Fálkinn - 25.05.1964, Blaðsíða 9

heyrðum við hróp og köll fyrir
utan gluggann og sáum að múg-
ur og margmenni hafði safnazt
saman fyrir utan höllina „Echt-
essassi“. Við sáum að fólk kliír-
aði upp í tré. og yfir múra
Mossadeq ráðlagði okkur að
flýja, áður en múgurinn gerði
áhlaup á höllina. En sem háv-
aðinn j^kst skildist okkur að
fólkið var ekki að hrópa ókvæð-
isorð, heldur fagnaðarorð til
okkar.
Þetta voru fylgjendur Mul-
lahs Kashani og Bebehani, sem
voru ákveðnir í að koma i veg
fyrir brottför okkar, jafnvel
þótt á síðustu stundu væri. Þús-
undir söfnuðust saman fyrir
,framan höllina og hrópuðu:
„Lengi lifi keisarinn! Keis-
arinn lengi lifi! Niður með
Mossadeq!“
Mohommed Reza og ég litum
undrandi hvor.t á annað og for-
.sætisráðherrann tók að nötra
,ofsalega. Ef þetta hefði ekki
verið mjög alvarlegt hefði ég
eins getað búizt við að ég væri
að leika í gamanleik eftir Bern-
hard Shaw.
„Þarna er leiðin að bakdyr-
unum,“ sagði ég sefandi og tók
undir hönd gamla mannsins.
,,Þér komizt gegnum göngin út
í hliðargötu, þar sem enginn
veitir yður athygli.“
egar Mossadeq var far-
inn sendi keisarinn eftir hljóð-
nema og ávarpaði fólkið af hall-
artröppunum. Með tár í augun-
um þakkaði hann þeim tryggð-
ina og lofaði að hann færi ekki
frá Teheran.
Ég var hagsýn og raunsæ
eins og fyrri daginn og velti
fyrir mér, hvað yrði nú um all-
an farangurinn, sem við höfð-
um sent á undan okkur. En
tfaginn eftir kom bifreiðin aft-
qr. Vegirnir við landamærin
höfðu lokazt af mikilli snjó-
komu.
„Þér sjáið að himnarnir hafa
ákveðið að við verðum kyrr,“
sagði keisarinn.
Ekki varð þó nein skyndileg
breyting á ástandinu. Mossa-
deq var áfram forsætisráðherra.
En þetta hafði gefið keisaran-
qm nýja von. Hann hafði verið
l^ominn á þá skoðun, að hann
aetti eiginlega hvergi stuðnings
að vænta meðal þjóðar sinnar.
Nú varð honum ljóst, að þeir
Persar voru margir, sem ekki
vildu sætta sig við hina var-
hugaverðu stefnu Mossadeqs.
Svo að taflinu var ekki lok-
ið. Ef keisaranum tækist að fá
á sitt band áhrifamenn innan
hersins, prestastéttarinnar og
þingsins vai- ekki óhugsandi að
honum tækist að máta andstæð-
ing sinn. En eitt lá að minnsta
kosti ljóst fyrir, það var ekki
rúm fyrir þá báða í íran. Við
vissum öll, að fyrr eða síðar yrði
annað hvort keisarinn eða
Mossadeq að víkja.
Hinn 17. apríl 1953 urðu á ný
óeirðir í Teheran. Mossadeq
sendi fylgismenn sína út á
strætin til að skipuleggja mót-
mælagöngu gegn keisaranum.
Afshartus, lögreglustjórinn
hvarf á dularfullan hátt. Nokkr-
um dögum síðar fannst lík hans
,um dögum síðar fannst lík
hroðalega leikið í áveituskurði
í úthverfi borgarinnar.
Keisarinn taldi nú hyggileg-
ast að ég færi til Evrópu. Hann
vildi vita mig örugga unz erfið-
leikarnir væru um garð gengn-
ir og hann sagði:
„Jafnskjótt og ég hef unnið
sigur, mun ég koma til yðar og
við skulum taka okkur gott
leyfi saman.“
„Og ef þér biðið lægra hlut?“
spurði ég.
„Þá mun ég einnig koma til
yðar og við reynum að byggja
upp nýtt líf saman.“
Fyrir brottför mína gaf hann
mér fyrirmæli um, hvernig ég
ætti að koma fram. Hann skip-
aði mér að forðast félagskap
enskra eða bandarískra áhrifa-
manna, vegna þess að ella
kynni fólk að álíta að hann
hefði sent mig sem leynilegan
umboðsmann sinn til Evrópu,
VT
B A g fór flugleiðis til Róm
og dvaldi að Hótel Excelsior.
Með mér voru í förinni herra
og frú Garagozlou og þjónustu-
stúlka. Nokkrum dögum síðar
kom móðir mín frá Þýzkalandi.
ítalska stjórnin hafði tilnefnt
sérlegan fulltrúa til að hafa of-
an af fyrir okkur. Hann fylgd-
ist með mér á kappreiðar og í-
þróttakeppni og kynnti hina
virðulegu embættismenn og
samkvæmisfólk Rómaborgar
fyrir mér.
En þó gat ég ekki farið allt,
sem ég hefði kosið. Til dæmis
bauð frú Clare Booth Lucé —
sem þá var sendiherra Banda-
ríkjanna í Róm — mér til garð-
veizlu nokkuð fy ' utan borg-
ina. Ég dáðist mjög að frúnni,
en engu að síður varð ég að af-
saka mig og hafna boðinu, þar
eð ég varð að forðast að svo liti
út, sem ég tæki þátt í viðræð-
um um stjórnmál.
Eftir um það bil þrjár vikur
í Róm héldum við til Madrid
og ’ranco bauð mér til hádeg-
isverðar. Þá hitti ég og í fyrsta
sinn dóttur hans, Carmencita
og eiginmann hennar, dr. Villa-
verde, sem er skurðlæknir.
Ungu hjónin komu fram við
mig af einstakri kurteisi og
hlýju, sem var miklu innilegri
en fáguðustu kurteisissiðir
boða, og með okkur tókst góð
vinátta sem varað hefur æ
síðan.
Það væru hrein ósannindi að
halda því fram, að ég hefði á-
nægju af að flakka svona um
heiminn meðan sögulegir at-
burðir voru að gerast í landi
mínu. Á hverjum degi hringdi
ég til keisarans til að heyra
nýjustu fréttir og þar sem sam-
bandið var oft mjög slæmt,
þurfti ég oft að bíða klukku-
stundum saman, áður en ég gat
talað við hann.
í Teheran gátu starfsmenn
símans hlerað samtöl og ég var
alveg viss um að þeir mundu
gqra það, þegar keisarinn tal-
aði við mig. Þess vegna notuð-
um við sérstakan lykil, sem við
höfðum ákveðið áður en ég fór.
Við minntumst á alla helztu
mennina með öðrum nöfnum —
Mossadeq var til dæmis Abdul
— og ef mig langaði til að
spyrja keisarann hvenær hann
byggist við að koma til mín,
sagði ég:
„Verða blómin athent bráð-
lega?“
Mér fannst mjög erfitt að
sætta mig við þessa bið, þar eð
ég hafði ekki skapaðan hlut að
gera og vissi' ekkert, hvað raun-
veulega var að gerast. Ég hefði
miklu fremur kosið að vera á
staðnum, þrátt fyrir áhættuna,
sem því fylgdi. Á hverjum degi
sagði ég við sjálfa mig að ég
mundi áreiðanlega ekki þurfa
að bíða öllu lengur.
v
W ikur liðu og enn gat
Mohammed Reza ekki gefið
mér neitt ákveðið svar. Eftir
viku eða hálfsmánaðardvöl í
Cannes varð ég þreytt á þessari
endalausu bið og loks sam-
þykkti keisarinn að ég mætti
hverfa heim. Hinn 15. júní kom
ég til Teheran. Það sem ég sá
þar mun ég lýsa í sem styztu
máli.
Meðan ég var fjarverandi
hafði Mullah Kashani einnig
beitt áhrifum sínum á þingfull-
trúa eins og til dæmis Makki
og Nabadi, sem nú höfðu snú-
izt gegn Mossadeq. K^sarinn
vonaðist til að geta með þeirra
hjálp byggt upp löglega þing
ræðislega stjórnarandstöðu, er
væri nægilega sterk til afP
svipta núverandi stjórn völd-
um. En Mossadeq hafði fengiS
pata af þessum ráðagerðum og
hótaði að stofna til þjóðarat-
kvæðagreiðslu um þingrof.
Mohammed Reza skrifaði
honum að það væri brot á
stjórnarskránni. Mossadeq svar-
aði, að úrslitavaldið hlyti að
vera hjá þjóðinni og kunngerði
nú, að þjóðaratkvæðagreiðsla
skyldi fara fram hinn 12. ágúst.
Nú var ljóst, að andstaðan
gegn honum á þinginu mundi
engan veginn duga til að svipta
hann áhrifuni.
Það sem næst gerðist segi ég
nú frá í fyrsta sinn. Ég tel mig
skulda sögunni — og sannleik-
unum — að ég segi nokkuð frá
þeim þætti, sem ég átti í at-
burðunum sem gerðust upp úi'
þessu. Þegar Eisenhower for-
seti lýsti yfir því hinn 25. júní„
að íran gæti ekki vænzt neinn-
ar hjálpar frá Bandaríkjununn
fyrr en þeir hefðu leyzt olíill
deilu sína, þá sagði' ég við keis-
arann:
„Það er ómögulegt að haldai
áfram, Mohammed Reza. Viði
stöndum andspænis algerm
hruni, ekkert er aðhafst í að»
kallandi vandamálum. Því léng-
ur sem við bíðum, því verra
verður ástandið í landinu. Nú
getur aðeins bjargað þjóðinni
ef gert er samræri gego Mossa-
deq.“
„Hver ætli hafi heyrt umi
þjóðhöfðingja, sem gerði sam-
særi gegn sinni eigin stjórn?
spurði keisarinn.
„Sé svo neyðist þér til aði
vera sá fyrsti,“ svaraði ég.
*
K
JBLig var um þessar mundir
eina manneskjan sem var á
þeirri skoðun. Enginn dirfðist
að gera nokkuð á móti vilja
Mossadeqs. Jafnvel þeir ráð-
herrar og stjórnmálamenn, sem
alla tíð höfðu verið hliðhollir
keisaranum stirðnuðu upp af
hræðslu um tilhugsunina eina,
Og eftir margs konar vonbrigð!
kaus hann helzt að sýna fyllstu
gætni, en þegar við höfðurrt
rökrætt fram og aftur undir
fjögur augu nokkra daga á-
kváðum við að tímabært væi!
að spyrja aðra álits.
Við kusum menn, sem vit
treystum fullkomlega og dóm
greind þeirra, meðal annarra
hii'ðmarskálkinn Garagozlou,
Iman Djoumeh prest þann ei
gefið hafði okkur saman og dr.
Framh. á bls 40.
FALKINN
9