Vikan - 29.06.1939, Blaðsíða 3

Nr. 26, 1939
VIK A N
3
Það vorar

Jónas Sveinsson, læknir, skrifar
hér ekki um vorið í eiginlegri
merkingu, heldur gerir hann glögga
grein fyrir þeirri skoðun sinni, að
við íslenzkan jarðhita sé hægur
vandi að rækta ávexti, ekki ein-
ungis til sölu innanlands, heldur og
til útflutnings í stórum stíl. Tím-
inn einn fær úr því skorið, hvort
þessar hugmyndir læknisins reyn-
ast framkvæmanlegar.
egar menn ræðast við og talið berst
að hinum líðandi tíma og ástandinu
heima fyrir, heyrist því oft haldið fram,
að allt sé í „grænum sjó“ og basli. Allar
þjóðir eiga vitanlega við ýmiskonar örðug-
leika að stríða vegna viðskiptakreppu og
annarra aðvífandi vandræða. En að öðru
jöfnu stendur sú þjóðin bezt að vígi, sem
hefir fjölbreyttasta framleiðslu og getur
sótt flest af því, sem hún þarfnast, í skaut
síns eigin lands.
Hingað til er það aðallega tvennt, sem
einkennt hefir framleiðslu okkar: Mikill
aðflutningur og einhæf framleiðsla. Og þó
er þetta land vissulega stórauðugt. Gróð-
urmoldin er góð. Heitar uppsprettur bíða
ónotaðar. Fossarnir ekki beizlaðir nema að
litlu leyti. Hafið venjulega stórgjöfullt, og
líkur til að málmar séu til í f jöllum lands-
ins.
Ég býst við því, að það, sem einna mest
veki eftirtekt erlendu ferðamannanna, er
heimsækja okkur, séu heitu laugarnar og
hverimir. Þeir hrífast af orku heita vatns-
ins, er það brýst út úr iðrum jarðar, og
hið glöggva gestsauga sér ef til vill fyrr
en við, að hér er um orku að ræða, sem
nota má til margra hluta.
Ég varð nýlega samferða menntamanni
frá Bæheimi, er með undrun og aðdáun
hafði lesið um hitaveituna okkar í þýzk-
um blöðum.
— 1 ykkar grænmetis- og ávaxtasnauða
landi hljóta að liggja ófyrirsjáanlegir
möguleikar í heita vatninu, og því rann-
sakið þið ekki lækningakraftinn, sem vissu-
lega er í því? sagði hann.
Manni þessum var vel kunnugt, að Norð-
urlandabúar þurfa árlega að flytja inn
talsvert af grænmeti og ávöxtum, og alveg
sérstaklega vissi hann um, hversu miklar
auðsuppsprettur heitu laugarnar í hans
eigin landi hafa verið frá ómunatíð, og
hversu margir þar hafa fengið bót meina
sinna.
Og vissulega hitti útlendingurinn þama
naglann á höfuðið, því það er einmitt þetta
tvent sem við í náinni framtíð verðum að
reyna að hagnýta okkur af fremstu getu:
Heita vatnið, sem víða er um 100 stiga
heitt og auðvelt er að nota til upphitunar
á gróðurhúsum, og hin uppleystu efni í því,
sem vænta má að séu dýrmæt til lækn-
inga. Hvernig verður heita vatnið bezt
hagnýtt ?
ísland er og hefir verið grænmetis og
ávaxtafátækt land. Innflutningsskýrslur
undanfarinna ára bera með sér, að við
höfum iðulega flutt inn grænmeti og
ávexti fyrir nálægt 1 milljón króna árlega.
Og er það ekki nein smávegis upphæð fyr-
ir hina fámennu þjóð. Öflug alda hefir líka
risið um land allt að bæta úr þessu ástandi.
Grænmetisrækt allskonar eykst ár frá ári,
og gróðurhús fyrir hina dýrmætu suðrænu
ávexti hafa og verið byggð eftir efnum og
ástæðum, en þó enn ekki fram úr því sem
svarar einum þriðja hluta þess sem einn
einstaklingur hefir byggt nálægt Kaup-
mannahöfn. En vitanlega er „flas ekki til
fagnaðar" frekar á þessu sviði en öðrum
í framtíðaratvinnumálum okkar, og rétt að
gera sér ljóst, hvaða möguleikar séu fyrir
hendi á hinum innlenda markaði, og að því
búnu rannsaka eftir því sem unnt er, hvaða
framtíðarvonum við megum byggja á sölu
grænmetis og gróðurhúsaafurða til út-
landa.
Ég benti fyrstur manna á þenna mögu-
leika, í blaðaviðtali fyrir nokkrum árum, og
trú mín er sú sama og þá, nema öllu sterk-
ari nú. Byggist hún m. a. á því, að um alla
verðld er sú skoðun nú ríkjandi, að dagleg
fæða okkar þurfi að vera rétt sett saman,
og vera auðug af hinum nauðsynlegu „víta-
mínum“. Heldur hið svo nefnda C-bætiefni
háum sessi, en eins og kunnugt er fyrir-
finnst það aðallega í grænmeti hverskonar
og ávöxtum. Má því fullyrða að grænmetis-
neyzla sé yfirleitt meiri en nokkum tíma
áður. Hins vegar geta þjóðir þær er í
Norður-Evrópu búa, hvergi nærri fullnægt
grænmetis og ávaxta þörf sinni.
Á Norðurlöndum, Þýzkalandi, Póllandi,
Englandi og víðar er mikið flutt inn af
ávöxtum, frá því seint á haustin og þar
til vorar, meðal annars vegna þess, að
gróðurhúsaræktin er dýr í þessum löndum,
þar sem gróðurhúsin eru hituð með kolum
og öðru dýru eldsneyti. Eftir upplýsingum,
er ég hefi fengið í Kaupmannahöfn, eru
gróðurhúsin lítið sem ekkert notuð til
grænmetis- og ávaxtaræktunar að vetrin-
um til. Tóamatahúsin a. m. k. standa auð
3—4 mánuði. Hjá okkur gegnir öðru máli.
Upphitunin og allt, sem henni fylgir, kost-
ar okkur sama og ekkert. Og birtumagnið
meira en víða annarsstaðar, jafnvel þó að
sólarlítið sé.
Þegar mál þessi eru nánar athuguð,
kostir og ókostir dregnir fram, má benda á
margt, er styðja mun þá skoðun, að hér
sé um framtíðarmál að ræða fyrir hina ís-
lenzku þjóð, og þá sérstaklega fyrir bænd-
urna.
Ég geng þess ekki dulinn, að þetta kunna
að þykja loftkastalar og draumórar, að
við, sem búum norður við heimsskauts-
baug, förum að keppa um ávaxtasölu við
þjóðir þær, er búa í hinum heitari löndum.
En það kemur margt til greina. Fyrst og
fremst það, að þjóðir þær, er við helzt
myndum selja slíkan varning, eru ná-
grannaþjóðir okkar, þjóðir, sem við höf-
um við margskonar viðskipti. Við kaupum
tiltölulega mikið af þeim, og miklu meir
en hinar framkvæmdasnauðu suðrænu
þjóðir gera. Danir, sem kaupa talsvert af
tómötum sunnan frá heitari löndum,
kvarta sáran undan því, að þó ávextirnir
þaðan séu ódýrir, þá sé erfitt að fá þá
óskemmda. Og sama er uppi á teningnum
hjá Þjóðverjum. Veit ég með vissu, að
t. d. hafa Danir s. 1. ár með ærnum kostn-
aði ræktað tómata fyrri hluta vetrar, og
snemma að vorinu, og unnið nýja mark-
aði, t. d. í Póllandi. En það, sem vitanlega
skiptir mestu máli, er þetta: Getum við
framleitt þessa vöru svo ódýrt, að sam-
keppni annarra sé útilokuð eða erfið?
Það er ótrúlegt, en samt satt, að það
kostar að líkindum meira að byggja gróð-
urhús í Danmörku en hér, vegna Þess að
Danir þurfa að leggja dýrar miðstöðvarvél-
ar inn í gróðurhúsin og reisa sérstök hús
yfir þær. I öðru lagi eru líkur til þess að við
getum reist mun ódýrari gróðurhús en
hingað til hefir þekkst, með því að nota
innlent efni í grunninn. I Danmörku kost-
ar fermetirinn í gróðurhúsum 30 kr. En
með heppilegum innkaupum, og með því
að nota innlent efni að nokkru leyti, og að
bóndinn sjálfur vinni aðverkinu, verðaokk-
ar gróðurhús líklega ódýrari en þau dönsku.
Danir telja að þar í landi kosti kol og ann-
að eldsneyti ca. 1500 kr. árlega fyrir gróð-
urhús, sem er að grunnmáli 300 ferm.
Myndi hverjum bónda á Islandi þykja sá