Vikan - 30.10.1980, Blaðsíða 42

Framhaldssaga
andspyrna gyðinga kom á óvart, var
óvenju sterk og mjög óvænt. Þegar við
komum fyrst inn i gettóið tókst
vopnuðum gyðingum og pólskum
glæpamönnum að reka árásarsveitir
okkar á flótta, þar með talda
skriðdrekana og brynvagnana.” Þetta er
allt satt, nema þar sem hann nefnir
„pólska glæpamenn” — allir bardaga-
mennirnir voru gyðingar.
En auðvitað komu nasistarnir aftur
og með aukinn styrk — sendu trúir
venju úkraínsku og baltísku leppana
sína fyrsta — en nú skýldu þeir sér bak við
skriðdreka, gengu ekki lengur um miðjar
götur, sungu ekki lengur hergöngulög
eða bjuggust við því að gyðingar gæfust
upp við það eitt að sjá þýska hermenn.
Þegar rökkvaði í íbúðinni heyrðu
Móses og hópur hans fjölskylduna lesa
páskaguðsþjónustuna:
„Þegar Móse var orðinn fulltíða
maður, sá hann egypskan mann Ijósta
hebreskan mann, einn af ættbræðrum
hans, og hann drap Egyptann. Móse
flúði undan faraó og tók sér bústað í
Midíanslandi..
Þegar ungur drengur _við borðið
spurði: „Af hverju er þessi nótt ólík
öllum öðrum?” gátu Zalman og Móses
ekki varist brosi. Já, hún var ólík. Ólík
öllum páskum i sögu gyðinga-
þjóðarinnar.
„Og ritað er,” las gamli maðurinn í
bakherþerginu á hebresku, „við
hrópuðum til Drottins, Guðs feðra
okkar og Drottinn heyrði hróp okkar og
sá nauðung okkar og strit og þræl-
dóm . .
Augnablik hlustuðu þau öll. Svo sagði
Móses: „Tökum undir með honum.”
Og þau lásu öll saman:
„Og Drottinn leiddi okkur út úr
Egyptalandi með voldugri hendi sinni og
með útréttum armi og með miklum ótta
og með táknum og stórmerkjum.”
Brátt varð aðstaða þeirra óverjandi.
Skriðdrekar og stórskotalið komu inn i
gettóið. Sprengjuvörpur þeyttu
sprengjum upp á efri hæðir húsa og á
þökin, þaðan sem skothríðin hafði
komið.
Móses skipaði fjölskyldunni að hætta
seder sínum. Guð myndi skilja það. Þau
urðu að komast út. Sprengja var
sprungin á þakinu. Konan tók hinar
helgu bækur, matzohinn, diskana,
vínglösin. Hin eltu hana.
Önnur sprengja skall á húshliðinni.
Zalmann særðist á handlegg þegar hann
varð fyrir stykki af múrhúðinni.
„Við getum ekki varist hér,” sagði
Móses. „Þeir eru of öflugir þarna niðri.
Grípið öll vopn og skotfæri og komum
okkur niður í göngin.”
Þau eltu Aaron, sem þekkti göngin
ámóta vel og rotturnar þekktu þau, og
tíu mínútum síðar voru þau komin í
aðra íþúð.
Úr þessari íbúð sást yfir Mila og
Zamenhofa götur, og húsin þar í kring
voru prýðileg skotbyrgi. Þar var að
minnsta kosti ein vélbyssa, og hópur her-
manna í leynum, en þeir voru vopnaðir
molótov-kokkteilum, handsprengjum og
sjálfvirkum rifflum.
Móses og hópur hans sáu þá
gleðisjón, þegar þýskur skriðdreki, sem
skrölti inn á gatnamótin, breyttist i
eldhaf af mólotovkokkteilunum. Áhöfn
hans brann lifandi. Tveir aðrir
skriðdrekar hörfuðu. Þjóðverjarnir földu
sig á bak við þá, biðu og veltu vöngum.
„Þeir ætla að flýja aftur,” sagði
Móses.
„Það er skotið frá öllum hliðum,”
sagði Zalman. Hann skaut enn, beitti
við það annarri hendinni meðan Eva bjó
um sár hans.
Einhver breiddi út síonistafána og
hengdi hann úr glugganum.
„Gott,” sagði Móses. „Látum
skepnurnar sjá hverjir við erum.”
Þjóðverjar voru aftur á undanhaldi.
„Hvernig líður, Zalman?” spurði
Móses.
„Handleggurinn er ágætur.”
„Nei. Þegar þú sérð þessa tíkarsyni
flýja.”
„Betur en nokkru sinni fyrr. Weiss,
við erum búnir að berja filistana sundur
og saman.”
Átökin stóðu yfir í tuttugu daga. Von
Stroop, sem var orðinn þreyttur á af-
glöpum undirmanna sinna, tók sjálfur
við stjórninni. 1 tvo daga hélt and-
spyrnuhreyfingin velli við Muranowski
torg og frændi minn og vinir hans voru í
átökunum miðjum. Þar setti von Stroop
fyrst upp stórskotabyssur til loftvarna og
hugðist á þann hátt brjóta niður alla
andstöðu, eyðileggja eitt húsið af öðru.
Ég verð að geta þess að i þessum á-
tökum kom sex manna hópur pólskra
kristinna manna, undir forystu Iwanskis
nokkurs, og tók þátt í bardaganum gegn
Þjóðverjum í gettóinu. Þeir höfðu með
sér nýjar vopnabirgðir. Fjórir þeirra
dóu við hlið gyðinga. Þeir voru þannig
menn sem eiga skiliö einhverja viður-
kenningu; einhvern sérlegan minnis-
varða.
23. apríl voru gyðingarnir enn að
berjast hér og hvar um borgina.
Himmler var viti sínu fjær af reiði vegna
þess að heimurinn vissi af andspyrnu
gyðinganna og sendi von Stoop reiðilegt
símskeyti:
„Smölunina í Varsjár-gettóinu verður
að framkvæma af hiklausri einbeitni og
eins miskunnarlaust og mögulegt er. Því
harðari sem árásin er þvi betra. Síðustu
atburðir sýna glöggt hve gyðingar eru
hættulegir.”
Ég er enginn sálfræðingur en konan
mín hefur lesið sér talsvert til á þvi sviði.
Hún segir að Himmler hafi undir niðri
verið huglaus, óttast hina veikburða,
hræddur við að vera auðmýktur,
afhjúpaður. Eftir að hafa fyrirskipað
morð á milljónum óvopnaðra og varnar-
lausra sakleysingja bliknaði hann nú
frammi fyrir fáeinum hundruðum
vopnaðra gyðinga.
Einmitt þann dag sem Himmler sendi
skilaboðin til hershöfðingja sinna sendi
Anelevitz yfirlýsingu til sambands-
aðilanna í „ariska” hlutanum i þeirri von
að þeir myndu að lokum slást í hópinn.
„Loks verja gyðingarnir í gettóinu sig
og hefnd þeirra hefur á sér jákvæða
mynd. Ég votta hér með hina frábæru
og hetjulegu orrustu sem uppreisnar-
menn gyðinga há . ..”
Smám saman fækkaði í hópunum.
Bardagar að næturlagi urðu viðtekin
venja. Þjóðverjarnir hikuðu við að gera
innrásir á daginn. Þess I stað köstuðu
þeir sprengjum úr lofti, skutu inn'
sprengjukúlum, kveiktu mikla elda.
Kerfisbundið umsátur þeirra um gettóið
hófst. Andspyrnuhreyfingin vissi að dag-
ar hennar voru taldir. Þjóðverjarnir
voru í herferð.
Einn viðurstyggilegasti atburður
allrar orrustunnar var þegar óbreyttir
pólskir borgarar stóðu við hliðið fyrir
utan gettóiö og ráku upp fagnaðaróp og
klöppuðu þegar gyðingar, karlar og
konur, brunnu inni, steiktust lifandi inni
í húsunum eða stukku út og biðu bana.
„Annan!” orguðu þeir.
„Ogannan!”
En hinn hugrakki Iwanski, foringi í
pólska flokknum, kom enn til baka til
að bcrjast með gyðingum. Bróðir hans
var drepinn og sonur hans særðist
hættulega. Fáir vissu af honum. Þótt
margir Pólverjar yfirgæfu okkur og
hlægju meðan við dóum, þá varð
Iwanski að minnsta kosti til að halda
uppi einhverjum heiðri.
Þegar 8. maí rann upp hafði fækkað
allverulega í hópi andspyrnumanna en
skothríð heyrðist enn frá nokkrum
stöðum. Það var búið að kanna göngin i
leit að leynilegum flóttaleiðum. Fáar
voru eftir. Þjóðverjar höfðu líka kannað
neðanjarðargöngin og voru búnir að
loka mörgum þeirra.
1 byrginu við Mila-götu 18 hafði
Anelevitz samband við foringja sína
simleiðis. Hann bað þá um*að gefast
ekki upp, að biða eftir utanaðkomandi
hjálp. Enn var leitað til Pólverja um
aðstoð. Uppgjöf kom engan veginn til
greina.
Síðasta bænaskjalið var prentað í
gömlu prentvélinni hans Max Lowy —
en það var löngu búið að flytja Lowy og
föður minn til Auschwitz.
Axe/ S veinbjörnsson h/f
v/Hafnarbraut, sími 93-1979,
Akranesi.
rör
Gjöríð svo vel og fítið inn.

svo &
4Z Vlkan 44. tbl.