Fálkinn - 10.04.1942, Page 11

F Á L K I N N
11
CÉSAR FRANCK.
Frh af bls. 6.
sjeð áður (á píanó), að hann til-
færði (transpóneraði) tónsmíðina,
sem fyrir hann var sett, um þríund,
og ljek liana þannig viðstöðulaust,
öllum til hinnar mestu undrunar.
A svipaðan hátt fór hann með
brgel-viðfangsefnið, sem honum var
fengið, — og fjekk einnig óþökk
æðstu prestanna fyrir.
César F. vildi nú fara að húa sig
undir að vinna til Rómafarar-styrks-
ins (Prix de Rome). En þá kemur
karl faðir hans til skjalanna, og vill
nú ólmur láta hann „skína", sem
píanósnilling, — fremur en að hann
fái þess kost að þroskast betur sem
tónskáld. Hann tekur César úr skól-
anuni (i april 1842) og fer með
hann heim til Relgiu, að piltinum
nauðugum. Hann á nú að „brilliera"
á ættjörð sinni sem pianó-snillingur,
og faðir lians vakir yfir því, að
hann leggi alla áherslu á að semja
„slcrautlegar tónsmíðar fyrir það
hljóðfæri, — tónsmiðar, sem hann
geti fyrst og fremst sjálfur notað
til að sýna hina frábæru leikni sína
á hljóðfærið, og sem í öðru lagi, sjeu
vel seljanlegar(!). Og í þessu horfi
reynir karlinn að halda syni sín-
um svo lengi, sem hann hefir nokk-
ur tök á. Afleiðingin af þessum mis-
tökum er sú, að svo að segja allar
tónsmíðar lians frá árunum 1841—
52 eru gleymdar. Árin 1858—74
fæst hann aðallega við orgel- aða
kirkju-tónsmíðar, sem lítill sómi var
sýndur, og eru aðeins ein eða tvær
þeirra taldar fullkomlega heilsteypt
verk. („Sex orgeltónsmiðar“ og
„Messa fyrir þrjár söngraddir").
En eins og áður er .sagt, — hann
finnur loks sjálfan sig, j)egar hann
er orðinn fimtugur, og að undan-
skildum orgel-tónsmíðunum sex,
sem nú voru nefndar, og tveim eða
þrein tónsmíðum öðrum, þekkist nú
ekki annað af tónsmíðum Francks
en það, sem til verður eftir þau
tímamót. Hann spreytír sig nú á
öllum formum tónsmíða og var öllu
tekið fálega meðan hann var lífs.
Og allur fjöldinn af þeiin þykir
meira og minna gallaður. Það þykir
undrum sæta, hve langt er bilið á
inilli þess, sem lakast er af tónsmíð-
uin hans og þess besta. Og í mörg-
um þeirra bregður fyrir „sinni ögn-
inni af hvoru“ (þ. e. i söinu tón-
smíð). Hann þykir hafa verið ærið
óvandvirkur, og er J)að lítt skiljan-
legur galli á manni, sem annars var
með afbrigðum skyldurækinn (liann
gegndi orfganleikarastörfum við
kirkjur í tugi ára og kenslu, bæði
heima og í tónlistarskólanum, með
stakri alúð) — gáfurnar voru alveg
frábærar, eins og áður er sagt og
eins var um mentun og leikni. En
manni finst, að orðið hafa svo sorg-
lega lítið úr þessu öllu. En þrátt fyr-
ir alt mun César Franck lengi verða
talinn í liópi hinna merkustu tón-
skálda sem uppi hafa verið, — sein
píanósnillings verður hans einnig
minst og ])á ekki síður sem kenn-
ara, þvi að margir nemendur hans
urðu síðar frægir menn. Þessir menn
skildu liann betur en allir aðrir, og
það eru þeir, sem hafa varpað ljósi
á listarferil hins gáfaða, Ijúfa og litil-
])æga snillings, svo að vjer sem nú
lifum skiljum hann betur en sam-
tíðarmenn lians.
Líklega kannast menn hjer helst
við ýmsar orgel- og harmóníum-
tónsmíðar Francks. Á þvi sviði var
hann Iíka brautryðjandi í Frakk-
landi. Og nú nýlega var hjer flutt
ein hin merkast og heilsteyptasta
tónsmið hans í sýinfónisku formi,
„Varitions symphoniques", fyrir
pianó og liljómsveit. Tilbrigðin ])ykja
snildarlega tvinnuð og fljettuð og
af mikilli hugkvæmni og smekk-
visi látið haldast jafnvægi á milli
sólóhljóðfæris og hljómsveitarinnar.
Fórnir hernumdu þjóðanna: 6.
BELGIA.
Belgía er þjettbýlasta landið í
Evrópu en verður nú að sitja uppi
með miljón manna þýskan her, sem
liún verður að fæða. Landið hefir
aldrei framleitt nægileg matvæli
handa þjóðinni og þvi er það ijóst,
að Þjóðverjar hafa leitt margskon-
ar hallæri yfir það. í janúar 1941
stóðu langar biðraðir fólks fyrir
utan brauðasölurnar en kaffi fjekst
livergi keypt. Hjartveikt fólk gal
ekki einu sinni fengið kamfóru-
dropa.
Þjóðverjar voru fljótir að ræna
hinum miklu matvælabirgðum er
þeir fundu í Belgíu og voru þær
borgaðar af Nazistum með seðlum,
sem hvergi eru gjaldgengir nema í
hernumdu löndunum, svo að þeir
dugðu ekki til að endurnýja birgð-
irnar.
Pierlot forsœlisráðherra Belgíu.
Fatnað, eldsneyti og matvæli
vantar. Mjólk er varla hægt að fá
og daglega eru auglýsingar í búð-
unum, þar sem segir að hvorki fá-
is mjólk nje smjör. Það smjör sem
býðst kaupa Þjóðverjar jafnóðum
fyrir tvöfalt nafnverð; því að Þjóð-
verjar borga ýmist með stolnum
peningum eða verðlausum pappírs-
peningum og þessvegna skiftir verð-
ið engu máli.
Kartöfluuppskeran í Belgíu hafði
altaf verið ágæt og nægði lang-
drægt til þarfa þjóðarinnar, en nú
er kartöfluskortur — alveg á sama
hátt og fiskskortur er í Noregi,
sem að venjulegum hætti er svo
fiskauðugt land. Bróðurparturinn af
kartöfluuppskeru Belga var fluttur
til Þýskalands. Þjóðverjar liirtu líka
85% af súkkulaðibirgðunum og
80% af tóbaksbirgðum Belga.
Vöruvagnar járnbrautanna ganga
í sífellu til Þýskalands, lilaðnir alls-
konar matvælum og aragrúa af bú-
fjenaði. Fram í janúar 1941 tóku
Þjóðverjar um 38.000 lifandi gripi
á mánuði frá Belgum. Það er ilt að
Yfirleitt bera tónsmíðar hans hon-
um fagurt vitni um liógværð og ein-
lægni, elslculega og stillilega skap-
gerð, — og yfirleitt um mikla og
dýra kosti, þrátt fyrir ýmsa galla.
Franck ljest i París 8. nóv. 1890,
af afleiðingum meiðsla sem hann
varð fyrir. Þá var einmitt fyrst að
byrja að rofa til fyrir honum, —
framtíðin virtist þá fyrst vera farin
að lofa góðu, — það kann að þykja
einkennilega til orða tekið um því
nær sjötugan mann.
vera liungraður og horfa upp á járn-
brautarlestirnar flytja á burt úr
landinu vagnhlöss af kartöflum,
smjöri, olíu, fiski, mjólk og súkku-
laði.
Fjöldi Þjóðverja utan liersins hef-
ir komið sjer fyrir i Belgíu til þess
að koma sjer undan árásum enska
flughersins á Þýskaland og það er
sagt, að þeir fái miklu meira að eta
en Belgar sjálfir. Fá þeir þriðjungi
meira af keti og brauði en Belgar
og rúmlega tvöfalt meira af smjöri.
Allur fatnaður er skamtaður, lika
lin til heimilisþarfa, tvinni og prjón-
les. Fólk, sem á tvennan fatnað og
þrenn nærföt fær ekki fataseðla.
Vefnaðarvörubúðirnar eru að lieita
má tómar og kaupmenn, sem hafa
seðla til þess að fá /lýjan fatnað út
á, verða að biða vikur eða mánuði
Nazistar i Belgíu kölluðu sig „rex-
ista“. Þetta er foringi þeirra Leon
Degrelle.
eftir þeim. Svo að nýskipunin gerir
fórnarlömb sín tötralega til fara.
Viðskiftamálaráðherrann hannaði
útflutning allrar vefnaðarvöru og
skófatnaðar árið 1941. Hjálpar-
nefndin sænska sendi Belgum tíu
þúsund pappírsfóðruð vesti til að
bæta úr brýnustu neyðinni.
Þó að Þjóðverjar liafi talið það
þýðingarlaust að reyna að brjóta
á bak aftur hug Belga og tortíma
mentalífi þeirra með því að brenna
bækur, ræna söfnin og loka liáskól-
unum, hefir lögreglan verið látin
taka upp grimdarstarfsemi, og 1941
stofnaði Gestapo fjelagsskap í Belgíu
til þess að relca njósnir meðal al-
mennings. Þessi fjelagsskapur þyk-
ist vera belgiskur, en skylda fjelags-
manna er að njósna um granna
sina og lepja í Gestapo. Enginn
heiðarlegur Belgi getur verið örugg-
ur um sig; livenær sem kallið kem-
ur verður hann að gjalda þjóðrækni
sinnar og líða misþyrmingar, fang-
elsi eða það, sem verra er.
Þjóðin er sífelt að verða fjand-
samlegri og það er kunnugt, að
Þjóðverjum liefir orðið mikið ó-
næði af þeim hvíslandi áróðri, sem
er um alt landið. í síðustu styrjöld
gengu þrjár og þrjár telpur um göt-
urnar, klæddar þannig, að belgiski
fáninn kom fram í klæðum þeirra,
þegar þær stóðu saman. Sami and-
inn lifir í Belgíu í dag. Þó að kon-
ungurinn sje fangi og stjórnin í út-
legð, biður þjóðin þess dags, sem
hún frelsist úr ánauðinni. í mörg-
um bæjum krítar fólkið orðið Júdas
á dyr húsa og þýskum bifreiðum er
stolið svo þráfaldlega, að Nazistar
hafa lagt fimtán ára þrælkunar-
vinnu við þessu. Þegar skorið var
á símaþræði við Ypres tóku Þjóð-
verjar hefnd á þann hátt, að þeir
sviftu lilutaðeigandi bæ öllu brauði
og keti í háifan mánuð.
í öllum hernumdum löndum leggja
Þjóðverjar þunga skatta á þjóðina
til þess að borga fyrir sína eigin
kúgun. Belgar borga nú 1200 miljón
króna skatt til Þjóðverja á ári, eða
um 800 krónur á fjölskyldu. Fjárlög
Belga hafa ferfaldast við hernámið;
upphæð þeirra var áður 11.000
miljón frankar, en er nú yfir 40.000
miljónir. Þó að Þjóðverjar hafi
tvisvar á einum mannsaldri gert
liina iðjusömu Belga að þræíum og
hið blómlega land þeirra að eyði-
mörk, eru þeir svo hlálegir að láta
Belgana borga fyrir það.
Klnverjar knnna lagið'á þvl
Þegar jeg var nýgift kona í Kína
har einu sinni svo við, þar sem við
lijónin voru stödd i tesamkvæmi,
að maðurinn minn bauð gestunum,
að koma heim ineð okkur og snæða
miðdegisverð. Um tíu manns þáðu
boðið. Mier varð ekki um sel, því
að jeg vissi, að ekki var annað til
i búrinu en nokkúr egg og köld
kjúklingasteik. En maðurinn minn
var liinn rólegasti og bað þjóninn
að hringja heim og láta matsveininn
vita, að liann liefði tíu gesti með
sjer heim í miðdegisverð.
Þegar við komum heim hvislaði
])jónninn okkar að ííijer: „Alt í lagi,
frú“ Þegar við komum inn í borð-
stofuna var borðið skrautlega búið,
með hvitum lindúkum og kerta-
stjökum, sem jeg liafði aldrei sjeð,
blómum og glösum. Þjónarnir fram-
reiddu nú prýðilegan mat: sveppa-
súpu, krabba, steikta hana og fros-
inn rommbúðing. Alt var i hæsta
máta fullkomið. Það var rjett komið
að mjer að þjóta fram í eldhús og
faðma matsveinii.n okkar. hann Ah
Kun. Og meðan við vorum að spila
um kvöldið var jeg altaf að brjóta
h^ilann um þetta sama: „livernig
gat liann útbúið þetta?“
Þegar Ah Kun liafði fengið skila-
boðin um þennan óvænta miðdegis-
verð hafði hann hringt til matsvein-
anna hjá 3—4 gestanna okkar og
beðið þá um að „lána sjer“ mið-
degisverðinn þeirra. Steikti haninn
kom úr einum staðnum, frosni húð-
ingurinn úr öðrum o. s. frv. Ah Ivun
var ekki að setja slíkt fyrir sig.
Laugardaginn næsta borðuðum við
hjá einhverjum kunningja okkar.
Varð jeg þá ekki litið forviða er
jeg sá borðsilfrið, sem jeg liafði
fengið í brúðargjöf, þarna á borð-
inu. Jeg sá að húsmóðirin varð dá-
lítið skrítin til augnanna, er Jiún
leit á silfrið. Þjónninn hennar hafði
komist að raun um, að borðsilfrið
mitt væri fallegra en hennar og þá
var ekki ncma sjálfsagt, að „fá það
lánað.“
(Úr bókinni News is My Job).
Edna Lee Boolcer.
Ástralíumaður stóð við götuhorn
í London og beið eftir strætisvagni.
Hann beið klukkutíma þangað til
vagn kom, en þá komu þeir áttta
saman. „Jú, slæmt hlýtur það að
vera hjerna,“ sagði Ástralíumaður-
inn, „úr því að strætisvagnarnir
verða líka að fara í samfloti.“
/