Fálkinn - 31.05.1946, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
9 daga milli byggða og fengu óhag-
stætt veður. Arið eftir fer hann
Vonarskarð og Vatnajökulsveg aust-
ur, fóru þá frá Stóra-Núpi og um
Illugaver í VonarBkarð. Telur hann
leiðina úr Reykjavík austur að Brú
350 km. eða vikuferð með lest.
Björn gerði á þessum árum hinn
fyrsta uppdrátt af Ódáðahrauni, þó
að hann hefði ekki nema við lítið
að styðjast, en Þorvaldur Thorodd-
scn bætti um. Ólafur bendir á marg-
ar skekkjur í báðum. En nú befir
Ódáðahraun verið mælt endanlega,
og hefir Steinþór Sigurðsson eink-
uin starfað að ])ví. Þegar sá upp-
dráttur er kominn út má segja, að
þessi myrki blettur landsins standi
öilum opinn.
Eftir Dyngjufjallagosið hefjast
Öskjuferðir fyrir alvöru og hafa
verið farnar síðan, með nokkrum
hléum þó. Síðan fólk vaknaði til
meðvitundar uin að margt væri vit-
lausara hægt að gera en kynnasl
sinu eigin landi, eru Öskjuferðir —
surnar fjölmennar — farnar á hverju
sumri. Útsýn yfir Öskju og umbrot-
in þar eru að dómi þeirra sem
notið Iiafa hið stórfenglegasta og
áhrifamesta, sem liægt er að hugsa
sér í islenskri náttúru, og Askja mun
i framtiðinni verða einna eftirsókn-
arverðasti áfangastaður allra skemti-
ferðamanna, ekki síst þegar Sunn-
lendingar hafa koinist upp á að
fara stystu leið, norður Vonarskarð
og í Ódáðahraun.
()ðru bindinu skiftir böf. i fimm
kafla. Þar er fyrst jarðsöguyfirlií
og liugleiðingar um myndun þessa
landsvæðis, þá itarlegur kal'ti um
eldvörðin í Ódáðahrauni, lýsing á
öllum dyngjunum og teikningar af
mörgum þeirra til skýringar, i
þriðja kaflanum er sagt frá eldgos-
um þeim, sem sögur fara af; er þar
m. a. ítarleg lýsing á Mývatnseld-
ununi, Öskju og Sveinagjá og
Dyngjufjallagosinu 1875 og þeini
breytingum, serii orðið liafa á Öskju
siðan menn sáu hana fyrst. í 4. þætti
er sagt frá brennisteinsnáminu í
Fremrinámum, Námaskarði, Þeyst-
areykjum og loks er skemtílegur
kafli um tröll og útilegumonn. F.ftir-
tektarverðastar þessara sagna eru
þær sem byggjast á staðreyndum.
Þar er sagt frá Fjalla-Eyvindi er
hann strauk úr haldi frá Reykja-
vik og dvaldist i Herðibreiðarlind-
um veturinn 1774 -’75 og lifði á
livannarótum og hráu hrossaketi.
Kofarústin undir hraunjaðrinum er
enn til í breyttri mynd, rúmur faðm-
ur á tengd en hálfur á breidd og
og býst um í rúmfletinu í innra
herberginu. Það er í suðurenda liúss
ins, og er gluggi þar á gaflinum.
Bensi lagðist þegar til hvíldar og
sofnaði skjótt, því að liann var bæði
svefnvana og hvíldarþurfi. Er hann
liafði sofið um hríð, hrekkur hann
upp við það, að honum þykir högg
barið i gluggann. Rís hann nú upp
og lítur út, en bjart var af tungli,
og sýnist honum þá maður ganga
Teikning af bæjarrústunum í Hvannalindum.
stöðum eru ekki kjarnminni en þær
eldri. Draugatrúin hefir drepið af
sér útilegumannatrúna og lifir enn,
ekki síst í sambandi við sæluhús
og slysfarastaði. En það er ótrúleg
harðneskja af Bensa að teggja það
á sig að dvelja lengi sjálfráður í
sæluhúsi, þar sem hann hafði áður
orðið var við reimleika, ekki síst
þar sem hann var myrkfælinn að
eðlisfari. Frá fyrstu skiftum Bensa
við drauginn segir Ólafur svo:
„Bensi fer nú inn í sæluhúsið
frá glugganum og hverfa fyrir hús-
liornið. Dettur honum nú i hug, að
þeir Reyklilíðingar hafi farið að
leita að sér, er tiann kom ekki tii
móts við þá á tilsettum tíma. Á
hann nú von á komumanni inn i
kofann og hallar sér aftur útaf í
fletið. Heyrir hann þá liögg mikið
'>ar>.ð i hurðina, en ekki bregði?"
honum neitt við það, svo sannfærö-
ur er hann um, að þetta séu sveit-
ungar sínir, sem komnir séu. Hugs-
Sæluhúsið við Jökulsá.
ar hann með sér að óþarfi sé fyrir
þá að berja utan húsið, þar sem
dyr séu ólokaðar. í sama vetfangi
ríður mikið liögg í gólfið undir
herberginu. Ekki var Bensi saml
ennþá neitt verulega smeykur, en
þótti þó þessar aðfarir liarla ein-
kennilegar og býst við að risa
á fætur. Ætlar hann síðan að ganga
til dyra, en í sama vetfangi ríður
bylmingshögg í loftið yfir höfði
hans.“
Þá flýði .Bensi. Margir urðu þessa
stæðings varir eftir hann og suinir
þóttust sjá drauginn, þar á meðal
Bensi sjálfur, enda dvaldi hann
])arna þrjá mánuði síðar. Drauma-
Jói sá hann, kafloðinn og í kálfs-
tíki.
Ýmsir fleiri Mývetningar lentu í
svaðilförum og lágu úti i fjárleit-
um illa búnir og illa nestaðir, því
að til skamms tíma hafa menn sýnt
mesta skeytingarleysi um að búa sig
út í vetrarferðir enda hefir margur
mannsbaninn orðið af.
Næstu tveir þættirnir eru um
Hestabeit á öræfunum og Hrakninga
og slysfarir, en þá kemur kafli um
eyðibýli í norðanverðu Ódáðahrauni
og á Mývatnsöræfum. Er ýmislegt
til skjatfest um býli þessi og all-
mikið hefir fundist af rústum
þeirra.
Þá tekur við V. kaflinn: Ferða-
þættir Ólafs Jónssonar sjálfs og sam-
ferðamanna lians. Hafa þeir verið
margir, en oftast var Stefán Gunn-
björn Egilsson með honum. Edvard
Sigurgeirsson var í mörgum ferð-
unum, enda er mikið eftir liann af
mörgum þeim ágætu myndum, sem
prýða bókina. Ólafur segir skemti-
Framhald á hls. /4.
rennur lind um hann. Skammt frá
Gæsavötnum er greinileg kofarúst
lilaðin úr móbergi, skammt frá rót-
um Dyngjujökuls, og fannst hún
1932. Er þetta líklega gamalt sælu-
hús. í Hvannalindum fundust rústir
1880, sem síðar hafa verið rann-
sakaðar itarlega. Þarna hefir tví-
mætalaust verið byggð, því að
Steinþór Sigurðsson telur að þarna
liafi verið sjö kofar og fjárrétt er
þar líka. Færir Ólafur líkur að því
að Eyvindur og Halla liafi um skeið
átt heimili þarna undir Lindahrauns
brúninni.
Þriðja bindinu er einnig skift i
fimm þætti, sem gerast allir í nú-
tíðinni eða í minni núlifandi manna.
Þó að þessir þættir segi lítið frá
Ódáðahrauni sjálfu munu þeir verða
lesnir með eigi minni athygli en liin
fyrri bindin. Hér segr frá hinum
fræga fjármanni Fjalla-.Bensa Sig-
urjónssyni frá Syðri Neslöndum, og
hans mörgu eftirleitarferðum suður
á öræfi og fjárgæslu lians. Þó að
þessar sögur segi frá sönnum nú-
tímaviðburðum eru þær sumar með
hreinum forneskjublæ og sverja sig
í ætt við bestu þjóðsögur. Kappar
eins og Bensi sarina, að „táp og fjör
og frískir menn finnast hér á landi
enn,“ og draugasögurnar úr sælu-
húsinu við Jökulsá, gegnt Grims-
Hverareykir í morgnnsól á Þeistarreykjum.
öskjnvatn. (Séð af vestiirfjöUunum).