Vikan - 26.01.1961, Blaðsíða 10

KAPPHLAUPIÐ UM N
ORÐU
Engin afrek heimskautafara hafa vakið jafn-
miklar deilur og fundur Norðurheimskautsins
fvrir 50 árum. En þrætan milli dr. Fredericks
Cooks og Commanders Roberts Pearys eyðilagði
þann heiður og ljóma, sem með réttu hefði átt
að umlykja nafn Pearys, fyrsta mannsins, sem
steig fæti sínum á Norðurskautið. Eftir áraianga
haráttu og hrekraunir til þess að ná þessu marki,
uupsknr hnnn ekki annað en sorg og vonhrigði,
og sá heiður sem honum var þó sýndur, hefur
varla getað vegið upp á móti þeim erfiðu
dögum, sem hann átti að leiðangri sfnum
loknum.
Ætta mætti að eftir þetta langan tíma væri
bessi þræfn glevmd og grafin og héðan af væri
Pearv viðurkenndnr. sem fvrsti Norðurheim-
skautsfarinn. En hiti bardagans var of mikill
til að kólna að fullu, hótt 50 ár séu iiðin og þótt
nú sé snnnnð að Cook komst aidrei á skautið.
Pað eru ekki nema 5 ár siðnn að veðurbarið
andh't Pearvs prvddi forsfðu bandariskra tíma-
ritsins ..Riuehook" og undir mvridinni stóð með
stóru letri: ..Þessi maðnr var iygari“. f hlað-
inu var svo löng grein, sem ..sannaði" hað, að
Pearv hefði aldrei komi/t á heimskautið.
Fvrír hremur árum fékk ég sjálfur hréf frá
manni í Texas, sem var að kvnna sér málið
með hað fyrir augum að sanna. að Cook hcfði
knmizt á Norðurskautið og væri með réttu fvrsti
maðurinn har. Hann hað um álit mitt á ísmynd-
unum í heimskautahériiðunum. og hélt þvi
fram að ferð Cooks hlyti að skoðast í nýjn
Ijósi. þegar hafðar væru til hliðsjónar þær nýju
upplýsingar. sem fengizt hefðu nm heimskauta-
ísinn með fhigferðum yfir hann.
Ég skrifaði honum og sagði, að ég teldi eklci
rétt að draga neinar ályktanir af því, hvernig
ísinn væri þarna nú eða fyrir einu eða fleiri
árum, því að hann breytti sér stöðugt. Þær
ísmyndanir, sem Cook sá í leiðangri sinum, eru
löngu horfnar. Löngu áður en Cook fór i ferð
sina, var það vitað, að léttara er að ferðast
vfir isinn eitt árið en annað, en þó skilyrðin
hefðu verið hin ákjósanlegustu fyrir Cook,
mundi það ekki breyta neinu um skoðun manna
á leiðangri hans. Þegar svo þessi maður birti
grein sína, þar sem hann sannaði að Cook hefði
komizt á heimskautið, hafði hann vit á því
að vitna ekki i mitt álit.
Allar ferðir í heimskautalöndin verður að
undirbúa með hinni mestu nákvæmni og var
það ekki siður áriðandi áður en flugið kom til
sögu. Við skulum því líta á, hvernig þeir
Cook og Peary undirbjuggu leiðangra sina og
rifja upp fortíð þeirra.
Áður en Peary fór í sleðaferð sína að heim-
skautinu, hafði hann ferðazt á þessum slóðum
i tuttugu ár. Hann hafði farið í margar mjög
mikilvægar ferðir bæði meðfram Ellesmere-
landi eftir norðurströnd Grænlands og þvert
yfir Grænlandsísinn og aflað mikilsverðrar vitn-
eskju um þessi svæði. Hann kom á marga
staði, sem enginn hafði áður lýst. Á þessum
árum varð Peary ágætur heimskautafari, eins
og glögglega má sjá á sleðaferð hans. Hann var
lærður landmælingamaður og hafði þvf æfingu
i að gera athuganir, teikna upp landslagið og
reikna út fjarlægðir. Hann hafði dvalið marga
vetur í Grænlandi, nálægt Etah, og hafði því
vanizt þvi að lifa á þessum slóðum. Hann ferð-
aðist á sama hátt og Eslcimóar, hafði létta
sleða og gat lifað af sama fæði og Eskimóar nota
á ferðum sínum, og var þetta hvort tveggja
miklir kostir fyrir heimskautafara. Það eru ekki
allir sem vita það, að árið 1906 gerði Peary
tilraun til að komast á heimskautið og komst
norður á 87. gráðu, en þar varð hann að snúa
við. í þessari ferð öðlaðist hann mikla reynslu,
sem kom honum að miklum notum, eins og
sést á undirbúningi hans fyrir lokaátak hans
við að komast að markinu.
Áætlun hans var hin eina rétta til þess að
komast þetta langt út yfir heimskautsísinn. En
hún var eins og kunnugt er sú, að leggja af
stað frá Columbiuhöfða með nokkra hópa
manna ,sem áttu að byggja áfangastaði og merkja
leiðina fyrir hann norður eftir, þar til eftir
væru 250 km á leiðarenda. Þar ætlaði Peary
að taka við forystunni með sinn hóp. Leiðang-
ur hans hafði 6 foringja, þá Goodsell, Mac-
Millan, Borup, Marvin, Barlett og Peary sjálfan.
16 Eskimóar voru í ferðinni og negrinn Matt-
hew Henson. Þeir lögðu af stað með 11 sleða
og 117 hunda. Fyrsti hluti leiðangursins, með
þeim Goodsell og Bartlett, fór frá Columbiu-
höfða 28. febrúar. Bartlett var foringi könn-
unarflokksins alla leið að 87. gr. 47. min. eða
har til siðasti spölurinn var eftir. Þessir hópar
byggðu snjóhús á leiðinni norður og skildu eftir
nægar vistir, svo flokkurinn, sem kæmi til baka
hefði nægar birgðir. Þegar svona mikil úmferð
var um veginn fram og til baka, voru meiri
likindi til, að hann fyndist á heimleiðinni. Það
reyndist rétt til getið.
Aðalþrætuefnið var, hvernig Peary hefði get-
að komizt síðasta spölinn frá 87.° 47‘ að heim-
skautinu og til baka aftur á svo stuttum tima.
En þar liafði, að minum dómi, úrslitaþýðinguna
mismunurinn á útbúnaði Pearys og annarra
heimskautafara, en við útbúnað þeirra er oft
miðað. hegar um þetta er rætt. Eins og áður
er getið, ólc Peary á léttum sleðum eins og
Eskimóar. Ef isinn er greiðfær og öll skilyrði
góð, er það ekki övenjulegt, að Eskimóar aki
70—80 km vegalengdir á dag. Peary yfirgaf
síðustu birgðastöð á 87.° 47‘ þann 1. april og
hafði með sér fimm menn, 40 hunda og fimm
sleða með u. þ. b. 250 kg á hverjum sleða, sem
er heppileg hleðsla fyrir mátulega marga hunda.
Fjarlægðin frá stöðinni að heimskautinu er ca.
246 km. Þetta fór hann á 6 sólarhringum, eða
41 km á sólarhring.
Þær mælingar og athuganir, sem Peary gerði
við heimskautið, og voru lagðar fyrir nefndir
frá Landfræðifélagi Bandarikjanna (Nati-
onal Geographic. Society) og öðrum stofn-
unum, sanna fullkomlega að Peary var eins
nærri heimskautinu og mögulegt var eftir þeirra
tima mælitækjum. 1—1% bogaminútu mismunur
eru smámunir, borið saman við þessar miklu
lö VIKAN