Fálkinn - 03.06.1949, Blaðsíða 11

FÁLKIN N
11
KROSSGÁTA NR. 730
Lárétt, skýring:
1. Merki, (i. rifnaði, 12. rusli, 13.
lialann, 15. ósamstæðir, 10. hætta,
útl. 18. vinjar, lí). sérhljóðar, 20.
guð (fornt)j 22. ertna, 24. glímu,
25. dans, 27. sjúkdónnir, 28. part,
29. skaflar, 31. reiðimerki, 32. smíða-
verkfæri, 33. flanir, 35. írjáa, 30.
brotna, 38. þakkir, 39. starfa, 42.
Ijúki, 44. forsetning, 40. sárar, 48.
stel, 49. miklar, 51. kvendýr, 52.
þunga, 53. hermannabústaðir, 55.
gagn, 50. skáld, 57. einstigi, 58. íjall,
00. þegar, útl. 01. ilátið, 03. þurrkur,
05. hvals, 06. grænmeti.
Lóðrétt, skýring:
1. Blés, 2. tónn, 3. fé, 4. ilát, 5.
afmarkaði, 7. brask, 8. kona, 9.
skyldmenni, 10. hvað, 11. mannsnafn,
12. skrauti, 14. lengra, 17. konu, 18.
espir, 21. sjávardýra, 23. jakahröngl,
24. kona, 26. herklæði, 28. verkfær-
inu, 30. gælunafn, 32. volgna, 34.
hlaut, 35. neyti, 37. líkama, 38. lik-
amshlutann, 40. niðurlagsorð, 41.
þræta, 43. sitru, 44. bindi, 45. bils,
47. mannsnafn, flt. 49. skepnuna,
50. þarfadýr, 53. lauf, 54. vesaling,
SPURNINGAR OG SVÖR.
Frh. af bs. 5.
Fyrsta bókin, frá 1888, er ekki al-
veg samfelld daglega, eins og liinar
allar. En saml tek ég mest upp úr
henni, þvi að mér skilst, að það sé
ekki ómerk fjölsýnismynd, þótt hér
sé bundið við einn stað, að mestu
leyti. En þá var harðasta vorkastið
siðast í mars.
Í888. Mcð Pálmádegi, 25. mars,
gerði ógurlegt norðanveður í 0 daga.
Allra verst 27. með þeim fádæma
sandbyl, að svo var að sjá, frá
Stokkseyri, sem Rangárvallasýsía
væri öll einn sandgári. Og þótt bjart
sýndist eiga vera í lofti sást naum-
ast til sólar, hvað þá heldur til
nokkurra fjalla. - - Fauk þá svo mik-
57. dríf, 59. merki, 02. ósamstæðir,
04. útlent töluorð.
LAUSN Á KR0SSG. NR. 729
Lárétt, ráðning:
1. Sníkjur, 5. vanmeta, 10. rota,
12. Nóa, 13. búð, 14. ýla, 10. tug, 18.
flos, 20. afæla, 22. rúma, 24. ráð, 25.
ævi, 26. aka, 28. lán, 29. ós, 30. ólar,
31. rugl, 33. G.G. 34. ýsur, 30. raun,
38. örk, 39. kóf, 40. mór, 42. takk,
45. suma, 48. ef, 50. rola, 52. bera,
53. ós, 54. Sál, 50. lát, 57. arg, 58.
mói, 59. tros, 01. flesk, 03. Fjón, 64.
föt, 60. ill, 07. sló, 68. gal 70. Áka,
71. krankur, 72. froskur.
Lóðrétt, ráðning:
1. Stafróf, 2. krús, 3. joð, 4. ut, 0.
an, 7. nót, 8. maur, 9. afgangs, 11.
hlæ, 13. boð, 14. ýfir, 15. atar, 17.
gúl, 19. lás, 20. afar, 21. Akur, 23.
mág, 25. ælu, 27. aga, 30. Óskar, 32.
lumma, 34. ýrt, 35. liól, 37. Nóa, 41.
hestbak, 43, kol, 44. kláf, 45. serk,
40. urg, 47. æsingur, 49. fár, 51. Atli,
52. basl, 53. Ó.Ó.Ó. 55. lof, 58. mjó,
00. sögn, 62. ell, 03. flas, 65. tak, 07.
sko, 09. Lu, 70. ár.
i 11 sandur á túnið á Keldum, að al-
drei hafði annað eins getað stað-
næmst á því, ekki einu sinni í veðr-
inu mikla 1882, scm fyrr er nefnt.
Eftir veðrið var túnið allt að of-
anverðu ein sandeyri og slétt fram
af hverjum hól og bala. Húsagarð-
urinn var þá nýlega færður upp og
hlaðinn axlarhár. Á löngum kafla
að norðanverðu og nokkrum spotta
að austanverðu voru sandskaflarn-
ir jafn háir húsagarðinum. Og trað-
irnar við kirkjugarðinn, tveggja
álna djúpar, voru sléttfullar, með
skafli í grafreitnum. í veðrinu varð
að moka frá mörgum húsum, eins
og í snjóbyl. Furðuleg beppni var
það, hversu mikið af þessum óskap-
lega sandi fauk aftur af túninu, í
austanáttarveðri siðar um vorið.
En til merkis um það að nægilegt
væri eftir og ekki allt látið eyði-
leggja túnið, skal hér haldið áfram
eftir veðurbókinni. (Orðalagi aðeins
breytt á sumum stöðum): Ógrynni,
ómældu af sandi var mokað áfram
og kastað í lækina á tvær bliðar að
sunnan og vestan. En þvi sem lengra
var frá lækjunum var ekið i þá, á
þar til gerðum handvagni, með þrem
ur hjó.lum, sem fjórir karlmenn
drógu.
Gerl var það til gamans og fróð-
leiks að vega þurran sandinn, þeg-
ar meðallagi mikið var á vagninum,
og reyndist þá 75 fjórðungar. Nú
voru sandvagnarnir taldir og eftir
þeim slumpareikningi var áætlað að
ekki minna en 1000 skippund
(320,000 pund) hefði verið mokað
af túninu ])á um vorið. — í hið
minnsta um 70—100 árum áður, hafði
öðru hvoru verið mokaður sandur af
•iúninu, og í bala og hóla, sem svo
voru tyrfðir, og sáust þá enn margir
þeirra.
í veðri þessu fauk lika sandurinn
mjög á Keldnahagann og jarðir
margar á Rangárv. og víðar skemmd
ust stórlega, en þó fór þá ekki á
Rv. nema 1 jörð í eyði, Ketilhús-
hagi (Ketla). •— Þá fauk og Holts-
kirkja og skip nokkur undir Eyja-
fjöllum, m. fl. tjóni.
Enn segir svo orðrétt: .... „Hélst
allgóð tíð til sumarmála, þá gerði
aftur norðanveður, frekast 2 sein-
ustu vetrardagana. Þaðan frá einlæg
kulda- og þurrkatíð vil Jónsmessu,
svo að þá var aðeins komið al-
mennilegt sauðkropp.“ -— Raknaði
þó vel úr því síðar.
1899. Úr aths. við aprílmánuð:
„Fyrstu vikuna frostlaust, svo norð-
anveður, mishvasst, með frosti, -f-
3—8° alla morgna og kvöld 8.—19.
þ. m. Oftast 4—8° á R. 17. sást úr
E.-Ilreppi aðeins á fjallatoppa yfir
rykið á Landi og Rv. 18. var væg-
ara veður. 19. 7°, bylur um
kvöldið. 20. sumardagur fgrsti ~ 6°,
lygn við v. eða s.v. átt, ryk öðru
hvoru. Klukkan 4 e. m. gödduðu
vettlingar og hatturinn á höfði
mínu.“ Þá frostlítil vika, en 28. -f.
8°. „Jörðin mjög snjólitil hér, en
ekkert farið að grænka, jarðklakinn
upp úr að kalla. ísinn liggur enn á
Þjórsá. Mestu hagleysur og hey-
þröng á V.- og N.landi.“
Maí var líka kaldur þó að sjaldan
væri mikið frost. Og i mánaðarlok-
in: „Ivlaki enn víða í kálgörðum,
sums staðar á 3—8 þuml. dýpi. Ó-
viða lokið að setja i þá.“
1900. „Apríl byrjaði með góðum
júnídegi, en endaði með lélegum
marsdegi: byl, stormi og frosti 5—0
-—7°. Fyrstu 4 daga maí var líka
oftast rok með lirynum svo að reif
upp niðurbárinn snjóinn; og þar
með frost svo mikið að lirím tók
ekki algjörlega af bæjargluggum í
2 daga. Einn daginn (3.) var sand-
veður svo myrkt að sjaldan gryllti
í Skarðsfjall frá Haga.“ — Þar á
milli er þó ekki nema litill spölur
á báðar liliðar við Þjórsá. Úr því
hlýnaði og batnaði.
Nýja öldin heilsaði kuldalega á
fyrstu páskunum.
1901. „1.—11. april, óslitin frost
og látlitið bálviðri flesta daga, með
snjóbyl, reif ofviðrið vikur úr rof-
bökkum og sáði á láglendið, (eink-
um á Lambhústúnið í Haga). Allra
verst var veðrið langardaginn og
páskadaginn (0. og 7.), frostið frá
4—13° (= 5—16 á C.) og tók al-
drei lirím af glugguin þá daga.
1902. Aths. við maí lok: „Mai yf-
irleitt hægur og oft grasveður til
síðustu 5 daga, þá daga frost bæði
kvölds og morgna, nema kvöld 31., og •
2 dagana 0° miðdegis, með norðan
veðri. „Sprettur mjög lítið því klaki
er enn i jörð, allt að 1 alin á þykkt
.... Óviða búið að pæla kálgarða."
1903. Apríl. Á páskadaginn (12.)
bylur á fjöllum -i- 8—3—7° (13.)
H- 8—2—7°, 14. og 15. -f- allt að
9°, 10. -f- 0—2—5°, 17. -f- 5—2—
0°). Heldur minna frost 3 daga fyrir
páska. Sumarmorguninn alhrímaðir
gluggar 4°.
1900. Páskamorgun (15.) bylur og
-í- 5°, úr því flesta daga frost,
27.—30. „Kuldabál" á n.a. 5—7°.
En í þ. mán. yfirtók allt annað
manndrápsveðrið af s.v., er 3 þil-
skip fórust og 70 hraustra karlmanna
drukknuðu. Ofviðri þetta var 7.
april, en áður voru óhemju rign-
ingar. Út af því og þessum Iiö
lega hruni sjómanna, varð einhverj-
um nafnleysingja að orði:
1. Eg vil kalla april illa árið 19
hundruð 0,
margt lét falla mjög nam spilla
mörú er valla aftur vex.
2. Lækir fljóta, landið brjóta, leiða
grjót á engjarnar.
Skriður þjóta, skenuna róta
skellinn hljóta grundirnar.
3. Lemja hrökin, leka þökin, lítt
er skepnum inni vært,
sviða bökin, sárna tökin
sýna rökin flest ófært.
4. Ávallt rigndi, aldrei lygndi
öll hin fyrstu dægrin sex,
snjó svo kyngdi, særok þyngái
sjórinn hringdi, neyðin vex.
5. Sjötíu manna sjóinn spanna,
sökkva lik í kaldan mar
sálir kanna sæluranna
sigla sanna byrinn þar.
1908. Sumardaginn fyrsta: Storm-
ur á n. með ryki og 6—2—4° á R.
1909. Sumar 22. apríl og til 30.
stormur oft á n. mcð ryki og frosti
á hverjum morgni 1—5°. — llér
endar veðurfar í Haga, Engey tek-
ur við.
1910. Suihar 21. april -^- 3°. Atlis.
í mán.lokin .... Frost í 25 daga,
oft með stormi. Vikuveður fyrir
miðjan mán. -f- að 8°, snjór og
vonskubylur morgun 29.“ .... Við
lok maimánaðar: „7. Aftaka fjár-
skaðar við Lagarfljót og viða á
Austurlandi. — Á Kolviðarhóli 1
dagur þurr í 3 vikur. — Best rækt-
uð tún eru algræn. Byrjað að láta
kýr út. Hér er klaki í túni, kálgörð-
um og þökubunkum, þólt þunnir
séu og mót sól.“
1914. í april byrjaði gróður að
lifna en hvarf gersamlega i roki,
byl og frosti (3—4°) 20. og mán-
uðinn út.
Úr aths. við maímán.: „Illviðra-
tið og harðindi í þ. ni„ stormur,
bylir og hrök á vígsl, skást um
lokin (3 daga ófært í laiul). „Klaki
i túni og kálgörðum, svo eg hefi
ekki hreyft við þeim ennþá, vegna
klaka og bleytu." — Heyleysi al-
mennt víða um land. Fénáðartjón
og unglömb hrynja niður á mörg-
um stÖðum. „Vorveður aðeins 31.
á hvítasunnudag.“
„Svo kom nú Sólannánuðurinn,
en mátti freniur lieita: Sólleysismán.
Frh. á bls. 14.