Fálkinn - 28.10.1943, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
11
Theodúr flrnason:
Óperur, sem lifa
Dan SiDuanni
(Don Juan)
Þesti niynd er tekin í Hyde Park, hjarta Lundúnaborgar núna í sum-
ar sem leið. Hún er tekin við Serpentine-vatnið (Nöðrubugðuna) i Hyde
Park og sýnir fólk, sem er að baða sig i þessu langa og mjóa vatni, sem
íiðast um miðbik hins stærsta skemtigarðs Lundúna. Þó að fleiri bað-
gestir hafi verið i Serpenline i sumar en nokkru sinni fyrr, þá er það
ekkert nýmœli „vegna striðsins”, að fólk baði sig þar. Vatnið hefir verið
uppáhaldsbaðstaður borgarbúa i mörg ár, eða siðan farið var að leyfa
fólki að nota það sem baðstað.
The Serpentine er gert af manna höndum og er frá Í.23 lil 4.27 metrar
á dýpt. Það var búið til árið 1730 fyrir tilstilli Carolinu, drotningar
Georgs annars konungs.
Efnis-ágrip.
Ópera í tveim þáttum eftir Mo'í-
art (1756—1791) við texta eft r
Da Ponte. Samin eftir beiðni,
fyrir Óperuleikliúsið í Prag, og
frumsýning þar 29. okt. 1787.
Frumsýning í Lundúnum og
New York 30 árum síSar eða
1817.
Sennilegt er, aS Mozart hafi sjald-
an eSa aldrei átt að fagna jafn góS-
um starfsskilyrðum, á alla lund, er
hann var að semja söngleiki sina og
hinar stórbrotnari tónsmiSar, — og
þegar hann samdi Don Giovanni eSa
Don Juan. Nokkru áSur liafði hon-
um verið boSið til Prag, og þeim
hjónum, svo aS honum gæfist kostur
á að njóta nokkurs af þeim fádæma
vinsældum, sem sön^leikur lians
„Brúðkaup Figaros“ naut þar í borg.
Fagnaðarlæti áhorfenda og áheyr-
enda höfðu verið mikil, en þó kast-
aði fyrsl tólfunum, er Mozart birt-
ist sjálfur í leikhúsinu. Var hann
kallaður upp á leiksviðið að lokn-
um leiknum, og linli ekki lófataki
og köllum, fyrr en liann settist við
pianó, sem dregið var fram á sviðið
og „fantaseraði“ af sinni fáguðu
snilli, langa stund. Báru menn hann
á höndum sjer meðan hann átti við-
dvöl i Prag, og loks var hann beð-
inn að semja söngleik sjerstaldega
fyrir óperuleikhúsið þar. Hann fór
svo aftur heim til Vínarborgar til
þess að sinna störfum sínum þar,
en fór jafnframt að svipast um eftir
teksta-höfundi. VarS niðurstaðan sú,
að liann fól vini sínum einum, rit-
höfundinum Da Ponte að semja tekst
ann fyrir sig, og þegar tekstinn var
tilbúinn, fór Mozart svo aftur til
Prag, og samdi tónsmíðarnar þar við
Don Juan. Bústaður var honum
fenginn i fagurri höll, á meðan hann
dvaldi í Prag, og fengnir þjón-
ar lil umráða, — og lifði annars í
„vellystingum pragtuglega“. Þetta
var eitthvað annað en viðurværið,
sem hann átti oftast við að búa í
Vínarborg, t. d. þegar þau hjónin
urðu að dansa sjer til liita í ibúð
sinni, þegar ekkert var til eldsneytis.
En hvað sem um þetta er, þá eru
Don Juan-tónsmíðarnar taldar feg-
urstar verka Mozarts af þessu tagi,
— og hefir jafnvel verið sagt, að
Don Juan sje fegursta óperan, sem
nokkurt þýskt tónskáld hafi sam-
ið, — og tekstinn skárri en í með-
allagi, í samanburði við óperutekst-
ana, eins og þeir tiðkuðust þá.
Aðalpersónan, Don Juan, er spjátr-
ungur og kvennabósi, stórskemdur af
útsláttarsömu líferni. Hann liefir
haft úr nógu að spila, alt hefir leik-
ið í lyndi fyrir lionum og hann
hefir notið vinsælda og ekki sist
meðal kvenna. En liann verður æ
kærulausari og heimtufrckari. Hann
er jafnvel svo csvífinn, að hann dirf-
ist að sýna ástleitni einni tignustu
hefðarmeyjunni í borg einni á Spáni
sem Donna Anna heitir. En faðir
stúlkunnar, sem er aðalsmaður og
borgarstjóri þessarar borgar, er að
sínu leyti jafn siðavandur og göfug-
ur maður að hugsunarhætti, sem
Don Juan er ljettúðugur, ófyrirleit-
inn og kærulaus. Kemur hann að
Don Juan, þar sem hann er að því
kominn að beita dóttur hans ofbeldi
og ræðst að honum með brugðnum
rýtingi. Don Juan er til þess neydd-
ur að verjg sig, en er svo óheppin
að reka gamla manninn i gegn með
sverði sinu.
Donna Anna, sem bæði er siöa-
vönd, stórlát og skapmikil, sver þess
eið, að liefna föður síns. Hún er
heitin aðalsmanni, Octavio að nafni,
en hún vill nú ekki giftast honum
og þykist engrar gleði geta notið,
fyrr en búið sje að hefna föður síns,
en hún telur sig liafa, óviljandi, ver-
ið orsök í dauða hans. Hún vill ekk-
ert vægara en að Don Juan sje drep-
inn, og er liún yfirleitt og í alla
staði miklu þróttmeiri persóna, en
unnusti hennar. Hann er hæggeðja
heiðursmaður, og alt of mikið frið-
semdar- og stillingarljós til þess að
geta skilið stórbrotið lundarfar kon-
unnar, og ástríðurilct. Hann langar
að vísu til að þóknast henni og
hefna föður liennar, en það er þá að
eins til að flýja fyrir því, að þau
geti gifst, — að öðru leyti er það
honum síður en svo áliugamál og
telur ástæðulaust af unnustu sinni
að komast í svo mikla æsingu út af
þessu, sem raun var á, vegna þess
að hann skilur ekki skaplyndi henn-
ar.
En nú er það ekki Donna Anna
ein, sem gerir Don Juan lífið leitt,
heldur er og einnig Elvira, eiginkona
hans, — sem hann hefir hlaupið frá,
— á hælunum á lionum. Og liann
leitast nú við að gleyma sjálfum
sjer í tryltara munaðarlifi og svalli,
en nokkru sinni fyrr. Þjónn lians,
Leporello, sem er alveg tilvalinn
aðstoðarmaður þessa ljettúðuga
nautnaseggs, lijálpar honum í' öllu
hans braski, með ráðum og dáð.
Fyndnari og skoplegri hrekkjalóm-
ur fyrirfinst ekki. Hárfín kaldhæðni
hans undirstrikar og skýrir undan-
dráttarlaust lundarfar og hátterni
Don Juans. Þeir liæla hvor öðrum
og skýra hvor annan.
En Don Juan sekkur æ dýpra i
fen ólifnaðar og ósóma. Og nú fara
að mishepnast öll hans „uppátæki“,
— og líða að degi dómsins. Hann
reynir að gera hosur sínar grænar
hjá Lertinu, en hún er ung mey og
heitin sveitapilti, Masetto að nafni.
En i hvert sinn, sem hann hyggur,
að nú sje liann að því kominn að
liafa sitt fram við þessa litlu sveita-
stúlku, sem liefir gaman af, og gef-
ur honum jafnvel undir fótinn, —
þá eyðilcggja óvinir hans alt fyrir
honum, enda er hann nú búinn að
vinna til haturs og heiftar þriðja
aðilans, þar sem er ólieflaður sveita-
pilturinn Masetto. Endirinn verður
sá, að Don Juan sjer þann kost
vænstan að flýja og fela sig fyrir
þessu fólki, sem situr um lif lians.
En það vill þá svo hlálega til, er
hann ætlar að fela sig i kirkjugarð-
inum, að hann tyllir sjer á gröf
borgarstjórans, sem liann hafði veg-
ið. En nú er búið að reisa á gröf-
inni líkneski af lionum, í fullri lik-
amsstærð. Þegar Don Juan tekur
eftir þessu, er hann jafnvel svo ó-
fyrirleitinn, að hann liæðir hinn
framliðna, — enda er liann nú svo
af sjer genginn og æstur, að hann
veit varla hvað hann segir. Hann
ávarpar myndaslyttuna, og býður
lienni til kvöldverðar með sjer. En
þá bregður svo við, að styttan kink-
ar kolli, eins og til samþykkis.
Undir kvöld kemur Donna Elvira
til hans. ViII hún fúslega fyrirgefa
honum allar hans misgjörðir, ef
hann lofi þvi að taka sig á og bæta
ráð sitt. Hún óttast um hann og
örlög hans, — hún krefst ekki ást-
ar hans, hehlur aðeins þess, að hann
sjái að sjer og iðrist misgjörða sinna
og heimskupara, — en allar fortöl-
ur hennar reynast árangurslausar.
Don Juan er nú slatt-fullur og lilær
að henni. Hún getur þannig engu
áorkað og skilur hann eftir einan.
En þegar hún er nýfarin, kentur
gesturinn, sem Don Juan hafði boð-
ið til kvöldverðar, ■— myndastytt-
an af borgarstjóranum.
Þessi óliugnanlegi gestur reynir
einnig að vekja samvisku Don Juans
— liann tjáir sig fúsan til, að bjarga
honum, á síðustu stund. En Don
Juan skellir skollaeyrunum við öllu
lians tali og áskorunum til sins betra
manns, •— og verður því að þola'
sinn dóm. Myndastyttan hverfur,
jörðin opnast og gleypir Don Juan
og hina skrautlegu höll hans.
Washington brúin
Fyrsta hengibrúin i Bandarikjun-
um var 22 metra löng. Var liún
smiðuð árið 1796, yfir ána Union
Town í Pennsylvania. Siðan hefir
ótrúleg framför orðið í hengibrúa-
gerð, og ein frægasta af slikum brúm
er Géorge Wasliingtonbrúin, sem
var opnuð haustið 1931 og tengir
saman efri liluta Manhattan í New
York og New Jersey, en þar er
Hudsonfljótið á milli. Þessi brú er
1070 metra löng, eða dálítið meira
en einn kílómetri í einu hafi.
Það var verkfræðisnillingurinn
John A. Roebling, sem á heiðurinn
af þessari brú. Hann uppgötvaði
hvernig fara skyldi að því að spinna
saman þúsund af stálvirum í tross-
ur, sem eru þrjú fet i þvermál og
svo sterkar að þær geta þolað um-
ferð 45.000.000 bifreiða á ári. Tveir
stálturnar, 190 metra liáir, bera stál-
víratrossurnar uppi, og á þeim hang-
ir brúin, 75 metra yfir vatnsborð-
inu. Þetta tókst svo vel, að nú telja
verkfræðingar víst, að hægt sje að
byögja hengibrýr yfir 1 Va km. haf.
Smiði þessarar brúar, sem kend
er við fyrsta forseta Bandaríkjanna,
hófst í maí 1927. Kostaði hún 60
miljón dollara, að meðtöldum þeim
lóðum, sem kaupa þurfti báðum
megin, vegna brúai gerðarinnai.
Brúin er svo breið, að þar geta átta
bifreiðar verið samsiða og auk þess
eru gangstjettir á brúnni beggja
vegna. Einnig má gera akbraut und-
ir núverandi brúargólfi, þar sem
hraðfara bifreiðar fara um. — Vegna
þenslu málma við hita tognar svo á
brúurstrengjunum, að brúargólfið
er á sumrin 12 fetum lægra en á
vetrum.