Fálkinn - 10.04.1942, Side 5

FÁLKINN
o
Vladivostok - „lávarðnr Austurlanda“
það deyr, blossaSi nú snild hans
upp í allri sinni tign. Hann samdi
„BrottnámiS úr kvennabúrinu“ og
„Brúðkaup Figarós“, liann samdi
sex strokhljóSfæra-kvartetta, sem
hann tileinkaSi Josef Haydn og loks
samdi hann stórvirki sitt „Don
Juan“. Þessar óperur voru sýndar
í Praha, Wien og víðar og fólk
dáSist aS þeim og talaSi um Mozart
sem liinn mikla meistara, en þaS
gleymdist aS borga lionum. í mörg
ár lifSi hann við þröngan kost af
því aS kenna tónlist og gefa út ó-
dýrar útgáfur af verkum sinum.
Hann liafSi kvænst Constance Web-
er, sem var systir æsku-unnustu
lians, Aloysia Weber. Henni hefir
verið' fundiS til foráttu, aS hún
væri ráSdeildarlaus húsmóSir, en
að jafnaði hafSi hún engu úr aS
spila. Á þessum árum er Mozarl lýst
sem litlum, krangalegum manni, en
úr hófi höfuðstórum, eins og Beet-
hoven. Oft var andlit hans alveg
sviplaust, en stundum mátti lesa
stjórnlausan æsing út úr því. Hend-
ur hans og fætur voru á sífeldu iSi
eins og á slagaveikum manni. í
flestu var hann ósjálfbjarga eins
og barn og konan hans varS jafn-
vel aS brytja matinn ofan í liann.
En lónlistin streymdi viSstöðulaust
frá honum. Þegar liann dó, hafSi
hann samiS 626 mismunandi tón-
verk og lxann ljet eftir sig um 200
ófullgerSar tónsnxíSar. Auk tónlist-
arinnar átti liann aSeins eina skenxt-
un: að spila billiard eða keiluspil.
Vinnulag lians var oft skrítið. Einu
sinni, þegar liann var aS vinna að
„Don Juan“ komu kunningjar hans
og fengu hann með sjer i keiluspil
í ki-árgarði einum í Pralia. Mozart
tók með sjer nótnapappirinn, lxlek-
flöskuna og pennann, fór með kunn-
ingjunum og settist við borð í garð-
inum, skrifaði nótur og stóð upp
þegar röðin kom að honum að kasta
kúlunni. Svo saup hann á öli og
fór svo aftur að skrifa. Þannig varð
„Don Juan“ til. Þegar halda átti
aðatæfinguna á „Don Juan“ á tiirð-
óperuhúsinu í Praha liafði Mozart
ekki lokið við forleikinn. Leikstjór-
inn var eyðilagður, en Mozart sagði:
„Hann kemur á morgun! Jeg sem
hann í nótt.“ Mozart stjórnaði aðal-
æfingunni, fór heim, og samdi for-
leikinn um nóttina. Morguninn eftir
æfSi liann forleikinn með liljóm-
sveitinni og um kvöldið stjórnáði
hann hljómsveitinni á frumsýning-
unni. Hún varð stórsigur — en
Mozart varS jafn fátækur fyrir því.
Það voru ekki miklir peningar, sem
liann fjekk fyrir „Don Juan“ og
þeir gengu fljótt til þurðar. Hve
margar miljónir skyldu ekki lxafa
græðst á þeirri óperu síðan? Þó
urðu dagarnir í Pralia sælustu dag-
arnir i lifi Mozarts. En nú varð
hann að hverfa aftur til Wien, þar
sem liann lxafði aldrei fengið nema
vanþakklæti. Að vísu varð hann
eftirmaður Glúcks, sem „kammer-
tónskáld“, en launin voru lítil. Þeg-
ar hann hafði samið „Töfraflaut-
una“ vann hann hylli allra Wienar-
búa og græddist dálítið fje, en samt
varð liann að kenna eftir sem áður
og það er sagt, að hann liafi orðið
að afla sjei' fjár með því að afrita
nótur fyrir hermannahljómsveit. —
Svo liláleg geta örlögin verið stund-
uin. ,
Mozart hafði verið veikur liaust-
ið 1791. Hann hafði aldrei verið
heilsuhraustur. Nánustu vinir hans
vissu, að hann var í mestu krögg-
um um þessar mundir og reyndu
að finna ráð til að hjálpa lionum.
Það var erfitt, þvi að hann var
stærilátari en svo, að hann vildi
þiggja gjafir. Loks var það tekið til
bragðs aði senda mann til hans og
biðja hann um að semja requiem,
sorgartónsmíð, í nafni ákveðins tig-
inmennis. ÞaS var alls ekki óvenju-
legt, að menn pöntuðu slíkar tón-
sniíðar, er notaðar skyldu við útför
þeiri’a. En maðurinn, sem sendur
var til Mozarts, iilýtur að lxafa verið
dimmur yfirlitum, því að Mozart
varð lu-æddur, þegar lxann sá liann.
Maðurinn borgaði Mozart mikla
fúlgu fyrirfranx fyrir verkið og fór
síðan. Hálfum mánuði siðar kom
hann aftur, ískyggilegur eins og fyr
og í svörtum kufli og spurði eftir
tónsmíðinni. Mozart sagðist vera að
vinna að henni og maðurinn borg-
aði honum peninga á nýjan leik.
Var Mozart mjög daufur í dálkinn.
Hann þóttist ekki í efa um, að þessi
svarti maður væri sendur sjer af
dauðanuin sjálfum og að sorgarljóð-
in, senx hann hefði verið beðinn
um að semja, væru hans eigin —
Mozarts — útfararljóð. Samt keptist
liann við aS semja, en ekki varð
tónverkið eins og hann vildi. í lok
nóvembermánaðar var enn barið að
dyrum hjá Mozart, liann fór sjálfur
til dyra, því að Constance kona
lians lá veik, og nú lá nærri að
liði yfir liann, því að svarti mað-
urinn stóS við dyrnar. Maðurinn
spurði eftir tónsmíSinni og fjekk
Mozart enn peningafúlgu — þetta
voru alt peningar, sem vinir hans
höfðu skptið samaii — en Mozart
stanxaði einhverju út úr sjer um,
að bráðum skyldi hann ljúka við
tónsmiðina. Hann settist við til þess
að skrifa niðurlagiö, sannfærður
um, að þetta væri siðasta aðvörun
dauðans. Þegar liann hafði lokið
tónsmíðinni, var haiin orðinn veik-
ur, skalf af hitasótt og fór þegar
í rúmið. Hann dó 5. desember 1791
og var þá ekki fullra 36 ára. Con-
stance var enn veik og gat ekki
verið viðstödd útförina. Aðeins ör-
fáir vinir hans koinu í kirkjuna, og
þegar kistan var borin í grafreit-
inn tók að snjóa Jxjettan. Kiinn-
ingjarnir hypjuðu sig lxeim og eng-
inn Jxeirra stóð yfir nxoldum Mdz-
arts. IJann var jaröaður í fátækra-
grafreitnum, því áð ekki voru pen-
ingar til að kaupa lionum legstað.
í Jxennan fátækragrafreit var grafið
á ný tíunda hvert ár, svo að nú
sjást þess engin merki, hvar gröf
Mozarts liefir verið. Þannig urðu
æfilok undrabarnsins nxikla.
ENSKAU KONUR SMÍÐA SKIP.
Þessar bresku konur í vinnuföt-
unum starfa að skipasmíðum fyrir
enslca flotann. Þær vinna 54 stund-
ir á viku í einni skipasmíðastöð-
inni og starfa Jxar að ýnxiskonar
\T IÐ annan endann á Svetiens-
* kaia, hins breiða aðalstrætis í
Vladivostok, stendur stór brons-
standmynd af Lenin. Stofnandi sovjet-
iýSveldisins bendir til sjávar, eins
og hann vildi segja rauða liernum
og flotanum, að þarna útifyrir, á
Kyrrahafinu, muni einhverntiina
háðar úrstitaorustur. Við hinn enda
Svetienskaia stendur önnur stand-
mynd, af Nevelskoi aðmírál keis-
arans, sem um miðja síðustu öld
ráðlagði stjórninni að stofna Mikla-
garð austursins Jxarna, sem áin renn-
ur í liafið. Á fótstall Leninsstytt-
unnar er letrað á mörgunx tungum
— lxar á meðal japönsku: „Verka-
menn heimsins, sameinist!“ en á
fótstall Nevelskoimyndarinnar hið
alkunna orðtak Nikulásar I.: „Þar
sem Rússar hafa einu sinni dregið
upp fána sinn, nxunu þeir aldrei
láta undan síga.“
Þegar hin duglegi stjórnmálamað-
ur Muraiviev tók við kínversku
smáhöfninni Aigun árið 1858, en
þar reis Vladivostok siðar, voru Jap-
anar enn liálfsofandi þjóð. Þrjátíu
árum síðar, eftir að Jananar höfðu
vaknað til dáða við Meiji-umbæt-
urnar, mundi Rússum naumast hafa.
tekist að ná þessum hernaðarlega
mikilvæga stað gagnsóknarlaust, nje
fengið að byggja þar borg í friði,
því að staðurinn var mitt á milli
hinna tveggja bugða á Japanshaii.
f byrjun þessarar aldar reyndu Jap-
anar af alefli að bola Rússum á burt
frá þessari stöð sinni við austur-
hafið. En Jxrátt fyrir sigur Japana
við Tsushima og fall Port Arthur
tókst Rússum að halda Vladivostok.
Vera má að höfnin þar hafi ekki
virst mikils virði árið 1906, enda
var hún undir ís mikinn hluta árs-
ins. En nú á dögunx lialda sterkir
ísbrjótar lienni opinni allan ársins
hring, og það sem meira er um
vert: Vladivostok er orðin hættulega
mikilsverð flughöfn. Frá Vladivostok
Jxurfa sprengjuvjelar Rússa ekki að
fljúga nema 595 enskar mílur til
Jxess að lcomast yfir þjettbýlustu
svæði Japans, en álíka vegalengd
fljúga vjelar enska flughersins nu
nótt eftir nótt í Evrópu. Og í Þýska-
landi eru ágætar loftvarnir, en Jap-
anir geta ekki hrósað sjer af slíku.
Okada, hæstráðandi japanska flug-
liersins hefir sjálfur játað, að eins
og nú standi sakir mundi ein flug-
vjel nægja til þess, að eyðileggja
60% af öllum húsurn í Osaka.
V’lADIVOSTOK er kölluð „lávarð-
* ur austurlanda“ og gaf zarinn
henni það nafn. Þeir sem fyrstir
settust þar að komu frá Mandsjúríu
— Kínverjar, Kalmúkar, Tartarar,
Kirghízar og nokkrir Rússar. Voru
lxetta útlagar eða menn, sem af
einhverjum orsökum liöfSu fallið
í ónáð. Þeir lögðu fyrstu Jxráðbeinu
göturnar og bygðu fyrstu timbur-
húsin, ljót og ósmekklega máluð.
Árið 1889 var bærinn lýst viggirt
borg og nú liófst uppgangurinn.
Voru nú bygðar lierbúðir og virki,
liafnakviar og vopnabúr. Skógarmr
voru liöggnir í hliðunum kringum
bæinn, Síberíufuran breyttist í vöru-
geymsluluis og risavaxnar korn-
hlöður, þar senx liveiti, soyabaun-
um og olíukökum frá Mandsjúríu
var safnað saman. 1 byrjun 20. ald-
smíSum, eftir þvi sem best þykir
henta. Flestar eru Jxær giftar og
menn þeirra í sjóhernum eða land-
liernum og margar eiga þær börn.
— Konan sem sjest framan á mynd-
inni liefir áður unnið i landliði
kvenna í tvö ár, en taldi sig verða
að nxeira gagni með því að gerast
skipasmiður.
ar var Vladivostok orðin jafn mikil-
vægur verslunarbær og Irkutsk i
Síberiu. Fólksfjöldinn tvöfaldaðisl,
jxrefaldaðist síðan og varð á skömm-
um tíma nær 100.000. Nikulás keis-
ari hafði jafnan haldið trygð við
borgina síðan liann gisti þar sem
krónprins og var fagnað með mikilli
viðhöfn. Sýndi hann Jxetta ástfóstur
sitt með jxví, að stofna austurlanda-
háskóla í Vladivostok.
Eftir að botsjevikar fóru að
ráða í MiklagarSi austurlanda hefir
borgin orðið sannkölluð heimsborg.
í dag búa þar yfir 250.000 manns.
Þessi mikli vöxtur stafar af ýms-
um orsökum, auk þeirra að floti
Rússa i Kyrraliafi liefir verið aukinn
og hafnarkviar og vörugeymsluhús
stækkuð. Vladivostok geymdi merk-
ar byltingaminningar. Það var hjer
sem hinar miklu uppreisnir gegn
zarnum gusu upp 1905 og 1906. Þá
varð samsæri í nokkrum liluta flot-
ans, og varð að bæla það niður
meS vopnavaldi.
Árið 1917 varð bærinn að gefast
upp fyrir tjekknesku hersveitunum,
sem hörfuðu austur, eftir að viSur-
eignin á austurvígstöðvunum var
töpuð. Japanar fóru í skyndi til
Vladivostok undir því yfirskini, að
lxeir ætluðu að vernda þegna sína
lxar, en vitanlega var ætlunin sú,
að ná þessari liættulegu vígstöö
Rússa undir sig. En þeim var tvístr-
að.
Kommúnistar hafa jafnan haft mikl
ar mætur á Vladivostok, því að þeir
telja liana liafa táknræna þýðingu
og sögulega mikilsverða, Þeir hafa
unnið meS eldmóði að Jxví, að bæta
og styrkja jxessa austlægustu iiöfn
sína, því að jxeir láta sig Asíumálin
milklu meira skifta en zarinn gerði.
Eftir að kommúnistahreyl'ingin laut
lægra lxaldi i Kina, 1926 og 1927,
virtust Rússar snúa bakinu við
austurlöndum um sinn, en það
reyndist brátt misskilningur. Rúss-
neska stefnan hefir ekki enn breyst,
i undirstöðuatriðuin. Rússar hafa
ótrauðleea haldiS áfram að auka á-
lxrif sín í Vestur-Mongólíu og styrkja
Vladivostok, bæði hernaðarlega og
sem miðstöð sína við Kyrrahaf. í
gamla daga sendi zarinn óvini
stjórnarinnar til Vladivostok, cn
Stalin liefir sent ýmsa lxestu menn
sína þaneað. Árið 1924 var ausl-
ræni ríkisháskólinn stofnaður;
liann stendur á liæS og gnæfir yfir
borgina og liöfnina. Þessi háskóli
varS fundarstaður kínverskra, jap-
anskra og kóreanskra stúdenta, sem
aðhyltust kommúnismann, og voru
einn þáttur „hvitu hættunnar“, sem
Japanir óttast svo mjög. Og þeir
eru enn hræddir um, að „livíta hug-
sjónin", sem þróast í Vladivostok,
geti þvergirt fyrir „nýskipun“
möndulveldanna.
AT"LADIVOSTOK er einnig gróður-
v reitur annarar „hvítrar" hættu,
sem liefir ágerst mjög við sanivinnu
Rússa og Bandaríkjamanna, en Jxeir
eru skæðustu óvinir Japana. Það er
vafasamt hvort Rússar einir gætu
staðist Japana í austurlöndum. Það
væri Iiægt að veiða tundurspilla og
kafbáta Rússa í gildrur í Japans-
hafi. Oðru máli gegnir Jxegar am-
eríkanskar sprengjuflugvjelar geta
fiogið frá Seattle unx Aleutaeyjar og
frá rússnesku liöfninni Petropavlosk
til Vladivostok á tveinxur dögum eða
eða jafnvel tíu stundum. Á eyju
framundan Vladivostok hafa Rúss-
ar bygt fullkonxnustu flugstöð sína
— „Vængjaborg“ eða Aerograd.
Þessvegna óttast Japanar Vladivo-
stok og viðurnefniS „lávarður Aust-
urlanda“. Og bendingu fingursins á
styttu Lenins.