Vikan - 25.01.1940, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 4, 1940
7
það og nú er komið þannig, að ég sel
brennivín eftir lokunartíma fyrir hana frú
Hoppdal, sem á þessa kaffikompu hér.
— Selurðu þá ekki fyrir eigin reikning?
spurði ég dálítið hissa.
— Jú — það er að segja — áhættan er
auðvitað mín. En ágóðinn er frúarinnar.
Það geturðu ekki skilið, ha ? Nei!! — Hann
hallaði sér fram og dró annað augað í
pung:
— 1 því liggur nefnilega allur galdurinn!
hvíslaði hann ísmeygilega eins og hann
væri hróðugur yfir því að geta gengið fram
af mér.
— E-ertu þá svona ástfanginn af henni ?
spurði ég dálítið bjálfalega, því að þótt svo
hefði verið, þá var það öldungis ófullnægj-
andi skýring á slíkri fórn æru og hagn-
aðar.
Samson anzaði ekki strax. Hann virti
mig fyrir sér með augnaráði fullu með-
aumkunar og umburðarlyndis, eins og ég
væri fæddur fábjáni og yrði því ekki dreg-
inn til ábyrgðar á orðum eða gjörðum.
— Það var hún, sem færði okkur kaffið,
stundi hann að síðustu svo vonleysislega,
að ekki var um villzt, að honum þótti
naumast taka því að lýsa upp í því myrkri
fáfræði og aulaskapar, sem spurningin bar
vott um.
Svo hallaði hann sér aftur á bak og
horfði hugsi út í rökkvann. Það var kom-
in þensla í augnaráðið, og það leyndi sér
ekki, að hið heita kaffipúns var byrjað
að verka. Eg gætti mín nú vandlega fyrir
að segja frekari glópsku, heldur beið þol-
inmóður, því að nú fann ég, að Samson
mundi bráðum leysa frá skjóðunni af
sjálfu sér.
— Meira kaffi! — Við fengum í bollana
aftur og Samson hellti í á ný. Svo hallaði
hann sér fram á borðið:
— Það byrjaði fyrir alvöru, þegar ég
keypti sjálfur kútterinn, sem ég hafði farið
með í þrjú ár, þegar við kynntumst fyrst.
Það var fyrirtaks skip, ég hafði alltaf ver-
ið heppinn með hann og reiðarinn var orð-
inn stórríkur. Svo hætti hann og sem sagt,
ég keypti dallinn, því að ég hafði líka þén-
að góða peninga á þessum árum, og það
var meiningin að gera hann út á síld næsta
sumar, — þú manst þetta sumar, þegar
aflinn varð ekki einu sinni svo mikill, að
skipshafnirnar hefðu sjálfar í soðið og
verkafólkið var sent heim á ríkisins kostn-
að, þar sem það hafði ekki einu sinni unn-
ið sér inn fyrir fargjaldinu. I stuttu máli
— ég gat ekki staðið í skilum við bank-
ann og fór á hausinn eftir hálfs árs hörm-
ungar sem sjálfseignarskipstjóri. — Skál!
Samson drakk út eins og venjulega og
reyndi að fylgjast með eftir mætti.
— Sjáðu til — svo hafði ég sko ekki
neitt, og næsta sumar varð ég pakkhús-
stjóri, umsjónarmaður, bryggjuformaður,
sem sagt allan fjandan hjá Björnúlfi
Bergssyni. Hann græddi hálfa miljón á því
sumri, og hann kunni líka að selja á því
rétta augnabliki. Það var fínt nef á þeim
manni. — Nú, ég komst líka yfir dálitla
aura, og næsta ár tók ég bryggju á leigu
og varð sjálfur grósseri og spekúlant, og
það var indælis ár. Það mátti heita, að
síldin skriði í land af sjálfu sér, og verðið
var gífurlegt. Ég sendi þúsund tunnur til
Hamborgar, en síldin hélt áfram að stíga,
svo að mér datt ekki í hug að selja strax.
Ég fékk skeyti á hverjum degi, 50, 60, 70,
75, 80. Tilboðin voru komin upp í 95 kr.
á tunnu! Hvað segirðu! Ja, mikið þó and-
sk . .. En sjáðu til, þetta var nú mín eigin
síld, og ég vildi fá 100 krónur fyrir tunn-
una. Ja, víst var ég vitlaus! — Jæja, svo
komu Norðmennirnir og þeittu tveim milj.
tunnum á markaðinn og þá gat nú skeð,
að djöfullinn væri laus! Síldin féll eins og
loftvog í fárviðri! 1 hvert sinn, sem ég
var búinn að ákveða að selja fyrir síðasta
prís, þá var hún fallin ennþá meir, þegar
skeytið náði fram, og að síðustu vildu þeir
ekki gefa skít fyrir þúsund tunnur af síld.
Svo fékk ég skrivelsi frá heilbrigðislög-
reglunni í Hamborg, kalh minn, þess efnis,
að ef ég ekki flytti þessa daunillu síld af
hafnarbakkanum, þá mundu þeir hella
henni í sjóinn á minn kostnað. Og það
gerðu þeir reyndar, og svo hirtu þeir tómu
tunnurnar svo sem upp í hreinsunarkostn-
aðinn. — Svo fór um sjóferð þá.
Samson kveikti sér nú í pípu, studdi oln-
bogunum fram á borðið og svældi hugsi
nokkra stund. Hann hélt báðum höndum
um pípustertinn, sem kraumaði í eins og
grautarpotti, og starði hálfluktum augum
í glóðina, sem við og við varpaði daufri
glætu á eldrautt og þrútið andlitið. Svo
hallaði hann sér upp í hornið:
— Jæja, upp úr þessu laumaðist ég svo
til Ameríku. Þar gerði ég allt milli himins
og jarðar eins og siður er í Ameríku. Ég
var skógarhöggsmaður í Manitoba, brunn-
grafari í Alberta, mjólkurekill, malara-
sveinn og landshornamaður á járnbraut-
um. Loks gerðist ég fiskari hjá Thomson.
Það var á Winnipegvatni, og það var hart
jobb — en vel borgað. Við máttum höggva
okkur í gegnum ísinn á hverjum degi, og
netin gaddfrusu í höndunum á okkur um
leið og við drógum þau upp. En hvað um
það — þegar kom fram á vorið, þá vildi
ég sjálfur vera Thomson — keypti veiðar-
færi og annan útbúnað fyrir allt, sem ég
hafði nælt saman, og viku síðar braut ís-
inn upp í ofsaroki um miðja nótt, og netin
mín sá ég aldrei framar. Gerðu svo vel.
— Nei, hvaða fjandi! varð mér að orði.
Samson dró djúpt andann:
— Haltu þér saman, það er ekki búið
enn! Nú, það síðasta var hundaakstur
norður í Alaska. Þegar ég hafði ekið í hálft
ár fyrir gamla Mac, þá gaf hann mér þann
vitnisburð, að ég væri sá langbezti dog-
driver þeim megin við Yukon. Hafðu það!
En heldurðu kannske, að ég hafi verið far-
inn að vitkast! Nei, nei! Auðvitað rauk ég
til og keypti sjálfur hundateam, og það
voru góðir hundar, seigir og sterkir eins
og svipuól, en voðaleg helvítis villidýr, —
herra trúr! Og veiztu nú hvað, ég hafði
ekki átt þá nema í nokkra daga, þegar
þeir lentu í áflogum og bókstaflega átu
hvorn annan áður en ég næði að skilja
þá. Svo sannarlega sem ég sit héma.
Og Samson sló í borðið, svo að bollamir
tókust á loft. Heilmikið af brennivíni hellt-
ist á gólfið, en ég þorði alls ekki að segja
neitt, því að vinurinn hafði nú ekki lengur
fyrir því að biðja um meira kaffi, heldur
stútaði hann sig nú beint af flöskunni,
hörkulegur á svip, rétt eins og hann sæti
á hundasleða í grimmdarfrosti norður í
Alaska. Mikið hjarn — mikið brennivín!
Fyrsta setningin kom eins og gusa:
— En þá hafði ég nú fengið nóg af
Ameríku og hugsaði nú um ekkert nema
að komast heim aftur og það tókst á end-
anum einhvem veginn. En nú var eins og
lánið hefði yfirgefið mig! Ég gat ekki kom-
izt að við neina vinnu og tók þá upp á því
að selja brennivín á gatnamótum eftir lok-
unartíma ríkisins, en það gekk nú ekki
lengi og ég fékk að sitja í hálft ár. Og í
tugthúsinu fékk ég tíma til að hugsa mig
um, þá varð mér allt í einu og loksins ljóst,
hvað örlaganomirnar hafa ætlað sér með
mig!
Samson réttist upp í sætinu og horfði
hvasst á mig eins og hann væri að athuga,
hvort ég væri nú eiginlega verðugur þess
að vera fenginn lykilhnn að ráðgátu hans
eigin lífs. Hann fann mig verðugan. Hann
hallaði sér fram á borðið og talaði lækk-
uðum rómi:
— Nomirnar hafa gefið mér þann eigin-
leika í vöggugjöf, að svo lengi sem ég þræli
fyrir aðra, þá skuli lánið hanga á mér eins
og þorskur á öngli, en strax og ég taki
til að skara eldi að minni eigin köku, þá
skuli allt snúast á versta veg.
— Já, sagði ég bara, því að mér fannst
ég nú vera orðinn allt of þungur í höfði
til þess að geta tekið upp rökræður við
Samson sæfara um sannleik og rök hans
eigin lífs.
Þessi afstaða mín virtist falla honum vel
í geð. Hann hélt áfram:
— En ég sneri á svínin, sérðu. Fyrst
ég ekki fæ að gera neitt fyrir sjálfan mig,
þá á ég hreint ekkert við það. Svo fór ég
þarna megin í það eins og þú sérð, því að
þegar maður vinnur ekki, þá verður mað-
ur að drekka! Ég sel brennivín á síðkvöld-
um fyrir frú Hoppdal, og mín laun eru ein
flaska á dag, ásamt fæði og húsnæði. Sam-
kvæmt ávísun örlaganna, er enginn, sem
gerir mér neitt, því að nú vinn ég í þjón-
ustu annarra, jafnvel þótt enginn viti það.
Hoppdal fær sínar tuttugu til þrjátíu krón-
ur á dag og helmingi meir á laugardögum
og sunnudögum. Ég fæ mitt brennivín, og
annað kæri ég mig ekki um. Hoppdal er
reyndar það argvítugasta galdrafóarn, sem
skreiðist á tveim fótum. Heldurðu kann-
ske, að hún tími að gefa mér ærlega flösku
af brennivíni! Nei, nei! Hún stelur einum
bolla af hverri flösku, sem ég á að selja
og hellir upp á sérstaka flösku fyrir mig.
Hinar fyllir hún svo upp með vatni. Skó
tímir hún heldur ekki að gefa mér, en hún
Framh. á bls. 19.