Fálkinn - 06.07.1956, Blaðsíða 4
4
FÁLKINN
Tslandsleiðangur
Qnimnrds
120 ár eru liðin síðan hinn frægi vísindaleiðangur P. Gaimads kom til íslands. Það var stórviðburður í þá
daga og fyrir íslendinga hafði hann mikla þýðingu, eltki síst vegna myndanna, sem þá urðu til. - Og ef Gaimard
hefði ekki komið til íslands mundi Jónas Hallgrímsson ekki hafa ort „Þú stóðst á tindi Heklu háum“.
INN 30. niaí 1830 lagðist franska
herskipið „La Recherche" fyrir
akkeri á Reykjavíkurhöfn. Það hafði
komið hér við árið áður á leið norður
í höf, og skilaði þá í land tveimur
frönskum vísindamönnum, er rann-
saka skyldu „allt um ísland" — bæði
náttúrufræði þess og þjóðhætti. Menn-
irnir voru Paul Gaimard og Eugene
Robert. Þeir dvöldust hérlendis frá því
á lokadaginn til 1. september 1835 og
ferðuðust um suður- og vesturland og
fundu meira en nóg af rannsóknar-
efnum, svo að Gaimard tókst að fá
franskar vísindastofnanir til að leggja
fram fé í nýjan íslandsleiðangur árið
eftir, og varð sú för gerðarlegasta
rannsóknarferðin, sem nokkurn tíma
hafði til íslands verið farin. Það var
þessi leiðangur, sem gekk frá borði
af „La Recherche“ 30. maí 1836.
Paul Gaimard var foringinn en með
honum Robert fyrrnefndur og þessir
fimm menn: Victor Lottin, sjóliðs-
foringi og eðlisfræðingur og mega ís-
lendingar þakka honum uppdrætti þá,
sem liann gerði í ferðinni og margir
hafa séð á prenti. August Mayer var
málari og teiknari og vart mun sá
íslendingur til, sem ekki hefir séð
eftirmyndir af staða- og mannamynd-
um þeim, sem hann gerði í ferðinni.
Þá var Xavier Marmier, bókmennta-
og sagnfræðingur, sem Gröndal hefir
gert frægan í Heljarslóðarorrustu.
Raoul Angles liét veðurfræðingur far-
arinnar og sjöundi maðurinn í hópn-
um var Louis Bevalet. Hann átti að
safna náttúrugripum og gera teikn-
ingar af einkennilegum fyrirbærum.
Það má nærri geta að þessir menn
liafa vakið athygli er þeir konni í
höfuðstaðinn fyrir 120 árum. Þá voru
um 700 sálir í Reykjavík eða rúmur
1/100 af því sem nú er, og lifið miklu
tilbreytingaminna en nú er á nokkru
heiðarbýli á íslandi. Má því nærri
geta að litið hefir verið upp þegar
þarna komu i bæinn sjö tígulegir
Frakkar, klæddir i pell og purpura og
með mikinn farangur og alls konar
tilfæringar. Meðal annars hafði
Gaimard með sér tilhöggvið hús, sem
sett var upp í Reykjavík og notaði
Lottin það sem rannsóknastofu.
Árið áður höfðu þeir Gaimard og
Robert ferðast landleiðis frá Reykja-
vík alla leið vestur á Snæfellsnes og
gengið á jökulinn, og þaðan norður
í Hrútafjörð og suður í Borgarfjörð
og jiaðan fyrir Ok til Þingvalla, austur
Lyngdalslieiði að Geysi og Heklu,
þaðan niður á Eyrarbakka. Nú var
lagt í lengri ferð, sem sé austur á
Þingvöll, að Geysi og Heklu og þaðan
austur í Fljótshlíð.
„Þar sneru þeir aftur Lottin og
Marmier," segir Þorv. Thoroddsen i
frásögn sinni í „Landafræðisögu ís-
lands, „liinir héldu áfram ferð sinni
sunnanlands um Skaftafellssýslur,
gjörðu enga útúrkróka en höfðu hraða
ferð uns þeir komu á Djúpavog, þar
voru þeir um kyrrt i nokkra daga.
Síðan skoðuðu l)eir silfurbergsnámuna
lijá Helgustöðum og fóru þaðan uni
Iiérað norður á Vopnafjörð, síðan um
Dimmafjallgarð að Grímsstöðum á
Fjöllum og þaðan til Mývatns, skoð-
uðu þar brennisteinsnámur og hrafn-
linnu og brugðu sér svo út á Húsa-
vík; þaðan fóru þeir Gaimard til
Akureyrar, að Möðruvöllum i Hörgár-
dal og Hólum í Hjaltadal. Að lokum
fóru þeir upp Skagafjörð að Mælifelli
og suður Sand, skoðuðu Surtshelli og
komu til Reykjavíkur 28. ágúst og var
þá ferðinni lokið,“ segir Thoroddsen.
Thoroddsen gerir ekki mikið úr vís-
indalegum árangri þessarar miklu
ferðar. Það verður lesið á milli lín-
anna hjá honum, að ytri glæsi-
mennska flestra leiðangursmanna hafi
verið jafnmikil og vísindahæfnin var
lítil, og á þetta einkum við um for-
ingjann sjálfan, Paul Gaimard. í lýs-
ingu sinni á þcim leiðangursmönnum
styðst Thoroddsen einkum við grein-
argóða lýsingu dýrafræðingsins Hen-
riks Kröyer, sem tók þátt í leiðangri
Gaimards til Lapplands og Spitz-
bergen árin 1838—’39. Kröyer lýsir
Paul Gaimard.
útliti Gaimards á þessa leið: „Hann
var meðalmaður á liæð, hárið svart
og hrokkið og andlitið fremur Ijótt,
en framkoman mjúk og þægileg; hann
var eigi aðeins lærdómslaus heldur
líka þekkingarlaus."
Um Eugene Robert, scm Thorodd-
sen segir að hafa verið dugandi vis-
indamaður, segir Kröyer: „Hann var
hár maður, vel vaxinn og fríður sýn-
um. Hann var eins og ungur riddari
og átti svart, slétt og gljáandi hárið,
sem ávallt var langt, dökk og fjörleg
augun, fallegt bogið nef, fagur liör-
undslitur og nokkuð langt, hrokkið
hökuskegg átti þátt í því að manni
fannst liann svo. En hann var hátíð-
legur i framgöngu og tiltektasamur og
mér fannst hann stundum minna mig
talsvert á barnakennara í sveil."
Hlýjast er Kröyer til Victors Ch.
Lottin, sem Reykjavík stendur ávallt
í þakkarskuld við fyrir uppdráttinn,
sem hann gerði af bænum 1830. Hann
var, segir Kröyer, „maður nokkuð
við aldur, hár og grannur, höfuðsmár
og andlitið smágert og magurt, hár
og skegg grátt en augun brennandi.
Þetta var hæglátur maður, góðlyndur
og alúðlegur i framgöngu, andmælti
aldrei neinum og tók aldrei þátt í
stælum. Hann var vanafastur um
lifnaðarháttu, lúsiðinn og kunni að
starfa við liinar erfiðustu aðstæður.
Eins og Gaimard var honum hætt við
sjóveiki, en þó ekki nærri eins. Hinir
frönsku mennirnir í leiðangrinum
gerðu sér mjög far um tildurmennsku
i klæðaburði, en Lottin gekk í græn-
um kalmúksfrakka með rauðan ullar-
klút um hálsinn og svart lcaskeiti og
var sem óbreyttur alþýðumaður að
sjá.“
Lýsing Kröyers á þessum þremur
mönnum er býsna glögg, ekki lengri
en liún er. Þarna voru franskir glæsi-
menn á fcrð, sem höfðu nógu úr að
spila og gátu borist mikið á og gerðu
það — nema Lottin. Sjálfsagt hafa þeir
talið þetta ferðalag sitt álíka djarflcgt
og áhættumikið og mönnum þótti að
komast yfir Grænlandsjökul fram á
þessa öld. Árnar hafa þó verið mesti
trafalinn, en enginn þeirra sjö
drukknuðu, og sýnir það að fylgdar-
mennirnir hafa verið góðir og vel til
alls vandað. Þeir Gaimardsmenn fóru
nær eingöngu byggðir, „eins og flestir
aðrir útlendingar forðuðust þeir öræfi
og óbyggðir," segir Thoroddsen.
II.
Hann gerir frekar lítið úr visinda-
legum árangri leiðangurs þessa, og
segir að þeir Gaimardsfélagar hafi
Núpstaður. Nú er bæjarröðin að mestu horfin, en á Núpstað stendur enn gamalt bænhús, sem hafði staðið
þar lengi, áður en Mayer gerði þessa mynd. Og það stendur enn.