Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1941, Blaðsíða 4

Tímarit iðnaðarmanna 6. XIV. 1941
Skipabyggingar íslendinga
og Grænlendinga í fornöld.
Eftir dr. Jón Dúason.
Dr. Jón Dúason, liinn mikli GrænlandsfræSa-
þulur, hefir ritað tvær miklar bækur, skemmti-
legar og fróðlegar, um landnám íslendinga á
Grænlandi og ströndum Ameríku, og um sigl-
ingar þeirra i sambandi við það. Tvö hefii
fyrri bókarinnar komu út s.l. haust, tvö eru
nýkomin út og tvö hin þar næstu eru í
prentun.
Jón segir skemmtilega frá merkilegum at-
burðum, sem við íslendingar höfum hingað til
verið leyndir að mestu. Er ekki vafi á, þótt við
ekki fáum Grænland sem nýlendu aftur, að
bækur lians hafa stórmikla þýðingu fyrir þjóð-
ina og verða lesnar með athygli af miklum
fjölda landsmanna.
Nú, þegar báta- og skipabyggingar okkar
dafna og fullkomnast meira en nokkru sinni,
er fróðlegt að rifja upp, hvernig skipabyggir.g-
um til þessara miklu Grænlands- og Ameriku-
siglinga var háttað. Þvi hefi ég beðið dr. Jón
Dúason að segja frá þessu í Tímaritinu og ken-
ur margt merkilegt fram í frásögn lians.
Á tólftu öld bundu Grænlendingar skip sín
saman með hvalbörðum, vegna skorts á járni.
Sögin kom fyrst til íslands með ensku verzl-
uninni í byrjun 15. aldar, en einni eða tveim
öldum síðar til Noregs.
Búalög, rituð um 1460, mæla fyrir um skipa-
byggingar o. fl. Eftir þeim átti kaup smiða að
vera 6 álnir á dag eða 36 álnir á viku eða 18
kg. smjörs, en það er eftir verðlagi þeirrar
vöru á íslandi um síðustu áramót 207 íslenzkar
krónur.
Á fimmtándu öld var járn til skipabygginga
(efni í saum o. fl.) belmingi dýrara en smjör.
Farkostir steinaldarmanna á NorSurlöndum
munu hafa verið nökkvar úr trjábolum. Slíkir
trjánökkvar voru algengir á norður- og vestur-
ströndum Þýzkalands enn á 1. og 2. öld e. Iír.
Vart hafa þeir þá verið alveg úr notkun á Norð-
urlöndum. Mjög langir trénökkvar liafa fundizt.
Annar eldgamall farkostur er húðkeipurinn.
Um Saxa, norðan Saxelfar, er þess getið, að þeir
hafi snemma stundað sjóhernað og gert sér báta
úr víði, en með eikarkjöl og klætt þá utan með
skinnum. Líklega er hér að ræða um húðkeipa,
en að öðrum kosti um „skýli“ utan á súð. Irar
gerðu húðkeipa. Hér á landi hafa og verið gerð-
ir húðkeipar, því 1666 drukknaði maður á
skinnbát á Hvitá. Þorgils Orrabeinsfóstri er
sagður hafa gert húðkeip á austurströnd Græn-
lands nálægt 1000. Björn Jónsson á Skarðsá
segir frá húðkeipum meðal íslendinga í Norð-
ursetu á Grænlandi í sanihandi við gerð „sel-
tjörunnar“. „Kvenbátur“ Eskimóa er þessi is-
lenzki húðkeipur. Árarnar, áraumbúnaðurinn,
hömlubönd, bakfallsræður og stýrisumbúnaður-
inn (ár á stjórnborða) er sérkennilega íslenzkt.
Bátnum er róið fram í, en búlkinn miðskips og
aftar, svo sem var á skipum i fornöld. Básegl
þessa báts er og íslenzkt. — Kajak Grænlend-
inga er heldur ekki liúðkeipur Skrælingja,
lieldur að miklu leyti íslenzk uppfinning.
Súðbyrt skip munu menn hafa byrjað að gera
hér á Norðurlöndum á eiröld. Þau voru þá og
á eldri járnöld bundin saman með seymi, þar
er komið af orðið sainnur, saumfar og að seyma
skip. Fyrirmynd jiessara ski]ia munu vera far-
kostir á austanverðu Miðjarðarhafi, og kunn-
átta þessi og tækni mun liafa borizt hina eystri
leið, eftir fljótum Rússlands, til Norðurlanda,
en verið þar mjög endurbætt. Menn gerðu þessi
skip ýmist breið og þungskreið með miklu burð-
armagni til flutninga, eða mjó og hraðskreið
langskip. Trauðla mun nokkurt skipslag fyr eða
síðar hafa náð meiri fullkomnim en langskipið,
meðal norrænna manna. Hefir skipslag jietta
lialdizt á bátum í norðan- og vestanverðum
Noregi. Tacitus segir í Germaníu, að þjóðfélög
Svia séu ekki aðeins öflug að mönnum og vopn-
um, heldur og að skipaflotum. Segir hann, að
skip þessi liafi stafn i báðum endum, svo að
róa megi þeim aftur á bak sem áfram, og að
86