Vikan - 20.06.1985, Blaðsíða 38

Harry Bökstedt
Svona leit hann út. Quaggahestur
i dýragarði i London 1870.
Quagga-sebrahesturinn
vakinn frá dauðum?
Er hægt að vekja quaggahestinn
frá dauðum? Munu nýjar hjarðir
af þessari sebrategund aftur
hlaupa um sléttur Suður-Afríku
eftir að hafa verið aldauða í meira
en hundraö ár? Líkast til ekki —
en á vissan máta hefur quagga-
hesturinn þó verið endurvakinn.
Tekist hefur að einangra úr
rifrildi af gamalli hrosshúð brot af
erfðavísum quaggahestsins og
raunar hefur líka tekist að finna
bakteríur til þess að fóstra þessa
erfðavísa. Og búa til eftirmyndir
af þeim.
Ekki er talið ósennileg að takast
kunni að finna afganginn af erfða-
vísum quaggahestsins á sama
hátt. Líklega er um að ræða 30
milljón brot af erfðaefninu DNA.
Ef tækist að byggja heila litn-
inga úr þessum brotum og koma
þeim fyrir í frjóvguðu eggi sebra-
tegundar sem nú lifir og er ná-
skyld quaggahestinum, fjalla-
sebrahestinum, væri kannski
smávon til þess að hægt væri „að
búa til” dýr sem væri í flestu eins
og hinir útdauðu quaggahestar.
Þessi bjartsýna skilyrðissetning
er reyndar úr grein eftir ónafn-
greindan höfund í tímaritinu New
Scientist og það verður að viður-
kennast að hugmyndaflugið hefur
trúlega leitt hann á hálar brautir.
En merkilegt nokk, vísindamönn-
um hefur tekist að endurgera litn-
inga quaggahestsins og ef til vill
tekst þeim einhvern tíma að ein-
rækta hann.
Ef við trúum því, sem oft er
haldið fram, að sebrahesturinn sé
einhvers staðar mitt á milli hests
og asna þá líktist quaggahesturinn
meira eiginlegum hesti. (Nú á
tímum eru til þrjár aðrar aðalteg-
undir sebradýra.) Quaggahestur-
inn var einungis röndóttur á hálsi
og haus. Á öðrum hlutum skrokks-
ins voru aðeins daufar rákir. Búk-
ur og fætur voru hvítir. Heim-
kynni þessa dýrs var á gresjunum
sunnan Orangefljótsins og það var
veitt miskunnarlaust af Búunum
sem tókst aö endingu að útrýma
því gjörsamlega. Síðasta quagga-
dýr jarðarinnar lifði í dýragarðin-
um í Amsterdam og dó þar 1883.
Eintakið sem nú er verið að
„endurlífga” er enn eldra. I nátt-
úrufræðisafninu í Mainz í Vestur-
Þýskalandi er til söltuð húð af
quaggadýri sem dó fyrir 140 ár-
um. Áður en þessi verðmæti safn-
gripur kom til Þýskalands var
hann í Höfðaborg í Suður-Afríku.
Aöeins eru til 23 húðir quaggadýra
í heiminum.
Á holdrosanum á þessu vel varð-
veitta skinni eru leifar af vöðvum.
Það var úr 0,7 grömmum af þessu
gamla quaggakjöti sem lífefna-
fræðingnum Russell Higuchi og fé-
lögum hans við Berkeley-háskól-
ann í Kaliforníu tókst að „krafsa”
nokkur brot af erfðaefninu ÐNA,
því efni sem stýrir erfðaeiginleik-
unum í öllum dýrum.
En á þeim 140 árum sem liðin
eru síðan quaggadýrið lifði hefur
þetta skinn verið heimsótt oftar en
einu sinni af bakteríum og öðrum
smákvikindum sem skilið hafa
eftir sig leifar af sínu eigin DNA
sem situr þarna eftir og „meng-
ar” DNA quaggadýrsins. Vísinda-
menn hafa þó getað skilið ekta
quagga-DNA frá hinu því það fyrr-
nefnda binst auðveldlega litning-
um úr fjallasebradýri og það ger-
ist einungis milli náskyldra teg-
unda.
Næsta skref var að freista þess
að fjölfalda quaggaefnið til þess
að hafa meira af efninu til þess að
vinna með. Það var gert eins og nú
er venja í erfðatækni. DNA-bút-
arnir voru settir inn í veiru sem
tók þá með sér inn í bakteríur af
gerðinni E. Coli, en það eru reynd-
ar saurgerlar, og síðan tók bakt-
erían að framleiða eftirmyndir
DNA-bútanna. Þetta er það sem
kallað er einrækt.
Þegar þessi brot voru borin
saman við DNA úr fjallasebra
kom í ljós að þeim svipaði mjög
saman. Það sem bar á milli var
svipað og er yfirleitt meö náskyld-
ar dýrategundir.
Frávikin í byggingu DNA-keðj-
anna hjá náskyldum dýrategund-
um geta nýst til þess að meta
hvenær tegundirnar tóku að þró-
ast hver í sína áttina — frá sam-
eiginlegum forföður. Þegar erfða-
vísar quaggadýrsins og f jallasebr-
ans voru bornir saman virtist
mega draga þá ályktun að þessi
dýr hefðu farið hvort í sína áttina
á þróunarbrautinni fyrir 3—4
milljónum ára. (Talið er að mað-
urinn eigi rót sína aö rekja til
frumstæöra prímata sem urðu til
fyrir um það bil 80 milljónum ára.
Klaufdýr og hófdýr urðu sjálfstæð-
ar fylkingar spendýra fyrir 55
milljónum ára. Allt þetta er byggt
á hinni svokölluðu „klukku erfða-
vísanna”.)
Það var um það bil einn hundr-
aðasti hluti þess DNA sem er í
venjulegum lifandi vef sem tókst
að „hrista” úr hrosshúðinni frægu
í Þýskalandi. Higuchi telur að að-
eins muni þurfa örfá grömm af
vöövavef úr quaggadýri til þess að
komast á snoðir um gjörvalla
erföavísa dýrsins.
Á þremur öðrum rannsóknastof-
um hafa á undanförnum árum
verið gerðar uppgötvanir sem við
fyrstu sýn virðast enn ótrúlegri.
DNA úr mammút, sem legið hafði
frosinn í túndru í Síberíu, var ein-
angrað á rannsóknastofu. En því
miöur kom í ljós að mestallt erfða-
efnið var ættað úr bakteríum sem
tekið höfðu sér bólfestu í mamm-
útnum eftir að vist hans í freðmýr-
um Síberíu lauk. Að vísu varð vart
leifa af DNA sem líktist mest
erfðaefni í fílum en það var allt of
lítið til þess að hægt væri að gera
sér vonir um að endurgera erfða-
vísa mammútanna og því síður
mundi það nægja til þess að
tryggja þessu forsögulega dýri
endurkomu á móður jörð.
Hugsanlegt er einnig að tekist
hafi að einangra DNA úr leifum
skordýra sem lifðu fyrir 25 millj-
ónum ára og hafa síðan verið inni-
lukt í rafmolum.
Það er vitaskuld mikið áhuga-
efni steingervingafræðingum og
dýraerfðafræðingum að geta
rannsakað erföaefni löngu dauðra
dýrategunda. Með því móti væri
hægt að öðlast mun meiri vitn-
eskju um dýrin og einnig væri
unnt að skipa þeim nákvæmlega í
rúm á þróunartrénu.
38 Vikan ZS. tbl.