Bjarmi - 01.12.1978, Blaðsíða 9

HELGAKVER
100 ARA
í kjölfar siðbótar Lúthers má
segja, að fylgt hafi markviss
kennsla í kristnum fræðum, bæði
fyrir böm og fullorðna, enda
samdi hann sjálfur kristin fræði
bæði fyrir börnin og hina fullorðnu
(fræðin minni og fræðin meiri).
Heittrúarstefnan, pietisminn, sem
upp kom á 17. öld, sinnti fræðslu-
málum af mikilli kostgæfni. Þessi
stefna náði útbreiðslu og hafði all-
mikil áhrif meðal ráðamanna í
Danmörku, m.a. við dönsku hirð-
ina.
Því er stiklað á þessum atriðum
hér, að pietisminn eða áhrif hans
bárust til íslands með þeim manni,
sem hefur haft einna mest áhrif
á fræðslumál á íslandi almennt og
kristna fræðslu sérstaklega, en það
var Ludvig Harboe. Um starf hans
hér á landi verður ekki f jallað hér,
en aðeins getið þess, að hann flutti
með sér hið fyrsta eiginlega barna-
lærdómskver, sem löggilt var til
kennslu í kristnum fræðum til
fermingar. Kver þetta nefndist
Sannleikur guöhrœöslunnar og var
eftir Erik Pontoppidan, Sjálands-
biskup, og hlaut það viðumefnið
„Ponti“ manna á milli. Tvö kver
komu út eftir þetta, bæði eftir
kennimenn.
Árið 1878 kemur út hið fyrsta
barnalærdómskver, samið af ís-
lenzkum manni. Það var kver Helga
Hálfdanarsonar, prestaskólakenn-
ara, og gekk það lengst af undir
heitinu „Helgakver“. Það eru því
á þessu ári rétt 100 ár frá útkomu
þess. Kveri þessu var mjög vel
tekið, og útrýmdi það á skömm-
um tíma hinum eldri kverum. Þótti
það betur samið og var m.a. um
það sagt:
„Það tók lærdómana fram í fastri
röð sem óbifandi sannindi, sem
hvorki þurfti að sanna né verja
nema með beinum orðum ritning-
arinnar, og er það vafalaust hin
eina rétta aðferð frá evangelísku
sjónarmiði, þegar kverin eru svona
löguð. En innan um í kveri þessu
er þungskilin „dogmatík", sem
mjög veitir torvelt að gera böm-
um skiljanlega; það eru háskóla-
vísindin, sem þar koma fram ósjálf-
rátt og jafnan heldur til að spilla
en bæta.“
Helgakver var kennt við ferm-
ingarundirbúning nær eingöngu,
allt fram undir 1930 og víða (í
styttri útgáfu) fram á 5. tug ald-
arinnar. Innihald þess var harð-
lega gagnrýnt af svo nefndum ný-
guðfræðingum eða aldamótaguð-
fræðingum. Meðal annars skrifaði
þáverandi fræðslumálastjóri og
síðar forseti íslands, Ásgeir Ás-
geirsson, harðorða gagnrýni á
kverið í bæklingi, sem hann nefndi
Kver og kirkja. Mun þessi ádeila
ásamt breyttum viðhorfum í guð-
fræði hafa valdið því, að „Helga-
kver“ aflagðist smám saman sem
kennslubók við fermingarundir-
búning,. Sú rétttrúnaðarguðfræði,
sem kverið mótaðist af, átti ekki
upp á pallborðið á þessum tíma.
Hvaða skoðun, sem menn kunna
að hafa á guðfræði og kennslu-
fræðilegri framsetningu „Helga-
kvers“, er hitt óumdeilanlegt, að
framlag Helga Hálfdanarsonar til
kristinnar fræðslu hér á landi var
hið merkasta, og má ætla, að stór
hluti íslendinga, sem komnir eru
yfir miðjan aldur, eigi þekkingu
sína í kristnum fræðum „Helga-
kveri“ að þakka, enda algengt að
heyra roskið fólk vitna orðrétt í
kverið, þótt það hafi ekki litið í
það síðan um fermingu!
Siguröur Pálsson,
námsstjóri.
LÆGING OG UPPnEFD
Kafli úr Helgakveri, þar sem rœtt er um e61i og hlutverk Krists.
71. Eptir guðs eilífa vísdómsráði kom guðs sonur í heiminn á þann hátt,
að hann var getinn af heilögum anda og fæddist af mannlegri móður, en átti
engan mannlegan föður. — Móðir hans hjet María; en Jósep, sem varð maður
hennar, var kallaður faðir hans, af þvi að hann gekk honum i föður stað.
Jóh. 1, 14. Orðið varð hold og bjó með oss, fullt náðar og sannleika.
Gal. 4, 4. Þegar fylling tímans var komin, sendi guð son sinn, fæddan
af konu, lögmálinu undirgefinn.
Matt. 1, 20. Engillinn sagði við Jósep: Víla þú eigi fyrir þjer að
ganga að eiga Maríu, festarkonu þina; því sá þungi, er hún gengur með,
er getinn af heilögum anda.
72. Síðan guðs sonur gjörðist maður, hefur hann tvö eðli, guðlegt og mann-
legt, og er því sannur guð og sannur maður undir eins eða guðsmaSur.
Róm. 9, 5. Kristur er af feðrunum að holdinu til, hann, sem er guð
yfir öllu, blessaður um aldir. 1
73. Lif guðs sonar eptir holdtekjuna skiptist í lœgingarstöðu og upphefðar-
stöðu. Lægingarstaðan byrjar með holdtekjunni, en upphefðarstaðan með upp-
risunni.
2. Kor. 8, 9. Þjer þekkið náð drottins vors Jesú Krists, að hann
gjörðist fátækur yðar vegna, þótt hann ríkur væri, svo að þjer auðguð-
uzt af hans f átækt.
Fil. 2, 8. 9. Hann litillækkaði sig sjálfan, og var hlýðinn allt fram
í dauðann, já, fram í dauðann á krossinum. Fyrir því hefur og guð hátt
upp hafið hann og gefið honum tign, sem aliri tign er æðri.
74. Guð sonur fæddist i borginni Betlehem á Gyðingalandi, og var að guðs
boði nefndur Jesús, sem þýðir frelsari,- en hann er lika nefndur Kristur eða
Messías. sem hvorttveggja þýðir hinn smuröi.
Spámenn, æðstu prestar og konungar voru smurðir hjá Gyðingum; en endur-
lausnari vor er hinn sanni spámaður, æðsti prestur og konungur, og bendir
nafnið Kristur á þetta þrefalda embœtti hans.
Mikk. 5. 1. Og þú Betlehem Efrata, litil til að vera meðal Júda þús-
unda, frá þjer skal sá koma mjer til handa, er vera mun drottnari i
ísrael, og uppruni hans vera frá alda öðli, frá eilifðar dögum.
Matt. 1, 21. Engillinn sagði við Jósep: Hann skaltu láta heita Jesús;
því hann mun frelsa sitt fólk frá þess syndum.
Jóh. 1. 42. Andrjes sagði við Símon bróður sinn: Við höfum fundið
M e s s í a s , það er út lagt K r i s t u r.
Pgb. 10, 38. Guð smurði Jesúm frá Nazaret með heilögum anda og
krapti.
9