Vikan - 29.01.1981, Blaðsíða 28

landsmanna undantekningar-
laust, og skuli hinn mikli fjöldi
fátæklinga á hverjum stað
nákvæmlega athugast og skrá-
setjast."
Þeir Árni og Páll sendu svo í
október 1702 öllum sýslu-
mönnum bréf um töku mann-
talsins. Gáfu þeir nákværn fyrir-
mæli og varð það almennt
manntal, sem náði til allra
landsmanna án undan-
tekningar. Hver nraður var
talinn sérstaklega rneð nafni og
öðrum einkennum.
Mannfjöldinn á öllu landinu
reyndist vera 50.358.
Manntalsgögnin frá 1703
hafa varðveist svo vel að ekki
vantar einn einasta hrepp.
Gögnin virðast fálækleg í
samanburði við manntöl nútím-
ans. þau rúmast í einum pakka
sem vegur þrjú og hálft kíló.
„Það voru ekki til nein prentuð
evðublöð þá til þess að útfylla.
svo að hver hafði þann hátt á
því. sem honum sýndist.
hvernig skýrslan var skrifuð.”
segir Þorsteinn Þorsteinsson í
formála að Manntali á íslandi
1703.
Hreppstjórar sáu um
skráningu í sínum hrepp og
venjulega voru allir íbúar
hreppsins skráðir á örfáum
smáblöðum. í Grímsstaðaannál
er sagt frá fyrirskipunum Árna
og Páls um manntalið og sagt
að uppskrifaðir skyldu meðal
annars „húsgangskarlar og
kerlingar. samt ogsvo land
hlauparar og þjófar”. Lýkur
frásögninni af manntalinu
með þeirri athugasemd. að
„þá var pappír dýr í sveitum
viöa. er öllu þessu var aflokið”.
Vandlega undirbúið
Manntalið sem núna fer
fram er að ýmsu leyti ólíkt því
sem gert var 1960. Þá fóru
teljararnir í hvert hús og
skráðu sjálfir allar upplýsingar
um íbúana. Þurftu teljararnir
að handskrifa sjálfir allar
upplýsingar urn íbúa. Notað
var eitt eyðublað fyrir hvert
hús og þar sem upplýsingar
voru skráðar af' teljurum gefur
augaleið að eyðublöðin voru
allfyrirferðarmikil. Núna eru
evðublöðin mun handhægari
og að mestu fyllt út með því að
krossa í þar til gerða reiti.
Manntalið 1981 hefur verið
vandlega undirbúið. Guðni
Baldursson bjá Hagstofu
íslands hefur borið hitann og
þungann af öllu undirbúnings-
starfinu. Hann hefur frá 1973
átt sæti í samnorrænni nefnd,
„Nordisk udvalg for
befolkningsstatistik”, og er
manntalið í ár unnið nreð
hliðsjón af reynslu á Norður-
löndum.
Efnahags- og félagsmála-
stofnun Sameinuðu þjóðanna
gefur á tíu ára fresti út
„meginreglur og tillögur um
gerð manntals og íbúðaskrár”
og segir Guðni að höfð hafi
verið hliðsjón af þeim tillögum.
Spurningarnar á manntalseyðu-
blöðunum miðast því að miklu
leyti við að hægt sé að gera
alþjóðlegan samanburð þegar
niðurstöður liggja fyrir.
Guðni Baldursson hefur
unnið samfellt að undirbúningi
manntalsins frá síðasta
hausti. Guðni hannaði ásamt
öðrum eyðublöðin sem notuð
verða og segir að með aðstoð
félagsvísindadeildar Háskóla
íslands hafi verið gerð sérstök
könnun til að fullhanna eyðu-
blöðin.
Dugir þessi ítarlegi undir-
búningur? „Það stendur allt og
fellur með samvinnu
almennings,” segir Gunnar
Eydal. „Ég vonast til þess að
menn hafi áhuga á manntalinu
og sýni teljurum skilning.
Samvinna almennings er for-
senda þess að manntalið
takist.”
Rétt er að geta þess að
hverjum einstaklingi fæddunt
1968 eða fyrr er lögum
samkvæmt skylt að svara
öllum spurningum teljaranna. í
þriðju grein manntalslaganna
segir: „Hver maður er skyldur
til að sjá svo um, að hann sé
skráður á manntal, og til að
láta í té allar þær upplýsingar
unr sig, sem skýrslueyðublöð
segja til unt.”
Algjört trúnaðarmál
„Öll þau 30 ár sem ég hef
starfað á Hagstofunni hefur
ekki komið fram ein einasta
umkvörtun um að Hagstofan
léti öðrum I té persónubundnar
upplýsingar. Ég minnist ekki
eins einasta þess háttar
tilfellis,” segir Klemens
Tryggvason hagstofustjóri.
Eitthvað hefur borið á því "
að menn óttist að þær
upplýsingar sem þeir gefa i
manntalinu kunni að verða
notaðar gegn þeim af öðrunr
ríkis- eða bæjarstofnunum. En
allir þeir sem rætt var við
vegna manntalsins leggja þunga
áherslu á að persónubundnar
upplýsingar verði ekki afhentar
neinum, hvorki einstaklingum
né stofnunum.
Trúnaður við einstaklinga er
reyndar lögbundinn í manntals-
lögunum, en þar segir í 9.
28 Vikan S.tbl.