Vikan - 12.12.1985, Blaðsíða 31

1900
Auk þessara þremenninga,
risanna eins og þeir eru stund-
um nefndir, í sögu anarkismans
voru margir merkir hugmynda-
smiðir sem þróuðu kenningar
út frá þessu eða til hliðar. Þeir
sem mest áberandi voru þó
allra anarkista voru mennirnir
sem um aldamótin 1900 skelfdu
alla Evrópu með einstaklings-
framtaki sínu í baráttunni og
töldu að einunois meó ofbeld1
Krópotkín.
yrði þjóðfélaginu breytt á þann
veg sem þeir vildu hafa það,
stjórnlaust í orðsins afdráttar-
lausustu merkingu.
Sumar ræður Bakúníns og
kenningar ýttu undir þennan
skilning á anarkisma, hann er
frægur fyrir þessa setningu:
Knýjandi eyðileggingarhvöt er
einnig skapandi kraftur.
Hryðjuverk
Sprengjutilræði og þjóð-
höfðingjamorð eru það sem
lengst situr eftir af ímynd an-
arkistanna. Menn skelfdust
mjög hótanir og þegar fram-
kvæmdir fylgdu í kjölfarið var
von að taugatitringur færi um
Evrópu. Fórnarlömbin voru
meðal annarra Carnot Frakk-
landsforseti (1894), Umberto,
konungur Ítalíu, (1900) og
McKinley Bandaríkjaforseti
(1901). Umdeilanlegt er hvort
hægt er að kenna velflest til-
ræði við ráðamenn á þessum
tíma við anarkista en stað-
reyndin er sú að það var gert og
anarkisk slagorð og sprengjutil-
ræði í kjölfar þessara og ann-
arra árása studdu menn mjög í
að flokka þessa öldu hryðju-
verka með anarkisma. Hitt vill
oft gleymast að brugðist var
mjög harkalega við anarkistum í
skjóli þess að þeir væru allir
i -n^ir s;'m,j s<MHir.
Frjálsar ástir
Umrótið, sem kennt hefur
verið við anarkisma, kom ekki
eingöngu fram í þjóðfélags-
átökum og stjórnmálakenning-
um. í menningu og listum voru,
upp úr aldamótunum 1900 sér-
staklega, miklar hræringar,
ýmist kenndar v'rð anarkisma
eða mjög í anda hans. Upphaf
nútímalistar og ýmissa frelsis-
hreyfinga í mannlegum sam-
skiptum eru í nánum tengslum
við uppgang anarkisma. Sumir
boðuðu frjálsar ástir, aðrir
frjálsa listsköpun og tengslin
við anarkismann eru óumdeil-
anleg.
Á Spáni______________________
Hnignun anarkismans varð er
líða tók að seinni heimsstyrjöld-
inni. Seinasta meiri háttar vígi
anarkista féll er Spánn varð fas-
ismanum að bráð undir lok
borgarastyrjaldarinnar þar
1938. Þá höfðu anarkistar ráðið
borgum og sveitum víða um
Spán um lengri tíma og haft
tækifæri til að hrinda hugmynd-
um sínum í framkvæmd og
töldu sér hafa tekist vel upp.
Orwell og Gandhi
Einn af helstu sagnariturum
um anarkisma, George Wood-
cock, rekur áhrif anarkisma á
nútímasamfélag lengra en til
Spánar á fjórða áratugnum.
Hann hefur bent á að George
Orwell, höfundur 1984 og
Animal Farm (íslenska þýðingin
heitir Félagi Napóleon), hafi
skrifað mjög undir áhrifum an-
arkiskra hugmynda og hann
telurað Mahathma Gandhi hafi
nýtt margt frá anarkistum í frið-
sömum en áhrifaríkum mót-
mælum og baráttu fyrir frelsi
Indlands.
Ný sókn anarkisma?
Árið er 1977 og lagið: An-
archy in the UK. Hljómsveitin
er Sex Pistols. Nokkur ár líða,
blaðaviðtal við einn af
hugmyndafræðingum frjáls-
hyggjunnar vekur mikinn úlfa-
þyt á íslandi. Milton Friedman
segir að allt eigi að gefa frjálst,
einnig eiturlyf, mannskepnunni
sé ásköpuð sú sjálfsbjargarvið-
leitni sem dugi til að ekkert fari
úr böndum í frjálsu samfélagi.
Hvort tveggja er endurómun af
því sem anarkistar hafa sagt
fyrr. Vilmundur heitinn Gylfa-
son sagði í viðtali í Vikunni að
hann hefði margt til anarkisma
að sækja. Ef til vill er anarkism-
inn í sókn nú, en hvers konar
anarkismi? Kenningar kenndar
við anarkisma eru ekki einsleit-
ar, þær eru margslungnar, þær
geta leyst sum mál í smáat-
Tiðum og hunsað önnur gersam-
lega. Orð dagsins hjá sumum er
valddreifing og hæsta stig vald-
dreifingar er anarkismi. Hvort
hann er það sem sóst er eftir er
annað mál.
Ef safna ætti hugmynda-
fræði anarkistanna í eina
setningu væri sennilega best að
hafa hana eitthvað á þessa leið:
Afneitum öllu yfirvaldi. Og ef
taka ætti saman þversagnirnar í
framkvæmdinni mætti líta til
19. aldarinnar þegar ágrein-
ingurinn stóð um hvort hver og
einn ætti að uppskera eftir
vinnuframlagi sínu eða þörfum
sínum. Og um það stendur
slagurinn enn.
Bakúnin.
50. tbl. Vikan 31