Vikan - 24.10.1974, Blaðsíða 6

Striðsmaður úr föstum leir. Þessi litla
stytta er einkennandi fyrir brenndu leir-
munina, sem fundizt hafa á Jaina, ey hinna
dauðu, í Kampecheflóanum við Mexíkó.
Styttan er um 28 sm á hæð og talin vera f rá
9. — 10. öld. Varðveitt á Stolpersafninu í
Munchen.

▲
§
Á
▲
i

MENNING
f norðri ^perlan um háls
heimsins", eins og innfæddir kalla
gjarna Yucataskagann, í vestri
Chiapas, hálendi Guatemala, land
hins eilífa vors, éins og sagt er í
túristapésunum, í austri banana-
lýðveldið Honduras, og í suðri
Kyrrahafið — þetta er umgjörðin
um heimkynni Mayaindíánanna.
Mayaindíanar eru u.þ.b. 2 millj-
ónir í dag, og það voru forfeður
þeirra, sem skópu einhverja stór-
kostlegustu . menningararfleifð
hinnar gömlu Ameríku.
Mayarnir gátu ekki byggt
menningu sína á gullforða eins og
Inkarnir, og saga þeirra er heldur
ekki lituð æsilégum viðburðum eins
og saga Aztekanna. Höfuðþættirnir
,í menningu Mayanna byggjast á
trúarbrögðum þeirra, timatali
þeirra og dularfullu rúnaletri, sem
lagt var niður meira en hálfri öld
fyrir landvinninga Spánverja á
þessum slóðum.
Helgirúnir þeirra leiða okkur allt
aftur til 6. júli 292, og síðan er leiðin
vörðuð dagsetningum ýmissa helgi-
athafna allt til ársins 909, en þá er
eins og klippt sé á þennan þátt
Mayamenningarinnar.
Nýjar borgir mynduðust norðan
til á Yucataskaganum, og þeirra
mikilvægastar urðu Uxmal, Kabah
og Chichén Itzá. Veraldleg endur-
reisn kom í kjölfar guðstjórnar-
tímabilsins, þessa tímabijs, sem
geistleg yfirvöld höfðu tögl og
hagldir. „Prinsar" tóku stjórnina
af klerkunum.
Borgríki, stjórnað af prinsum og
kóngum, ef það má kalla þá svo,
tóku við af kirkjuvaldinu.
Byggingalistin breytti um svip,
þegar hún hætti að miðast eingöngu
við guðdóm og helgitákn.
Og svo tóku höfðingjaættirnar að
berjast um völdin. Hrun Maya-
menningarinnar blasti við. Sigur-
vegarnir skráðu síðustu línurnar í
sögu Mayanna með latnesku letri.
Um sögu fýrstu landnemanna er
nánast ekkert vjtað. Mayarnir
kunna vel að vera afkomendur inn:
flytjenda frá Asiu, eins og aðrir
Indíánaflokkar. Er talið, að þeir
hafi komiðtil Ameríku um Berings-
sundið í lok síðustu ísaldar. Engar
sannanir eru hins vegar til um þjóð-
flutninga yfiH Atlants- eða Kyrra-
haf.
Það er ekki fyrr en á allra síðustu
árum, að eitthvað hefur raunveru-
lega vitnast um líf og menningu
Mayanna. Ýms jarðlög hafa verið
rannsökuð við uppgröft fornleifa á
þessu landsvæði. Það hefur t.d.
komið í Ijós, að þeir hafa raektað
korn, einkum maís, sem þeir hafa
líklega sótttil miðhálendis Mexíkó.
Það virðisteinnig Ijóst, að þjóðfélag
þeirra hefur skipzt í borgriki, sem
þróast hafa úr fyrstu þorpunum.
Kjarni sliks borgríkis voru hóf
guðanna, íþróttamiðstöðvar, hallir
prestanna og hinna veraldlegu
valdhafa, hús iðnaðarmanna og
vísindamanna.
Bændurnir bjuggu utan þessa
kjarna, nálægt ökrum sínum. Þeir
voru láegra settir og urðu að þjóna
yfirstéttunum í einu ög öllu. Borg-
ríki Mayanna minna á grísku
borgríkin. munurinn liggur aðal-
lega i því, að hinn venjulegi borgari,
í þessu tilfelli bóndjnn, gat engin
áhrif haf t á stjórnun ríkisins.,, Litla
manninn" er hvergi að finna í
hinum fjölmörgu leirstyttum eða
minnismerkjunum, sem reist voru
til heiðurs prestunum og prinsunum
og guðum þeirra.
Það var þó ekki þjóðskipulagið,
sem olli því, að farið var að tala um
„grísku Ameríku", heldur stór-
kostleg afrek Mayanna í
byggingalist, tímatalsvísindi þeirra
og háþróuð listsköpun.
Til eru u.þ.b. 4 þúsund mis-
munandi helgitákn, sem fundizt
hafa höggvin í stein, mótuð í leir,
máluð á vasa og styttur. En aðeins
þriðjungur allra þessara tákna
hefur verið ráðinn. Hin eru ennþá
óráðin gáta. Flest hinna ráðnu
tákna snerta tímatalið. Þannig
hef ur ekki tekizt að fá vitneskju um
nein söguleg nöfn, engin læsileg
skýrsla eða rit eru til, ekki einu
sinni fullvíst, að tekizt hafi að ráða
rétt nöfn hinna fjölmörgu guðs-
dýrkunarstaða, sem þekktir eru f rá
gullaldar-tímabilinu.
Þrjár heillegar bækur eru til frá
6 VIKAN 43. TBL.