu blóðfarganinu, sem alt-
af var í liuga lians, sagði liðsfor-
inginn í næsta fleti við bann:
„Moore, nú held jeg að ensku hjúkr-
unarkonurnar sjeu komnar!“
Sir Alexander reis upp við dogg
og leit út. Asnakerra frá hernum
var fyrir utan og það var verið að
flytja burt kösina, sem liafði legið
þarna og var farin að úldna. Jú,
enska hjúkrunarkonan var komin!
Florence Niglitingale og 39 stúlk-
ur með henni liöfðu komið kvöldið
áður. Það varð ekkert uppnám út
af þessu, en samt varð álirifanna
vart allstaðar af nýju skipulagi.
Iiver hlið á spítalanum var nær
fjórðungur mílu á lengd og þarna
voru gangar og veggsvalir á liverri
hæð, fjórar mílur samtals. í þessum
göngum var kasað saman mönnuni,
hræðilega særðum. „Spítalinn“ liafði
vcrið gerður upp úr hermannaskála
með þeim einfalda liætti að hvít-
kalka alla veggi, en undir húsunum
voru sorpræsi, sem svo illa var
gengið frá, að fýluna lagði upp i
gangana, þar sem sjúklingarnir Jágu.
Sár og sóttir, þrengsli og vöntun á
loftræstingu gerðu sitt til að spilla
loftinu. Á nóttinni var þetta verra
en liægl er að lýsa. Varðmennirnir
höfðu engan frið fyrir rottum, mús-
um og völskum. Og jafnvel allra
nauðsynlegustu hreinlætistæki vant-
aði.
„Hvorki þvottaskál, handklæði,
sápustykki eða sópur,“ skrifaði ung-
frú Nightingale. Maturinn var eldað-
ur í stórum eirkötlum í einum enda
byggingarinnar og jiað tók 3—4
tima að framreiða liann.
Þannig var þetta viti, sem liin
unga, göfuga stúlka með mjúku
röddinni tókst á liendur að starfa i,
án nokkurrar köllunar nema mann-
kærleikans. „Áður en hún kom var
bölvað og ragnað, en eftir að lnin
kom var líkast þarna og í heilagri
kirkju,“ skrifaði einn hermaðurinn
lieiin til sín. Það breyttist margt svo
l'ljótt við komu ungfrú Niglitingale,
að suma vanaþvældu umsjónamenn-
ina hlýtur að hafa svimað. „Sex
skyrtur þvegnar á mánuði,“ af 2000
sjúklingum — Florence Niglitingale
kunni ekki við óhreinar hetjur. Eft-
ir fyrstu vikuna var komið upp
þvottahús. Ungfrú Niglitingale leigði
lnis á eigin kostnað, setti þar upp
suðupotta og fjekk liermannakonur
til að þvo þvottinn.
Eftir tiu daga liafði hún komið
upp tíu eldhúsum til að sjóða sjer-
stakan mat lianda þeim, sem ekki
lioldu venjulegan mat. Hún hafði
liaft með sjer ýmsar nauðsynjar og
hafði nú fyrirliggjandi birgðir, sem
læknum liótti oft gott að grípa til.
Því að margl vantaði — líka af þeim
nauðsynjum, sem voru til fyrirliggj-
andi í Scutari. Hermennirnir lágu í
blóðstorknum fötum, sem þeir höfðu
verið í á vigvellinum, en þarna voru
þó fyrirliggjandi þrír stórsekkir
merktir „sjúkraföt", en enginn þorði
að snerta þá, vegna liess að stjórn-
arnefndin hafði ekki gefið leyfi til
þess. Formaðurinn í nefndinni var
ljarverandi og þessvegna var ekki
hægt að halda fund til að samþykkja
að nota fötin. En á meðan urðu
sjúku liermennirnir að hýrast í blóð-
ugum görmunum.
Florence Nightingale var sökuð
um frekju í því að útvega nauðsynj-
arnar. Hún kaus fremur að lilýða
settum reglum, en jiegar liún átti að
velja á milli reglugerðanna og vel-
ferðar hermannanna þá urðu rcgl-
urnar að láta í minni pokann. „Hver
hefir leyft yður að snert við jiessuT’
spurði byrstur foringi er kom ríð-
andi inn í spitalagarðinn, hana einu
sinni, er hún hafði gripið til cin-
hvers af birgðum hersins. Hún
horfði aðeins fast á hann og sagði
' -ekki orð. Hjelt áfram a'ð liorfa á
liann. En foringin reið á burt og
sagði ekki meira.
Foringjarnir og læknarnir liöfðu
horn í síðu tiennar; þeiin var lítið
um að eiga a'ð hafa samvinnu við
komi, er hafði fengið völd hjá
stjórninni, og hafði bein í nefinu
til að nota þau völd. Það var óþol-
andi. Sumir voru með ólund en
aðrir reyndu að bregða fæti fyrir
hana. En samt lijeldu umbæturnar
áfram, eins og skriðdreki sem mjak-
ast áfram yfir vjelbyssulireiður af-
brýðiseminnar. Hún stofnaði ávís-
anadeild, jiar sem hermennirnir
gátíi lagt inn peninga, er þcir vildu
senda heim til sín á þann liátt
bjargaði hún á næstu sex mánuðum
71 þúsund pundum frá því að vcrða
cyðslueyrir til óþarfa. Hún stofnaði
annað samkeppnisfyrirtæki við gilda-
skálana: kaffihús-, sem nefndist
Inkerinan Café, og við það rjenaði
drykkjuskapur hermanna stórum,
Hún setti upp kenslustofur og lestr-
arstofur og fólk í Englandi sendi
þangað bækur, nótur og töfl. Hún
æfði sjúkrahúsþjóna og mentaði
lijúkrunarkonur sínar. Og hún hafði
niiklar brjefaviðskiflir.
Hún komst yfir alt þetta — sumt
önnum kafið fólk hefir tíma til
alls. En mesta kraftaverkið, sem
lnin vann, lá í sjálfum lijúkrunar-
störfunum. Hún var ekki aðeins
skipuleggjandi, bryti, brjefaritari og
þyrnir í augum margra foringja,
heldur var hún fyrst og fremst
hjúkrunarkona. Hún stóð meira en
átta stundir á sólarhring bogin
yfir sjúklingunum, að binda um
sár og lijúkra. Stundum vann hún
tuttugu tíma i einni lotu, við að
aðstoða við læknisaðgerðir, útdeila
vistum og hafa stjórn á öllu. Hún
var ekkert hrædd við smitun. „Því
liræðilegra sem tilfellið var því
vissari gat maður veri'ð um að sjá
liana standa bogna yfir sjúklingn-
um þangað til yfir lauk.“ Sjúkling-
arnir dáðu hana og á nóttinni þeg-
ar lmn gekk um ganga fram lijá
óendanlegum röðum af sjúkrabeð-
um, með lampann i liendinni og
aam staðar hjer og þar til þess að
liðsinna sjúklingunum, kystu þeir
skuggann hennar, þegar liann fjell
á liöfðalagið þeirra.
Friðarsamningarnir voru undir-
skrifaðir í París i mars 1856. Alt
England stóð á öndinni að sjá
Florence Nightingale þegar liún
kæmi lieim. Stjórnin bauð lienni a'ð
senda herskip eftir lionni, en liún
afþakkaði það. Og 6. ágúst kom
„miss Smith“ hljóðlega til London
án þess að nokkur vissi eða nokkur
móttaka færi fram. Hún var afar
þreýtt og það sem verra var: lieilsa
liennar var mjög hág.
Þessi tvö ár i Krím voru auka-
þáttur í lífi Florence Nightingale;
en sá þáttur varð þó afdrigaríkur
og stórvægilegur. Þvi að þarna.fædd-
ist lireyfing, sem liún hafði eiginlega
ekki ætlað sjer að beita sjer fyrir:
Jiað, að konan fengi sjálfstæ'ð starf-
svið i mannfjelaginu. „Veitið því at-
hygli,” sagði Stanley lávarður cr
hann talaði um þetta mál, „hvílíkt
brautryðjendastarf Florence Nigth-
ingale vann fyrir kynsystur sínar.
Hún hefir opnað þeim nýja veröld,
ný svið, þar sem þær gátu látið
gott af sjer leiða.“
Þjóðin vill gjarnan gera eitthvað
fyrir engil liermannanna, sem nú
var svo farin a'ð heilsu, að hún gat
ekki náð sjer aftur Jiað sem eftir
var æfinnar. Menn þóttust skilja að
heitasta ósk liennar væri að koma
upp hjúkrunarkvennaskóla og nú
var stofnaður sjóður i þessum til-
gangi. Á einu ári söfnuðust 40 þús-
und sterlingspund og árið 1859
stofnaði Florence Niglitingale fyrsta
hjúkrunarkvennaskóla sinn í St.
Tliomas Hospital. Hún var rúmföst
á lieimili sínu í South Street en
siarfaði þó að staðaldri fyrir skól-
ann. Fyrsti árgangurinn, en i hon-
um voru 13 stúlkur, úlskrifaðist ár-
ið 1861. Með þessum þrettán stúlk-
um í brúnum skyrtum liófst ný
siarfsgrein, sem breiðst hefir út um
mörg lönd. Fyrir tilstilli þessa litla
skóla í St. Thomasspitala koinst nýtt
lag á fátækraspítalana í Englandi og
siðar á alla almenna spítala í heim-
inum.
En Florence Niglitingale hjelt á-
fram að lesa og starfa og skrifa á
sjúkrabeðum sínum í Soutli Street.
Hún varð níræð en var sístarfandi
að kalla mátti til æfiloka, jirátt fyr-
ir það að hún væri sjúklingur nær-
felt liálfa öld. í því landi, sem taldi
kvenfólkið litlu rjetthærra en bú-
fjenað var lnin úrslitadómur i mál-
um þeirra og ráðunautur stjórnar-
valda i þeim málum, sem snerti
kvennastjettina. Fræð liennar barst
land úr lanili og þegar borgara-
styrjöldin stóð i Bandaríkjunum var
farið til liennar og leitað ráða;
sömuleiðis i fransk-Jiýska stríðinu
1870—71.
í dag gnæfir standmynd Florcnce
Nightingale liátt á stalli i miðri
Loudon innan uni manngrúann. Það
er eins og það á að vera, en J)ó er
þetta ekki alt. Sannasta ininnismerki
hennar cr ekki gert af manna liönd-
um og Jiað er ekki altaf sett i sam-
band við nafn liennar. Það er. hin
víðtæka afleiðing Jiess að skóli i
Englandi útskrifaði Jirettán stúikur
i brúnum sloppum. Þaðan cr lijúkr-
unarkvennastjett nútímans sprottin.
Mary Haymond Shipman Andrews.