Fálkinn - 12.06.1942, Qupperneq 6

6
FÁLRINN
Litla sagan:
J. Seashore:
Slæmt mínm.
C KRÍTIÐ að tarna! sagði Tom
Marshall, sem gekk venjulega
undir nafninu Vjefrjettin, þvi að
hann skakkskaut að jafnaði vinstra
andlitshelmingnum og þrýsti um
leið stórum, breiðblaða hníf að
hægra eyranu.
— Jeg hefi að vísu heyrt talað
um svona tilfelli, en ínjer finst ó-
skiljanlegt, að þau geti komið fyrir
hjer. Þeir sátu í byrgi, eins og
sauðaklipparar i Ástralíu eru vanir
að nota og hvíldu sig um stund í
svalanum, sem vanur er að koma
um sólarlagið.
„Tilfellið“ var ein af þessum
aumkvunarverðu flökkurum, sem
flækjast um með aleigu sína í mal
eða rýju. Einn smalinn liafði rekist
á þennan mannaumingja liti í auðn-
inni og haft hann með sjer á smala-
stöðina. Þetta var lítill veslingur, en
skelfing höfuðstór og það eftirtekt-
arverðasta í andlitinu voru bláu
augun, sem góndu út i ekki neitt.
Langar og magrar hendurnar á
Jionum voru viðkomu eins og blautt
þang og öll framkoma mannsins
var skríðandi og eins og liann bæð-
ist afsökunar á að vera til. Hann
staðhæfði að hann gæti ekki munað
neitt um sitt fyrra líf. Og ekki
mundi hann einu sinni, hvað hann
hjet.
Vjefrjettin, sem ávalt vildi for-
vitnast um alt, sem var nýtt og ó-
venjulegt, afrjeð að kryfja „tilfellið“
til mergjar. Vjefrjettin sjálf sem
var rúningamaður, var mesti beljaki,
meiri tilfinningamaður en vitmað-
ur í framkomu, en hafði mikla og
margháttaða lifsreynslu og var for-
vitinn. Þvi var ekki nema eðlilegt,
að hann langaði til að skygnast í
þessa ráðgátu, sem smalinn hafði
komið með. Hann hað formanninn
að ráða gestinn í vinnu á stöðinni
og sjálfur gerði hann, sem í hans
valdi stóð til þess að reyna að
vekja minnið til lifsins hjá lionum.
En það varð árangurslaust. Það,
sem hafði gerst áður en hann fanst
sofandi úti í auðninn með malinn
skamt frá sjer, var týnt og tröllum
gefið. Ómögulegt að toga nokkurt
orð út úr manngarminum um það.
Það stóð á sama, hvernig hann
var spurður. Malurinn hans og vas-
arnir var þrautkannað, en ekki bar
það neinn árangur nje gaf neina
vísbendingu.
Piltarnir höfðu í fyrstu látið í
ljós efa um „minnisleysið“ og haft
í flimtingum um það.
— Þið verðið nú að játa, sagði
Vjefrjettin, að þetta er einstakt til-
felli. Jeg er viss um, að margur
læknirinn vildi borga þúsund pund
fyrir að fá að rannsaka það.
— Áreiðanlega, sagði Mitchell, og
þá gætum við skift peningunum
milli okkar eða stofnað hlutafjelag
til að ráða fram úr málinu eða út-
vega okku ný tilfelli til að selja.
Hinir hlóu, en það hafði engin á-
hrif á Tom.
— Það sem mjer finst leiðinleg-
ast, sagði „tilfellið“ og leit aðdá-
unaraugum á Tom, — að maður
gæti vel verið lávarður eða hertogi
án þess að hafa hugmynd um það.
Það getur vel verið, að jeg sje rikur
maður og eigi mörg hús og sand
af peningum. Mjer þykir ekkert ó-
sennilegt, að jeg sje að minsta kosti
lávarður.
Piltarnir skellihlóu.
— Verið þið ekki að hlæja, mjer
finst þetta ekkert ósennilegt, tók
Mitchell fram í. Eftir útlitinu að
dæma gæti hann vel hafa verið
lávarður. Jeg hefi sjeð tvo lávarða.
En án jjess að skifta sjer af orðum
Mitchells sneri Tom sjer á nýjan
leik að jjeim minnislausa.
— Já, það er alveg satt, sem þú
segir. En þú gætir líka vel liafa
verið Oddur háleggur eða eitthvað
svoleiðis. Nei, liættu að brjóta heil-
ann um, hvað þú liafir verið, lags-
maður. Það er betra að byrja á nýj-
an leik og nýtt líf.
— En jeg veit ekki einu sinni,
hvað jeg heiti eða hvort jeg er gift-
ur eða ekki, sagði mannræfillinn
góðlátlega. Hver veit, nema jeg sje
giftur og eigi mörg börn?
— Lifðu bara í gleymskunni, sagði
Mitchell. Hvað nafnið snertir, þá
er nóg til af þeim. Jeg jjekki mann,
sem lifði og dó undir nafninu
Smith. Þú getur tekið það, það fer
þjer vel — Jiin Smith og jeg held
ekki, að nokkrum manni detti í
hug að stela því frá þjer. En ef
einhver reynir jjað, jiá skaltu segja,
að þú sjert fæddur með jjessu nafni.
Og svo var „ráðgátan" kölluð
Smith. Hann var svo eftir þetta
talin hálfgerð hjáræna og menn
ljetu fortíð hans sig engu skifta.
Smith vann með hinum, svaf eins
og þeir, lánaði tóbak, sem hann
borgaði aldrei aftur og sætti sömu
meðferð og allir aðrir.
Einn laugardagsmorgun á að
giska hálfum mánuði síðar en
klippingunni yrði lokið kom Tom
Marchall mjög seint til vinnunnar.
Það var eins og eitthvað gengi að
honum. Smitli sást hvergi og fje-
lagar hans höfðu orðið að taka að
sjer vinnuna hans.
Hefirðu sjeð hann Smith? spurði
Mitchell Tom. — Hann hefir auð-
sjáanlega gleymt að fara á fætur.
Tom var hálf fýlulegur. -— Nú
hefir hann gleymt öllu á nýjan
leik. í morgun, jjegar liann vaknaði
spurði hann mig hver hann væri
og livar liann væri. Piltarnir ljetu
þetta gott heita, en Mitchell sagði:
— Láttu karlinn fara til fjandans,
það er ekkert gagn i honum hvort
sem er. Hann veit ekki, liver liann
er eða hvar hann er. Jeg lield jjað
sje best að láta verkstjórann liirða
hann.
Verkstjórinn sagði Smith upp
vistinni samdægurs. Við miðdegis-
matinn var verið að tala um þetta.
Þá heyrðist rödd Mitchells upp úr
diskaglamrinu og sötrinu.
— Hann skyldi Jjó aldrei liafa
gleymt bykkjunni, sem hann var á?
Það kom brátt á daginn, að þetta
var ekki tilfellið og svo var haldið
áfram að jeta. Þá heyrðist rödd
Mitchells aftur:
— Heyrðu, Vjefrjett, áttu nokkurt
verðmæti geymt í skápnum jjínum
eða skrínunni?
Tom leit hvasst á Mitchell og
svaraði svo — Af hverju spyrðu?
— Mjer datt i hug að það væri
kanske eitthvað, sem Smith hefði
gleymt. Gleymt að hirða, meina jeg.
Piltarnir fóru að tala nánar um
þetta og störðu á Tom, sem góndi
á þá á móti. Svo skaut hann frá
sjer diskinum og stóð upp og gekk
að skrínunni sinni. Hann rannsak-
aði alt vandlega. Smith hafði ekki
gleymt neinu.
Þegar þeir sáu loks framan í Tom
aftur var andlitið á honum einkenni-
legt, líkt og á sjúklingi, sem hefir
verið skorinn á liol án jjess að vera
svæfður. Hann sagði ekki eitt ein-
asta orð. Sú staðreynd að ekki kom
eitt einasta blótsyrði af hans vör-
um sýndi hve reiði hans var inni-
leg.
1 þögulli samúð horfðu piltarnir
á Tom taka beisli sitt og hnakk of-
an af ljili og fara til dyra.
Svo liðu nálægt fimm minútur
en þá heyrðist rödd Mitchells aftur:
— Piltar, jeg held það væri ekki
úr vegi, að þeir sem sofa sama
niegin og Tom athuguðu skrinurnar
sínar. Scotty sefur næst Tom.
Scotty spratt upp eins og nöðru-
bitinn. Ein fjölin í gólfinu brotn-
aði undan honum og hann greip í
l'letið sitt eins og druknandi mað-
ur í hálmstrá. Svo rótaði hann öllu
upp í flelinu til að sjá hvort Smitli
hefði ekki gleymt að taka með sjer
það, sem var einlivers virði.
Og nú fór fram nákvæm skoðun,
sein leiddi í ljós, að Smith hafði
fengið minnið aftur og að það var
meira að segja einstaklega gott
minni.
Sama kvöldið tókst Vjefrjettinni
að elta Smith uppi. Hann rakst á
hann á knæpu. Áður en hann gerði
vart við sig hafði hann l'engið að
vita að Smith hafði fengið minnis-
leysisköst stundum áður, en reyndi
að hæta úr Ijví með vvliisky, eins
og þarna á knæpunni i jjctta sinn.
Tom fór inn bakdyrameginn og
fjekk gestgjafann í lið með sjer og
rannsökuðu þeir farangur Smiths.
Tom kannaðist við hann — mest-
megnis þýfi frá honum sjálfum. Sið-
an skerpti Tom minnið í Smitli
betur en gert hafði verið nokkurn-
tíma áður, og fór síðan á burt með
hestinn hans, eftir að hafa harið
liann til óbóta.
Eftir nokkrar vikur var Smith
kominn á stjá aftur. Að vísu haltur •
og skakkur, en ineð óskert minni.
Theodor Árnason:
Merkir tónsniUingar iffs og iiðnir:
PaderEu;ski
1860—1941. v
Langsamlega stórfenglegasli mað-
urinn, af tónsnillingum, sem tippi
liafa verið á vorri öld, var liann
sá göfugi pianóleikari og mikli þjóð-
skörungur — Paderevvski. Pólverjar
gleyma honum aldrei, og jeg býst
við því, að hans verði einnig geti'ð
æðilengi í veraldarsöf/unni — hvað
sem um tónlistarsöguna er. En í
henni verður lians minst lengi sem
einhvers liins mesta snillings í
píanóleik og má einnig vera að
sumar tónsmíðar hans verði lang-
lifar — t. d. má telja víst, að G-
dúr menúettan hans verði eitt þeirra
verka, — þó að ekki sje fyrirferða-
mikil, — sem talin verða ódauð-
leg, eins og til dæmis „Sunnudagur
selstúlkunnar“ eftir Ole Bull. Nú er
að vísu ekki rjett að jafna þeim
•saman, þeim ágætu snillingum, því
að Paderewski var miklu ljettara
um að koma í búning, þvi sem
honum lá á hjarta, lieldur en Bull
— en hinsvegar mun Bull hafa bú-
ið yfir mikið meiru en Paderewski,
en liann átti altaf erfitt ineð að
koma því í þann búning, sem liann
gat unað við. Þessvegna var alt í
brotum hjá honum.
Annars finst injer altaf, að þessir
tveir menn, Paderewski og Ole Bull,
muni liafa verið að ýmsu leyti nokk-
uð svipaðir eða skyldir, bæði að
fádæma gáfum og leikni i list sinni,
hvor á sinu sviði — og svo i
„patriotisna“. En um það er ekki
Iiægt að ræða hjer.
Ignaz Jan Paderewski var fædd-
ur í Kurylówka i Póllandi, hinn 18.
nóvember 1860. Faðir lians var
Jjjóðrækinn maður og i honum ólg-
aði frelsisþráin, — þrá og von um
það, að Pólland yrði frjálst land.
Þessa Jjrá og von drakk hinn ungi
Ignaz í sig með móðurmjólkinni, og
þessi sama þrá og von varð jafn-
vel á stundum, siðar á æfi lians,
sterkari liinni glæsilegu listargáfu
hans.
Um æskuár hans er lítið að segja
annað en ljað, að honum var komið
fyrir kornungum á tónlistarskólann
í Varsjá og þótti þar afburða nem-
andi. Hann var sextán ára gamall,
þegar talið er, að náminu væri lok-
ið á tónlistarskólanum (Raguski hjet
kennari hans þar í píanóleik) og
lor liann Jjá í liljómleikaleiðangur
og kom víða við í stórborgum meg-
inlands Evrópu (1876—77). Árið
1879 gerðist hann kennari i pianó-
leik við tónlistarskólann i Varsjá,
þar sem hann hafði sjálfur verið
nemandi áður, en það stóð ekki
lengi, þvi að hann vildi læra meira
en hann þóttist kunna og fór til
Berlín 1881 og naut ljar tilsagnar
Urbans og Wúersts og loks fór
hann til Vínarborgar og var um
hríð nemandi Leschetizkys (1884).
Ilann kom til Lundúna í mai-
mánuði 1890 og hafði þar liljóm-
leika hvað eftir annað í St. James
Hall. Áður þektu Englendingar hann
ekki af öðru en menúettunni, sem
fyr er nefnd (G-dúr). En sennilegt
er Jjað, að ekki liafi það verið
m^núettan, lieldur maðurinn, sem
hreif Lundúnarbúa þá.
Næsta ár fór hann til Vesturheims
og ljek Jjar í fyrsta sinn í Carnegie
Hall í New York 17. nóvember
(1891). Það varð uppliaf frægðar
hans, raunverulega, eða svo taldi
liann það sjálfur, að liann hefði
fyrst merkt manndóm sinn Jjar,
„eftir að liafa gengið i gegnum eld
og brennistein i New York“.
Ekki veit maður, hverjir erfið-
leikar þar hafa verið á ferðinni.
En þó er Jjar eitthvað í sögu Pader-
ewskis, sem ekki kemUr fram fyr
en einhverntíma síðar.
Fyrstu sigra sina vann Paderewski
sem túlkari tónsmiða Beethovens,
— jafnvel nú, svo skömmu eftir að
Paderewski ljest, er ekki liægt að
segja hlutlaust hvar liann var sterk-
astur sem píanóleikari. Og i Jjcss-
um þáttum hefir verið reynt að
„halda sjer við efnið“. En Jjó má
skjóta Jjví inn í lijer — og jeg bið
lesendur að fyrirgefa injer það —
að karlinn kom til Kaupmannahafn-
ar að Jjví er mig minnir i lok nó-
vembermánaðar eða byrjun desem-
ber 1916. Við fengum oft, nemend-
ur á tónlistarskólanum „frimiða" á
hljómleika merkra manna. Og Anton
gamli Svendsen, minn ágæti vel-
gjörðamaður Jjar, laumaði að mjer
miðum fyrir tvö kvöld. Það eru ó-
gleymanleg kvöld. En ekki aðeins
fyrir Jjað, að músikin sjálf, inúsik
þessa dæmalausa snillings kom injer
í einhverskonar „trance“-ástand,
lieldur var sjálfur maðurinn, per-
sónan, Jjannig, að hver maður —
og Jjá ekki síst listamenn, lilutu að
falla lionum til fóta.
En í það sinn spilaði hann ein-
göngu Chopin.
í fyrri styrjöldinni kom fram eðli
Paderewskis. Hann var baráttumað-
ur, og miklu stórfenglegri en vjer
Jjekkjum annars. — Ilann Ijet sig
miklu skifta friðarsamningana, sem
þá voru gerðir í Versölum, og var
mikið tillit tekið þar til Jjess, sem
hann lagði til mála.
Pólland er siðan frjálst land, og
hann telcur það á sig, þessi gamli
píanósnillingur, að gerast fyrsti
ríkisstjóri landsins. Sennilegt er, að
það hiafi ekki verið auðvelt starf,
enda sagði liann þvi af sjer — með
Frh. á bls. 11.