Vikan - 27.06.1968, Side 21

til Gotlands, og þegar á þeirri tíð má sjá vísi að
þeirri aðstöðu, er hún ■ hélt síðan nólægt hálfu
fjórða árþúsundi: sem viðskiptamiðstöð og jafn-
framt að vissu leyti brennipunktur menninga-
strauma hvaðanæva að af ströndum Eystrasalt. I
gotlenskum gröfum frá þessum tíma hafa m.a.
fundizt minjar frá Danmörku og Austur-Prúss-
landi.
Úr rökkri steinaldar stígur bronsöldin fram,
tími Ijóss og loga. Frá þeirri tíð eru dysjur með
skipslögun, hlaðnað úr stórgrýti, frægar minjar
um það stórveldi í verzlun og siglingum, sem
Gotland þá þegar var orðið. A þessum tíma —
tvö þúsund árum fyrir víkingaöld — sigldu Got-
lendingar fleytum sínum um gervallt Eystrasalt
og uppeftir fljctum Rússlands. Þaðan fluttu þeir
fáséna gripi og seldu í vesturvegi. A eigin nátt-
úrugæði gátu þeir ekki treyst að ráði; því tóku
þeir það ráð að miðla varningi milli þjóða, sem
með öðru móti áttu ekki kost á að ná sambandi
sín á milli.
A bronsöld virðist hafa ráðið lögum og lof-
um voldug höfðingjastétt, er hafði mikinn áhuga
Hringmúrinn mikli um Visbý stendur enn að
mestu leyti óhaggaður. Þetta er eitt af hliðum
hans, kallað Norðurport.
lengi hefur lifað í kolum bronsaldarmenningar-
innar. Fagurverk þessi eiga efalaust rætur sínar
að rekja til trúar og töfra,- hafa verið reist á
gröfum manna sem nokkurskonar legsteinar.
Þegar líður fram að víkingaöld ryðja ný áhrif
sér til rúms,- myndsteinar eru þá einkum reistir
til minningar um látna eða brottfarna sæfara.
Nú koma fram á þeim ríðandi og gangandi
vígamenn, konur, sem rétta þeim drykkjarhorn
til svölunar, skip á siglingu og valkyrjur bjóð-
andi andaðar hetjur velkomnar í ölglaum Val-
hallar. Er þar efalaust um að ræða frásögn af
lífi hinna liðnu, kryddaðar endurómi goð- og
hetjusagna. Myndir þessar þykir skorta mýkt og
samræmi við þann byltingatíma, er nú fór í
hönd: víkingaöldina. Að lokum var alveg hætt
að myndskreyta steinana; í stað þess voru þeir
höggnir rúnum að sænskum sið.
A síðari hluta fimmtu aldar hafa Gotlending-
ar staðið í styrjöld, annaðhvort innbyrðis eða
við erlenda innrásarmenn. Eitt er víst, að á þess-
um tíma hefur verið farið eldi um flestar byggð-
ir eyjarinnar. I þá tíð tóku bændur sig víða
Visbýarhöfn á miðöldum. Á miðri mynd gnæfir
dómkirkjan hæst húsa, en að baki húsanna má
greina borgarmúrinn.
ó utanaðkomandi menningaráhrifum, einkum
trúarlegum. Mikill átrúnaður var þá á sól og
eldi. í samræmi við það voru hinir dauðu
brenndir og öskunni komið fyrir í leirkerum,
sem síðan voru látin í kistur. Aðeins fyrir-
menn munu þó hafa orðið aðnjótandi slíkra
þæginda. Skipsdysjarnar, sem hlaðnar voru yfir
þá, hafa ef til vill átt að bera sálir liðinna sæ-
garpa í hinztu ferð þeirra, líkt og sálarskip
Egypta eða bátur Karons.
En hin lýsandi skrautreið bronsaldarinnar varð
úti í snæhríðum fimbulvetrarins ógurlega, er
lagðist yfir Norðurlönd í upphafi járnaldar og
enn var minnst með hryllingi í fornsögum Norð-
urlanda. Gotland virðist þó hafa sloppið tiltölu-
lega vel í gegnum þetta hörkubál íss og dauða
og haldið viðskiptasamböndum sínum að nokkru
leyti við. En í heild náðu Norðurlönd sér ekki
aftur fyrr en á rómversku járnöldinni, 1—400
e.Kr. Þegar fyrir þann tíma höfðu hinir gotnesku
þjóðflokkar hafið suðurferð sína, sem endaði
með tortímingu Rómaveldis. Heiti þeirra bera upp-
runanum glöggt vitni: Vandarar Vendissýslu,
Búrgundar Borgundarhólmi og Gotar Gautlandi
og Gotlandi. Ekki er vafi á því, að snemmfengin
velmegun hefur leitt til mikillar fólksfjölgunar í
landi Þjálfa, svo að nokkur hluti íbúanna hefur
öðru hvoru orðið að leita sér nýrra bústaða.
-
GOTLAND KRISTNAÐ
A þessum tímum voru viðskipti Rómverja og
Germana mjög mikil, og er lítill vafi á, að róm-
verskir kaupahéðnar hafa þá heimsótt löndin
við Eystrasalt jafnframt því, sem Gotlendingar
leituðu allt suður að virkisbæjum heimsveldis-
ins við Rín og Dóná. Var nú auður og veldi
þeirra síst minna en á bronsöld. Listiðnaður,
einkum gull- og silfursmíði, var á mjög háu
stigi; einkennist hann mjög af dýramunstri því,
er mjög ber á í forngermanskri list.
Af gotlenskum járnaldarminjum eru þó miklu
frægari myndsteinar þeir, er fundizt hafa víðs-
vegar um eyna. Eru þeir fyrstu minnismerki
sinnar tegundar, sem kunnugt er um á Norður-
löndum og raktir til rómverskra fyrirmynda. Eru
margir þeirra taldir stórmikil listaverk. Hinir
eldri hafa lögun axarhöfuðs, enda var þá mikil
helgi á því verkfæri. Eru þeir einkum skreyttir
skipsmyndum og sólartáknum, og sýnir það, að
saman og hlóðu vígi til varnar sér og búslóð
sinni, ef óvin skyldi bera að garði. SKkar hern-
aðarminjar eru kunnar víðar á Norðurlöndum,
jafnvel íslendingar eiga sýnishorn af þeim, þar
sem Borgarvirki er.
Ef til vill hefur þessi brennuöld Gotlendinga
staðið í einhverju sambandi við útþenslu Sví-
ríkis, en hið heiðna, sænska bændasamfélag,
sem laut konungum af Ynglingaætt, var um
þessar mundir í miklum uppgangi. Eitt er víst,
að eftir 500 hafa aukist mjög samskipti Got-
lendinga við byggðirnar við Löginn. Þeir gerðust
þá skattskyldir Svíakonungi, en voru sjálfstæðir
að öðru leyti og fengu réttindi til tollfrjálsrar
verzlunar í öllum löndum Svía. Við þetta sat að
mestu fram á fjórtándu öld. Gotland var því
ekki sænskt hérað á þessum tíma; það var sjálf-
stætt land, eitt hinna norrænu þjóðríkja. I sam-
ræmi við það var gotlenska lengi vel talin sér-
stakt norrænt mál, llkt og sænska, danska eða
íslenzka.
Víkingaöldin hafði að sjálfsögðu I för með sér
vaxandi straum gulls og gersema til Gotlands;
sænskir víkingar lögðu þá undir sig hina austur-
slavnesku þjóðflokka á sléttum Rússlands og
brutu skandinavískum áhrifum nýjar brautir í
austurvegi. Þá náði kristnin smámsaman undir-
tökum á Norðurlöndum, berandi með sér nýjar
hugmyndir oa þjóðfélagshætti: feudalismann,
lénsskipulagið, bastarð rómverskaþrælaþjóðfé-
lags og germanskrar þjóðflutningaupplausnar.
Þessari brynjuðu, blóðþyrstu ófreskju lánaðist þó
ekki að læsa fálmurum slnum um perlu Eystra-
salts að því sinni; hinir klóku kaupbændur Got-
lands kunnu krók á móti bragði, líkt og íslend-
EYLAND EITT AF STÚRVELDUM ÁLFUNNAR I VERZLUN 0G SIGLINGUM. EN SAMKEPPNIN VIÐ
OÝRÐ. EN A HANA MINNA SAMT ENN I DAG FORNMINJAR, SEM EKKI EIGA SINN UKA ANNARS-
ís.tw. VIKAN 21