Vikan - 17.06.1971, Blaðsíða 9

— En ætlarðu honum samt
ekki mestan heiðurinn?
— Ég get ómögulega skorið
úr því, hver á mestan heiður
skilið. Að mínum dómi getur
enginn álitið sig öðrum meiri
í þessu verki, hvorki stjórn-
málamaðurinn, vísindamaður-
inn eða leikmaðurinn, sem
gerðist afskiptasamur um lausn
málsins. Þeir voru allir háðir
hver öðrum og þurftu á sam-
vinnu að halda. Málið var
þannig margþætt i eðli sínu;
það var samtvinnað úr stjórn-
málalegum, visindalegum og
þjóðlegum atriðum. Og það
var hrein og bein tilviljun,
hver var kennslumálaráðherra
eða sendiherra, þegar lögin
um afhendingu sáu dagsins
ljós. Það höfðu verið háðar
langar og erfiðar deilur um
málið, löngu áður en Jörgen
Jörgensen varð kennslumála-
ráðherra í stjórn H. C. Han-
sens og seinna í stjórn Viggo
Kampmanns. Og ég minnist
ekki að hafa séð eða heyrt
neitt eftir hann um málið ut-
an þingsins. En hann var fast-
ur fyrir, eftir að málið kom í
hans hendur á þingi og varð
að þola atyrði andstæðinganna.
Hann segir sjálfur, að það hafi
verið lýðháskólarnir, sem vöktu
skilning hans á málinu, og
þannig var um fleiri, meðal
annars Erik Eriksen, formann
bændaflokksins. Hann sagði á
sínum stjórnarárum sem for-
sætisráðherra í ræðu á þing-
inu: I handritamálinu geng ég
hönd í hönd með lýðháskólun-
um.
— Þú talar oft um lýðhá-
skólana í þessu sambandi. En
þegar við lesum um málið hér
heima er eins og engir hafi
komið nærri því nema ráð-
herrar og sendiherrar og kann-
ski eitthvað af prófessorum.
Jú, segir Bjarni og bros-
ir góðlátlega. — Það er fínt
að vera handritamaður á ís-
lendi, og titlarnir hafa mikið
aðdráttarafl. Það segir sig
sjálft, að embættismennirnir
urðu að ganga frá fullgildingu
verksins, og enginn skyldi
halda. að hægt hefði verið að
bera fram gagnleg rök í mál-
inu án starfs fræðimannanna.
Bæði stjórnmálamenn og fræði-
menn eiga mikinn þátt í grund-
velli raunhæfrar lausnar. Hins
vegar eru stefnuyfirlýsingar
embættismanna - á vegum
stjórnanna ekki hin raunveru-
iega barátta. Hið sama gildir
um sérfræðilega hefð i sam-
bandi við skinnbækurnar. Bar-
áttan var háð annars staðar og
Þegar þessi mynd var tekin af Bjarna fyrir utan húsiS hans, var kona
hans og elzti sonur ekki heima. En börnin á myndinni heita Ida og Jón.
Kona Bjarna Gíslasonar heitir Inger, fædd Rosager, skólastjóradóttir frá
Jótlandi. Hún er vel menntuð og vann sem kennari fyrir heimilinu, á
meðan Bjarni skrifaði bækur sínar um handritin. Við spurðum Bjarna
um afstöðu hennar til handritamálsins og hann svaraði: „Þegar ég
skrapp heim 21. apríl sagði hún við mig: Einu verðurðu að lofa mér
og það er að þakka ekki okkur Dönum með einu einasta orði fyrir
það, sem heyrir íslandi til og við áttum að láta af hendi fyrir löngu
síðan. — Þetta voru orð minnar dönsku konu, og þannig líta margir
Danir á þetta mál."
Bjarni á myndarlegt hús í Danmörku. Það sést þarna á hæðinni.
I lautinni fyrir neðan stendur „kotið", sem geymir bókasafnið hans.
af öðrum. Ef þessu væri ekki
svona varið, hvernig í ósköp-
unum hefði málið þá þurft að
taka svona langan tíma, næst-
um fjórðung aldar? Ef allt
hefði byggzt á auðveldum
samningsviðræðum milli al-
gerlega sammála danskra og
íslenzkra yfirvalda, hvers
vegna gat þá stjórn Hedtofts,
stjórn Erik Eriksens og stjórn
H. C. Hansens ekki leyst mál-
ið? Allar þessar stjórnir urðu
að gefast upp á því, þrátt fyr-
ir algert samkomulag við fs-
lendinga. Ástæðan var sú ein-
falda staðreynd, að það var
ekki hægt að skila málinu
heilu í höfn í danska þinginu,
fyrr en búið var að rækta jarð-
veginn það vel meðal kjósend-
anna, að danska þjóðþingið
þyrði að taka ákveðna afstöðu.
Og þetta ræktunaratriði kost-
aði mikið erfiði fyrir þá menn,
sem tóku það að sér, og utan
lýðháskólanna skuldar ísland
þar engum meira en Jörgen
Bukdahl. Ég minnist ekki að
hafa séð nein skrif um málið
eftir danska stjórnmálamenn,
sem fylgdu okkur á þingi,
nema tvær greinar eftir krat-
ann Alsing Andersen, sem nú
er látinn. Hins vegar notuðu
andstæðingar okkar óspart
pennann og rökræddu málið
á mannamótum, en þar mættu
þeir ekki stjórnmálagörpum til
viðureignar, heldur lýðháskóla-
mönnum eins og dr. Holgen
Kjær og Poul Engberg og
Terkelsen skólastjóra — eða
sauðum eins og mér og mín-
um líkum.
— Hvers vegna var málið
rætt svo mikið í skólum og á
mannamótum og hverjir áttu
þátt í því?
— Mjög fá blöð i Danmörku
skýrðu hlutlaust frá málavöxt-
um, og andstæðingarnir notuðu
sér óspart, að þeir höfðu nær
allan blaðakostinn til umráða.
Þess vegna varð ekki hjá því
komizt að bjóða þeim til ein-
vígis eða í kappræður á manna-
mótum. Og samkomuhúsin í
Danmörku eru af mörgum álit-
in veigameiri aðili í þjóðlífinu
en dagblöðin. Aðeins blað lýð-
háskólanna „Höjskolebladet"
og „Kristeligt Dagblad“ studdu
af heilum hug málstað íslend-
inga. Auðvitað var hægt að
koma svargreinum að hjá öðr-
um blöðum, ef á ísland var
ráðizt, meðal annars hjá „Jyl-
landsposten", „Politiken",
blaði krata í Höfn og ýmsum
öðrum blöðum. En þegar fór
að hallast á hina lærðu dönsku
Framhald. á bls. 47.
24. TBL. VIKAN 9