Heima er bezt - 01.06.1953, Blaðsíða 21

Nr. 6
Heima er bezt
181
R í M U R
Þjóðtrúin hefur enn látið
hrafninn vera gæddan eðlisein-
kennum, sem mjög eru frá-
brugðin þeim, er mennirnir hafa
ráð á. Hann getur framleitt eða
útvegað dularfulla náttúru-
steina, hina mestu ímynduðu
hnossgripi, sem til eru, svo sem
óskastein, huliðshjálmsstein,
lífsstein og sögustein. Til að öðl-
ast þá verða menn að beita ýms-
um brögðum við krumma, sem
hann ekki varast og sem neyða
hann til, óafvitandi, að afla
steinanna. Má lesa í þjóðsögun-
um, hvernig þessu er varið; skal
því ekki fara frekar út í það hér.
Þegar á allt er litið er hrafn-
inn einhver sá merkilegasti fugl,
sem til er á fslandi. Um engan
annan fugl hafa skapazt eins
miklar þjóðsögur og ævintýri.
Skáldin hafa heldur ekki legið á
liði sínu að yrkja um hann vís-
ur, þulur og kvæði. Þó að hrafn-
inn hafi ætíð verið villtur, hef-
ur hann þrátt fyrir það verið
mjög samrýndur mönnunum frá
alda öðli. Sagt er, að mest sé í
þá menn spunnið, sem bæði eru
lofaðir og lastaðir úr hófi fram.
Svipað er það og með hrafninn.
Hann hefur verið uppáhald
fjölda manna, en sumir hafa
hatað hann út af lífinu. Ef
hrafninn hyrfi af landinu og
hætti að vera hér til, mundi hans
saknað, bæði af þeim, sem halda
með honum og hinum, sem eru
honum mótsnúnir. Hann hefur
verið tryggur landinu og lifað
sig inn í náttúru þess og verið
þjóðinni samferða gegnum blítt
og strítt. Hann hefur lifað hörm-
ungaár eins og hún og þolað
hungur og kulda, orðið fyrir sorg
og söknuði, yfir höfuð borið all-
ar þjáningur, sem mennirnir
þekkja svo vel úr sínu eigin lífi.
Dugnaður
Fyrir svo sem sextíu árum hitti
maður nokkur tvo unglingsmenn
undan Jökli og spurði þá, hvern-
ig mönnum félli við sóknarprest-
inn, en hann var nýkominn í
sóknina. Annar pilturinn varð
fyrir svörum og sagði rogginn:
„Hann er skratti duglegur að
ferma, hann fermdi okkur sex í
vor og vorum við allir komnir
yfir tvítugt, en sá elzti okkar var
tuttugu og sjö ára.“
Þess er spurt, hvar við stæð-
um nú, ef engar rímur hefðu
ortar verið. Fræðimenn svara
því til, að við værum staddir í
bókmenntaleysi og málþvælu.
Rímnakveðskapur hélt uppi
kynningu við forna menningu.
Torveid heiti og kenningar voru
huganum jafnþarfar og harð-
fiskur tönnunum. Nú lifir fólk á
mjúkmeti og sleikir sælgæti og
verður tannlaust í æsku.
Ég er hræddur um, að fólk sé
einnig að verða andlega tann-
laust. Það vantar harðæti í
bóklesturinn. Málið er of fá-
breytt. Blöð og útvarp stagast á
sömu orðum endalaust: öng-
þveiti, átak, framfarir, öflugur.
Þetta eru ágæt orð, en betra
væri að hafa önnur til skipt-
anna.
Einn versti óvinur alþýðu-
málsins eru barnabækurnar.
Þar má ekki sjást torskilið orð
eða fágætt, allt tómt léttmeti.
Þess þarf enginn að vænta, að
kjarngróður vaxi af slíku fræi.
Áður lærðu börn að lesa á Vída-
línspostillu eða fornsögum og
hverju því sem tiltækt var. Ekki
hafa börnin skilið allt, sem á
þessum bókum stóð, en það
stælir hugann að glíma við eitt-
hvað erfitt. Heimilin hafa af-
rækt bókmenntir okkar, i skól-
unum er tuggið í börnin og
unglingana. Eftir slíkt uppeldi
verða menn til einskis færir í
andlegum átökum. Hér verður
að breyta stefnu áður en gengið
er fyrir Ætternisstapa vesal-
dómsins. Eitthvað af fornsögum
og rímum ætti að vera til á
hverju heimili. Útvarpið á að
kynna það bezta úr þessum bók-
menntum. Mesta skyldan hvílir
þó á skólunum. Rétt væri held
ég, að byrja á lausavísunum;
þær eru býsna vinsælar enn í
dag; að líkindum vinsælasta
tegund ljóðagerðar. Fólk sækir
lítið eftir langdregnum heim-
spekiljóðum en stuttir kveðling-
ar eru mjög í tízku. Þetta er
ágæt þróun. Kennarar ættu að
eggja börnin til vísnagerðar og
hjálpa þeim til að ná lagi á
stuðlum og rími; leggja þó meiri
áherzlu á rétta stuðlun; rímið
skiptir ekki eins miklu máli. Út-
varpið ætti að taka upp brag-
fræðikennslu og fá til hennar
skáld.
Svo eru það leikhúsin. Það
færi vel á því að Þjóðleikhúsið
tæki upp rímnakynningu og
rímnaflutning. Þetta gæti hugs-
ast þannig að sýnd væru nokk-
ur atriði úr rímunum, en þær
væru kveðnar í heild eða kaflar
úr þeim. Rímur eru auðvitað
misvel fallnar til slíkra sýninga,
en sumar gætu notið sín vel.
Ekki væri fráleitt að byrja
á Hjálmarskvæðum Sigurðar
Bjarnasonar. Mörgum þætti víst
gaman að sjá og heyra á leik-
sviði haugsrímuna í Andrarím-
um (11. r.) eða suma kafla úr
rímum eftir Bólu-Hjálmar. —
Senniiega væru þó sumar rímur
Sigurðar Breiðfjörðs bezt fallnar
til þessara hluta, Víglundarrím-
ur o. fl. Slíkar sýningar yrðu
vafalaust bæði til gagns og
skemmtunar, ef þær tækjust vel
og ekki þarf að efast um að-
sóknina.
Svo segja fróðir menn, að til
séu nálega 1200 rímnaflokkar.
Lengd þeirra er allt frá 20 erind-
um til 5327 erinda. Allmargir
flokkar eru með 2000—3000 er-
indi og nokkrir lengri. Ef meðal-
lengd flokkanna væri 400 erindi,
þá er þetta næstum hálf millj.
erinda. Nokkur rímnaskáld
munu hafa ort meir en 20.000 er-
indi (Guðmundur Bergþórsson,
Árni Böðvarsson, Magnús Magn-
ússon), þó nokkur skáld ortu um
eða yfir 10.000 erindi og fjölda-
margir svo þúsundum skipti.
Rímur munu til eftir um 500
höfunda, suma nafnlausa. Ekki
eru þetta vissar tölur, en varla
mjög langt frá sanni. Að auki
er svo allt sem glatast hefur,
vafalaust annað eins eða meira,
segjum viðlíkt, þá er komin ein
miljón erinda. Enn má nefna
ýmsar hliðarkvíslar rímna:
Ijóðabréf, tíðavísur, lausavísur