Vikan - 27.06.1968, Blaðsíða 40

varnar. Er hann ferkantaður að lög-
un og hinn sterklegasti; hefur sjólf-
sagt verið óvinnandi vígi ó sínum
tíma. I suðvesturhorni gamla bæj-
arins, þar sem múrinn endar niðri
í sjó, má greina lítilfjörlegar leifar
Visbyborgarhallar, sem fyrrum var
virki hvað sterkast í þessum heims-
hluta. Var það byggt að skipan Ei-
ríks af Pommern, þeim er sendi
Eistlendingum Jón Gerekkssen og
varð fyrstur konungur yfir Norður-
löndum öllum. Hann skipti síðar um
atvinnu og gerðist sjóræningi, hafð-
ist við í Visborgarhöll og ruplaði
þaðan þegna sína fyrrverandi enn
betur en honum hafði lukkazt úr
hásætinu. Danir höfðu svo mikla
elsku á vígi þessu, að 1679
sprengdu þeir það í loft upp heldur
en að láta það falla í hendur Svía.
Af merkisstöðum utan múrsins
má nefna Gálgaborg. Rísa þar þrjár
myndarlegar steinsúlur á hlöðnum
stalli, hver um sig færð upp úr
seytján steinum, en sú tala var álit-
in búa yfir allmikilli kynngi. Sterk-
legir bjálkar hvíldu áður á súlum
þessum. Þarna voru misindismenn
Visbýar festir upp allt fram undir
miðja nítjándu öld. — Allbreitt bil
er á milli múrsins og hinna nýju
borgarhverfa, er liggja í hvirfing
umhverfis gamla bæinn. Fer vel á
því að hið gamla sé þannig sérá-
parti, því með því móti fær það
bezt haldið sínum eiginlega svip.
ÁTÖK BORGARA OG DREIFBÝL-
INGA.
Eins og nærri má geta, kunni
hin stolta stórbændastétt, er byggði
veg sinn á arfleifð eldri en nokkur
kunni frá að segja, því illa að verða
eftirbátur aðskotadýranna í Visbý.
Risu skjótt úfar milli bænda og
borgara, og munu þeir hafa valdið
mestu um að Visbýarmúr var reist-
ur. Árið 1288 kom til vopnaðra
átaka. Borgarmenn voru betur
vopnum búnir og hafa auk þess
líklega fengið liðveizlu frá öðrum
Hansastöðum; báru þeir því sigur
úr býtum. En skamma stund var
hönd þeirra höggi fegin, því Magn-
ús hlöðulás, Svíakonungur, greip
nú tækifærið til að klekkja á Hansa-
borginni Visbý og ná jafnframt
auknum ítökum á hinu auðuga ey-
landi. Neyddi hann borgarmenn til
að viðurkenna drottinvald Svíakon-
ungs og greiða háar skaðabætur
fyrir afbrot sín gegn landsbyggð-
inni. Þeir aurar fóru þó til sænsku
krúnunnar, en ekki til bændanna,
sem fyrir skellinum hörðu orðið.
Svíar urðu þó fljótlega að slaka
á tökum sínum ó Gotlandi; þegar
Magnús hlöðulás lézt, fóru synir
hans í hár saman, ríkinu til skaða
og upplausnar. Einn þeirra, er
Birgir hét, fór með her manns til
Gotlands árið 1313, en beið ósig-
ur fyrir bændum og var tekinn
höndum. Viðureign þessi breytti þó
engu um þróun mála á eynni: hinu
gotlenska bændalýðveldi hnignaði
hægt, en stöðugt. Bændur fóru nú
jafnvel að leigja Hansamönnum
verzlunarstöðvar sínar erlendis, þar
á meðal hinn fræga Gautagarð í
Novgorod. Nefndu Þjóðverjar þann
stað Gotenhof. En þrátt fyrir þetta
voru enn engin dauðamörk séð á
hinu forna bændalýðveldi; það
byggði á margra alda auði og
reynslu, sem vel hefði getað leitt
til endurnýjunar verzlunarveldis
þeirra með tilliti til breyttra tíma.
En þá lagði illvættur tortímingarinn-
ar leið sína til eyjarinnar og batt
enda á hina fornu blómöld hennar
í eitt skipti fyrir öll.
VALDEMAR Á VÍGASLÓÐ.
Á fyrri hluta fjórtándu aldar voru
viðsjár miklar í löndum Dana og
Svía. Hið danska stórveldi, sem
Valdemar sigur og Absalón biskup
höfðu grundvallað, hrundi heldur
sneypulega til grunna á dögum
Kristófers konungs annars, og mun
niðurlæging Danmerkur aldrei hafa
verið meiri. Greifar tveir af Holt-
setalandi höfðu þá mestan hluta
Jótlands og eyjanna í járngreipum
sínum, en Magnús smek Svíakon-
ungur, sonarsonur Magnúsar hlöðu-
láss, notfærði sér neyð nágrann-
ans til að krækja í lönd hans austan
Eyrarsunds. Magnús réði þá einnig
yfir Noregi og íslandi, en veldi
hans var engu að síður máttvana;
ollu því slfelldar deilur, er hann
átti í við syni sína og aðalsmenn.
Að lokum tók Danmörk að rétta
úr kútnum; Níels Ebbesen drap
Gert af Holtsetalandi, sem frægt er
orðið af leikriti Kaj Munks, og
Valdemar prins, sonur Kristófers
annars, kom sunnan af Þýzkalandi,
þar sem hann hafði setið í skjóli
frænda sinna voldugra. Tókst hon-
um furðu fljótt að ná á sitt vald
Jótlandi og eyjunum. Var hann þá
auknefndur Atterdag, því „nú var
aftur dagur í Danaveldi."
Hvers konar maður Valdemar
hefur verið, er erfitt að segja með
fullri vissu. Samkvæmt kalkmál-
verki, sem til er af honum í Sánkti
Péturskirkjunni í Næstved, hefur
hann verið allra laglegasti náungi
og líklega kvenhollur eftir því, að
minsta kosti er tíðrætt um þann
eiginleika hans í gotlenzkum þjóð-
sögum. Góðum gáfum hefur hann
verið gæddur, slunginn, svikull og
samvizkusljór, eins og oft hefur
reynzt halddrjúgt góðum stjórn-
málamönnum. í samræmi við það
fór hann með her yfir Eyrarsund
og lagði undir sig Skán, Halland og
Bleking, enda þótt hann hefði
skömmu áður svarið þess dýran
eið að láta Svíakonungi þessi héruð
eftir um aldur og ævi. Magnús gat
ekkert að gert, því um það leyti
var hann sem verst haldinn af
höfðingjum lands síns, sem báru á
hann hinar verstu sakir, meðal ann-
ars landráð og ólifnað í stíl við
hátterni manna í Sódómu forðum.
I þann tíma mótuðust stjórnmál
Norðurlanda af baráttu Dana, Svla
og þriggja, þýzkra ríkja, Hansasam-
bandsins, Holtsetalands og Meckl-
enborgar, um völdin á Eystrasalti.
í þeim leik hafði löngum verið
bragð Svía, að leita vinsemdar við
Þjóðverja, að þessar tvær þjóðir
mættu klemma Danmörku á milli
sín. Hafði þetta tekizt með ágætum
á dögum fyrirrennara Valdemars.
Af þessum sökum hafði hann hinn
mesta óþokka á Svium og lét jafn-
an svo um mælt, að „allt hið illa
kæmi úr norðri." Voru nú góð ráð
dýr að tryggja öryggi hins endur-
reista Danaveldis. Ekki treysti Valde-
mar sér til að greiða beina atlögu
að öðrum hvorum höfuðóvininum,
en hins vegar sá hann ráð til að
halda í hemilinn á þeim báðum:
með eyna Gotland á valdi s(nu
hlaut Gotland að ná lykilaðstöðu á
Eystrasalti. Einnig mun konungur
hafa hugsað um rlkiskassa sinn, sem
sjálfsagt hefur verið heldur léttur,
eins og slíkum (látum er tamt. —
Mikið orð fór þá af ríkidæmi Got-
lendinga,- var haft fyrir satt, að
konur þeirra spinnu á gullsnældur
en svín ætu úr silfurtrogum.
Danir hófu leiðangurinn með því
að hertaka Eyland og undirbjuggu
þar innrás á Gotland. Hermir jafn-
vel þjóðsögn ein, að Valdemar hafi
sjálfur lagt leið s(na þangað til
njósna um varnir landsmanna; var
hann þá dulbúinn sem kaupmaður
og gisti um skeið hjá gotlenzkum
stórbónda, er Unghansi hét og bjó
allskammt frá Visbý. Gerði hann
sér dátt við dóttur bónda og hafði
fljótlega blíðu hennar eftir þörfum.
Kom bóndi að þeim eitt sinn, er
þau nutu ástar sinnar sem ákafleg-
ast, varð skápfátt við og rak hin-
um frygðuga gesti kjaftshögg, svo
að blóð flaut niður um hann allan.
Komst konungur þó þaðan heill að
kalla og aftur til Eylands.
ORRUSTAN VIÐ VISBÝ
Allskömmu síðar, eða ( júlímán-
uði árið 1361, gekk svo hinn danski
innrásarher á land á strönd Got-
lands, að líkindum ( Vestergarn,
höfn fornri á vesturströndinni. —
Stýrði Valdemar konungur sjálfur
leiðangrinum ásamt Kristófer syni
sínum og helztu ráðgjöfum og vild-
armönnum; eru þar til nefndir þeir
Eiríkur af Saxlandi, Henning Pode-
busk, Pétur járnskeggur og fleiri
stórmenni. Lið höfðu þeir mikið og
frítt; þýzka málaliða, einhverja
hæfustu atvinnuslátrara þeirra tíma,
riddaralið albrynjað og boglið með
armbrysti; þau vopn voru þá ný-
lega uppfundin og talin svo skæð,
að menn höfðu jafnvel við orð að
banna notkun þeirra, eins og kjarn-
orkusprengjurnar nú á dögum. Hinn
danski her var þannig úr bezta
gæðaflokki sem þá var um að
ræða; fullkomin drápsvél úr smiðju
lénsskipulagsins.
Gotlendingum mun hafa brugðið
illa í brún, er þeir fréttu af herlát-
um Dana. Sem friðsamir kauphöld-
ar og búandmenn höfðu þeir frá
orófi alda Iftt hneigzt til morða og
rána; deilumál sfn við erlenda kusu
þeir fremur að leysa ( krafti silfurs
en sverðs. Þeir áttu gjarnan vopn
og verziuðu með þau, en notuðu
þau naumast sjálfir. En þrátt fyrir
lélegan útbúnað og litla tækniþjálf-
Hárgieiðslustofa Dísu
AUGLÝSIR Nýir þýzkir háralitir
og permanent.
*
Munið að við höfum
opið á fimmtudögum
til kl. 10.
*
Brúðargreiðslur
éftir pöntunum.
Kaffiveitingar.
*
Sér kunnátta í meðferð
á háralitun og
hártoppum.
PANTIÐ í TÍMA.
Hárgreiðslustofa Dísu
GRENSÁSVEGI 3 - SlMI 8 33 66
40 VIKAN 25-tbl-