Bjarmi - 01.12.1978, Blaðsíða 10

Heittrúaöur
Á öðrum stað hér í blaðinu er
minnzt á Erik Pontoppidan og
fermingarkver hans, sem notað var
hér á landi um tíma. Pontoppidan
var uppi 1698—1764. Eru því liðin
280 ár frá fæðingu hans. Hér verð-
ur stuttlega sagt frá þessum merka
manni.
Trúin dauf
Ungur maður er að lesa í Biblí-
unni. Hann átti að verða prestur.
Hann las á latínu, og honum fannst
lesturinn bæði þurr og þreytandi.
En innan stundar skyldi hann
þreyta próf, og þá var betra að
kunna lexíuna.
Allt í einu leit hann upp. Ein-
hverjir voru að syngja. Ýmist
sungu þeir eða báðust fyrir. Þetta
var nágranni hans með fjölskyldu
sinni. Hann var að halda guð-
ræknisstund. Erik Pontoppidan
skammaðist sín. Hér sat hann og
átti að verða prestur, en hann bað
ekki. Það var langt síðan hann
hafði þurft á hjálp Guðs að halda.
Félagar hans voru ekki heldur
neinar eldsálir varðandi eftirfylgd-
ina við Krist. Sumir urðu prestar,
af því að feður þeirra voru það.
Aðrir lærðu guðfræði til þess að
verða síðan kennarar. En þeir
höfðu ekki komizt að raun um, að
þeir þyrftu á frelsara að halda
og þörfnuðust fyrirgefningar synd-
anna.
Erik Pontoppidan fæddist á tíma-
skeiði, þegar alls konar andstæð-
ur ríktu í trúmálum. Svo er sagt,
að á stað einum í Danmörku
hafi bændurnir leyst hestana frá
plógunum og haft guðræknisstund
í hvert skipti, sem þeir heyrðu
kirkjuklukkurnar hljóma. Á öðr-
um stað varð að senda hermenn
af stað til þess að reka bænduma
í kirkju á sunnudögum. Þeir vildu
vera ails staðar annars staðar en
í kirkju.
Kannski var það ekki svo undar-
legt. Kirkjan þeirra hafði brunnið.
Þess vegna urðu þeir að fara í
þýzku kirkjuna á staðnum, og þar
hirðprestur
var aðeins talað á þýzku. Þegar
þar við bættist, að prestamir voru
vanir að predika þrjár eða fjórar
klukkustundir, verður enn skiljan-
legra, að fólk var ekki allt kirkju-
rækið á þessum tíma.
Reyndar var danska ekki sér-
lega vinsæl meðal lærðra Dana. í
konungshöllinni í Kaupmannahöfn
talaði enginn dönsku. Fólk leit svo
niður á móðurmál sitt, að það
breytti nöfnum sínum, svo að þau
hljómuðu á útlenda vísu. Dæmi um
þetta er stúdentinn Erasmus Mon-
tanus. Hann hét í raun réttri Ras-
mus Berg (sbr. Ludvig Holberg:
„Erasmus Montanus"). Erik Pont-
oppidan hefði átt að heita Erik
Broby. En langafi hans breytti
ættamafninu í Pontoppidan, sem
var latina.
Kverið er heil bók
Erik Pontoppidan yngri fæddist
í ágúst árið 1698 í Árósum í Dan-
mörku. Hann missti snemma for-
eldra sína, og átti hann erfiða ævi
í bernsku. „Frá þeim tíma og allt
til fullorðinsára kynntist ég engu
góðu,“ segir hann í bók einni. —
Pontoppidan varð prestur hjá
konunginum í Kaupmannahöfn, en
sá var Kristján VI. Hann var hæg-
Látur og iðjusamur og gerði höll-
ina að klaustri, að áliti sumra
þegna sinna. Og það orð lék á, að
dorttningin væri bæði þunglynd og
treggáfuð.
Hallargarðinum var lokað með
jámhlekkjum. Þegar fólk mætti
konungi á förnum vegi, bar því að
fara af hestbaki og hneigja sig
djúpt. Ströng viðurlög vom við
hvers konar skemmtunum og sam-
kvæmum á sunnudögum. Voru sak-
bomingar jafnvel settir í gapa-
stokk.
Síðar varð Pontoppidan biskup
á Sjálandi og í Björgvin.
Meðan Pontoppidan var hirð-
prestur, var fermingarskyldu kom-
ið á í Danmörku (og Noregi).
Spurningabörnin áttu að fá góða
kennslubók, fermingarkver. Áður
höfðu fermingarkver verið samin.
Marteinn Lúther hafði til dæmis
gefið út tvær slíkar bækur, Fræð-
in meiri og minni.
Nú samdi Pontoppidan sjálfur
kver. Það heitir Sanrileikur guö-
hrœöslunnar. Þessi fræði eru meira
en lítið kver. Þau em sett fram í
mörgum spumingum og svömm.
MARTEINN LÚTHER:
€.
nn er
Oft er óróleiki og barátta í hjarta
mér. Og enn í dag á ég fullt í fangi
meö aö verja sjálfan mig fyrir
þessu. Þetta játa ég opinskátt þeim
til dœmis, sem vilja heyra þaö.
Ég er nú aö veröa gamall doktor
og predikari, og reyndar karnn ég
— eöa œtti aö kunna — eins mikið
í Ritningunni og hver annar slík-
ur vitur og klókur maöur. En enn
þá verö ég aö vera eins og bam.
Ég þarf daglega, snemma á morgn-
ana, aö lesa fyrir sjálfan mig Faöir-
voriö mitt, boöoröin tíu, hinar þrjár
greinar trúarjátningarinnar og þaö,
sem ég á annars af góöum sálm-
um og Biblíuversum, eins og þeim,
sem börnum eru kennd og inn-
rætt.
Þótt ég umgangist auk þess Ritn-
inguna daglega og eigi í höggi viö
djöfulinn, árœöi ég ekki enn aö
segja í hjarta mtnu: Faöirvor er
gamalt, þú kannt boðorðin tíu, þú
þekkir greinar trúarjátningarinnar.
Nei, ég kenni mér daglega þessa
hluti.
Ég held áfram aö vera lœri-
sveinn kversins og finn, aö þaö er
mér til hjálpar. Þannig hef ég
komizt aö raun um, aö orö Guös
veröur aldrei lœrt til fulls, en þaö
er vissulega rétt, sem Sálm. llft
segir: „Speki hans er ómœlanleg."
10