Vikan - 15.01.1953, Page 4

Maðurinn sem samdi Robinson Crusoe
að er næsta furðulegt, en
ein af vinsælustu bókunum
í veröldinni í dag var hvorki
rituð á þessari öld né síðastlið-
inni öld heldur snemma á
átjándu öld af enskum manni,
sem einu sinni stóð þrjá daga
í röð í gapastokknum á einni
fjölförnustu götunni í London.
Þessi maður hét Daniel Defoe
og hann skrifaði bókina um
Robinson Crusoe.
Hann skrifaði raunar miklu fleiri
bækur, var alveg ótrúlega mikill af-
kastamaður á því sviði. 1 einni æfi-
sögv hans er talað um 250 bækur
og ritlinga frá hans hendi, og þó sú
tala sé sennilegast of há, þá er það
fullvíst, að hann var sérstaklega ið-
inn rithöfundur, sem skrifaði um allt
milli himins og jarðar.
Engin höfðingjasleikja
Hann byggði ritsmíðar sínar á eig-
in reynslu, og hann reyndi ótrúlega
margt um dagana. „Moll Planders",
sú af bókum Defoe, sem næst geng-
ur „Robinson Crusoe", er til dæmis
byggð á ársdvöl höfundar í einu al-
ræmdasta fangelsinu í London — en
í það var hann settur fyrir ádeilu-
rit um stjórnarvöldin, svo biturt
skoprit, að hann var dæmdur i 200
marka sekt, til þess að standa í þrjá
daga i gapastokknum og til fang-
elsisvistar „svo lengi sem drottning-
unni þóknast." Defoe stóð í gapa-
stokknum í þrjá daga, þó að fram-
kvæmd þeirrar refsingar yrði nokkuð
á annan veg en stjórnarvöldin höfðu
ætlað. 1 þá daga var venjan sú, að
múgurinn stytti vesalingum í gapa-
stokkum stundir með því að ausa yfir
þá alskonar óþverra. Það kom jafn-
vel fyrir, að menn voru drepnir i
gapastokknum, grýttir til bana. En í
þetta skiptið gerðist það, að söku-
dólgurinn var hylltur: menn báru
blóm á gapastokkinn, sem Defoe stóð
í, og drukku honum til í brjór og
brennivíni. Hann var hetja dagsins,
og ekki í fyrsta skipti.
I alræmdu fangelsi
Það gekk á ýmsu í lífi þessa hug-
myndarília rithöfundar. Hann var
stundum efnaður, stundum blásnauð-
ur. Um eitt skeið átti hann verk-
smiðju og villu, skemmtibát og kerru
og fjóra hesta. En svo fór hann á
höfuðið og tapaði aleigunni — og
seinna skrifaði hann fróðlega ritgerð
um það, hvernig menn ættu að kom-
ast hjá því að fará á höfuðið!
Hann var um skeið mikill vinur
iandstjórnarinnar og handgenginn
Vilhjálmi konungi. En þegar kon-
ungur féll frá og Anna drottning tók
við ríkjum, breyttist þetta á einni
nóttu: nú var Defoe svarinn óvinur
stjórnarvaldanna og einn sá harð-
skeyttasti.
Þessi kúvenda var af trúarástæð-
um — og ýmsu fleiru. Og svo var
maðurinn þannig gerður, að hann gat
ekki verið skoðanalaus höfðingja-
sleikja, jafnvel þótt hreinskilni hans
kostaði hann aleiguna. Hann upp-
götvaði það líka snemma, að penni
hans var öflugt vopn, og hann beitti
þessu vopni vægðarlaust, hver sem
átti hlut að máli.
Samdi heilræði —
handa öðrum
Það má líka segja, að upp úr alda-
mótunum 1700 hafi Daniel Defoe ver-
ið á stöðugum flótta. Hann fer oft
huldu höfði, hefur þá skrifað eitt-
livað, sem hann óttast að muni
kosta sig fangelsisvist. Stundum er
hann líka að flýja skuldafangelsið.
En Defoe gafst aldrei upp og alltaf
hélt hann áfram að skrifa. Hann
skrifaði um drepsóttina miklu í
London 1665, hún gekk yfir borgina
þegar hann var barn að aldri. Hann
skrifaði einskonar handbók eða heil-
ræðabók fyrir verzlunarmenn, taldi
þar upp samviskusamlega, hvað menn
ættu að gera og hvað þeir ættu að
varast, til þess að vegna vel í starf-
inu. (Sjálfur braut hann raunar all-
ar þessar reglur). Og hann skrifaði
skáldsögur, þar sem hann er greini-
lega sjálfur söguhetjan og fléttað er
saman sönnum viðburðum og tilbún-
um. Eín þessara sagna var, eins og
fyrr er getið, sagan um Robinson
Crusoe. Og svo merk er þessi bók,
að þótt Defoe hefði aldrei skrifaS
annað um æfina, mundi hún ein
r.ægja til þess að skipa honum sess
meðal merkustu höfunda heimsins.
Defoe var enn á flótta, þegar hann
andaðist í apríl 1731. Það er ekki vit-
að, hvern eða hverja hann var að
flýja. Kannski var hann nýbúinn að
vera óvenju berorður á prenti.
Kannski var hann skuldum vafinn í
hundraðasta sinn. En honum vannst
ekki tími til að segja frá því, ann-
ars hefði verið eftir honum að skrifa
um það eina bók eða svo, að minnsta
kosti fróðlegan bækling.
NU ERU ÞEIR
KOMNIR AFTUR
S JÚRÆNING JARNIR
ÞAÐ eru komnir sjóræningjar á
Miðjarðarhafið aftur, nýtízku
sjóræningjar vopnaðir marghleyp-
um og vélbyssum.
Það hafa komið fréttir af þeim
í blöðunum að undanförnu, svo
furðulegar fréttir, að þær eru líkari
ræningja- og riddarasögum en
sönnum viðburðum. Þó er það deg-'
inum sannara, að ófyrirleitnir þorp-
arar hafa undanfarna mánuði haft
af því drjúgar tekjur að ræna skip
úti á rúmsjó.
Það hefur komið fyrir þrisvar
sinnum á skömmum tíma, að þess-
ir menn hafa ráðist á skip frá
Tangier, ruplað öllum eigum skip-
verja og hirt sígarettufarma fyrir
tugi þúsunda. Sígaretturnar eru
eftirsóttur ránsfengur, fyrir þær má
fá offjár á svörtum markaði á
Spáni, Italíu og i Frakklandi. Svo
arðvænlegt fyrirtæki er þetta, að
það er haft fyrir satt, að „hátt-
settir" bandariskir glæpamenn séu
komnir I spilið. Svo mikið er víst,
að hinir nýtízku sjóræningjar hafa
óspart tekið visindin í þjónustu sína
og skipulagt þessa þokkaiðju út í
æsar. Það er vitað til þess, að þeir
hafi notað flugvélar til að visa á
skip. Og þeir nota loftskeytatækin
óspart.
Tangier er aðalbækistöð glæpa-
mannanna. Lögreglan þar fær við
ekkert ráðið. Þar á ofan hefur oft-
ar en einu sinni slegið í innbyrðis
brýnu hjá glæpamönnunum: tveir
eða fleiri bófaflokkar hafa ágirnst
sama ránsfenginn og jafnvel bar-
ist með vélbyssum úti á rúmsjó.
Smygl er aðalstarf þessara
manna. Tóbak er aðal smyglvaran.
Svo athafnasamir eru þeir orðnir,
að heiðarlegir verzlunarmenn á
staðnum, sem verzla með tóbak fyr-
ir opnum tjöldum, eiga í vök að
verjast. Þeir hafa gripið til þess
ráðs meðal annars að gefa ekkert
upp um biottferðartima skipa
sinna. Það er þá líklegra, að áhafn-
ir þeirra komist hjá þvi, að alvopn-
aðir ræningjar ráðist um borð um
miðja nótt og hirði farminn.
Ofan á raunir kaupmannanna
bætist svo það, að óhlutvandir
sjómenn eru í slagtogi við bófana.
Það er jafnvel vitað til þess, að
skipstjórar hafi slegist í lið með
þeim, þó að enn hafi ekki tekist
að sanna sök á slíka menn. Þessir
skipstjórar láta glæpamennina ein-
faldlega vita hvenær þeir ætli að
leggja úr höfn. Þeir segja glæpa-
mönnunum lika, hvert ferðinni sé
heitið. Svo ryðjast sjóræningjarn-
ir um borð einhverja nóttina og
láta greipar sópa um skipið, en
skipstjórinn snýr til hafnar og seg-
ir sínar farir ekki sléttar. Og við
hentugt tækifæri fær hann hluta af
ránsfengnum.
Það er engum að treysta í Tang-
ier, segja yfirvöldin.
Innan um þessa spillingu þróast
svo allskonar aðrir glæpir. Fjár-
kúgarar lifa góðu lífi á því að láta
lögbrjóta múta sér til að þegja.
Æfintýramenn frá ýmsum löndum
hafa ofan af fyrir sér með því að
smygla alræmdum glæpamönnum
yfir Miðjarðarhaf. Enn aðrir stunda
hvíta þrælasölu.
Þarna eru líka menn, sem hafa
af því góðar tekjur að kaupa
þýfi af stórþjófum. Talsverðu af
skartgripum hertogafrúarinnar af
Windsor (konu Játvarðs, fyrrver-
andi konungs) var stolið í Eng-
landi síðastliðið ár. Nú bendir ýmis-
legt til þess, að þeir hafi verið
fluttir til Tangier. Þar er líka góð-
ur markaður fyrir dýmæt lyf af
ýmsu tagi: samviskulausir þorpar-
ar gera út menn til þess að kaupa
þau í Evrópu og Ameríku, selja
þau svo á laun margföldu verði í
löndum þar sem innflutningur
þeirra er mjög takmarkaður af
gjaldeyrisástæðum en eftirspurn
hinsvegar mikil. Á Spárn er til
dæmis góður markaður fyrir peni-
cillin og streptomycin.
ffl )
4