Heima er bezt - 01.09.1955, Side 6

262
Heima er bezt
Nr. 9
Framh. af bls. 261. i
þetta móbergsfjöll og má víða
sjá þess merki, að þau eru brim-
og sjávarsorfin, enda þótt nú sé
langt til sævar.
En agalegt er viða að búa
undir þessum hömrum, sem
slúta fram yfir bæina. Er víða
skriðuhætt og grjótflug mikið.
Hafa stóreflis björg víða oltið
langt niður á undirlendið og
túnin, og sumstaðar staðnæmst
við bæja- og húsaveggi.
Slys hafa þó ekki orðið mörg í
minnum núlifandi manna, en
hugstætt er þó enn, þegar bæ-
irnir Steinar eyðilögðust vetur-
in 1926. Rann skriðan á bæinn
aðfaranótt annars dags jóla og
bjargaðist fólkið með naumind-
um. Hrundu öll bæjar- og pen-
ingshús og mestur hluti túnsins
huldist aur og grjóti. Sést nú
aðeins á hæstu bustir. En svo
einkennilega vildi til, að gamlan
kirkjugarð sakaði eigi. Féll
skriðan beggja vegna við hann
og stendur hann nú umflotinn
aur og grjóti á alla vegu.
Byggt hefur nú verið aftur
skammt frá því sem gömlu bæ-
irnir stóðu, en ekki er hættan
á skriðuhlaupum þar jafnmikil.
Víða í fjöllunum eru hellar
miklir, sem brimið hefur sorfið
í bergið og sumir sennilega að
nokkru gerðir af mannahöndum.
Rann bíllinn nú slyndrulaust
áfram austur með f jöllunum, unz
komið var að Þorvaldseyri. Þar
var stigið út til þess að renna
aueum yfir betta höfðinglasetur,
sem um eitt skeið mun hafa ver-
ið einna víðfrægast á landi hér.
Eins og kunnugt mun mörgum
á stórbýli þetta frægð sína að
þakka Þorvaldi heitnum Björns-
syni. Kom hann þangað ungur
og efnalítill og hét jörðin þá
Svaðbæli. Þorvaldur færði bæinn
ofar, nefndi eftir sér og kallaði
Þorvaldseyri. Gerðist hann brátt
umsvifameiri og athafnasamari
en þorri bænda voru í þá daga.
Byggði hann hús öll upp svo
myndarlega, að af bar og jók
túnið svo, að það varð eitthvert
stærsta og fegursta tún á land-
inu. Mun það hafa verið um 70
dagsláttur er hann fór þaðan og
allt rennislétt, út frá bænum á
alla vegu.
Þorvaldur á Þorvaldseyri var
mikilmehni og í engu miðlungs-
maður. Svipaði honum um margt
til höfðingja Sögualdarinnar.
Hann var hinn mesti höfðingi
heim að sækja, svo að víðfrægt
varð um land allt. Var gestrisni
hans jöfn við háa sem lága.
Veitti hann jafnan vín þeim sem
að garði bar, sat með þeim og
drakk jafnvel svo dögum skipti.
Stórgjöfull var hann, en hins
vegar harðdrægur í viðskiptum
og sást lítt fyrir, ef því var að
skipta. Til marks um risnu Þor-
valdar og höfðingsbrag má geta
bess, að er hann hélt reisugildi
hlöðu einnar mikillar, er hann
hafði látið byggja og víðfræg var
á sinni tíð, þá lét hann bera
púnsið fram í þvottapotti stór-
um og mátti hver ganga að og
drekka sem lysti. Svo fór um auð
Þorvaldar, að hann missti hann
nær allan og mun hafa dáið
saddur lífdaga. Dvaldi hann síð-
ustu ár ævi sinnar í Núpakoti hjá
sonum sínum, sem þar búa nú,
og eru dugnaðarmenn. En skapi
sínu og fjöri hélt hann til hinztu
stundar og bar fjármissinn
drengilega.
Er vér höfðum litið fljótlega
yfir þenna mikla stað, var ferð-
inni haldið áfram og ekki numið
staðar fyrr en við Skógafoss. Er
hann einn fegursti foss á land-
inu, fellur þverbeint niður af
breiðum hamrastalli. Tign og
stórfengleika hinna stærri fossa
vorra hefur hann þó ekki.
Frá Skógafoc,si er skammt að
svslumótum Rangárvalla- og
Vestur-Skaftafellssýslu. Er það
.Tökulsá á Sólheimasandi, eða
öðru nafni Fúlilækur, sem skilur
í raun og veru, en talið er þó,
að lækur einn örlitlu vestar, sem
Sýslulækur er nefndur, ráði
merkjum, unz hann fellur í
Jökulsá. Fúlilækur mun vera
eitthvert illræmdasta vatnsfall
á íslandi og veldur þar tvennt
um, annað, að hann hefur mörg-
um að bana orðið, og hitt, hversu
ófrýnn hann er og daunillur.
Talið er, að 41 maður hafi far-
izt í foraði þessu síðan sögur
hófust, og má þá nærri geta, að
þeir munu vera snöggtum fleiri.
Áin er ekki sérlega vatnsmikil,
og lötrar stundum í grjóti, en
hún er feykilega straumhörð og
stórgrýtt. Vatnið er skolmó-
rautt, þykkt af leðju og leggur
af því brennisteinsfýlu mikla.
Brú er nú á ánni, hið mesta
mannvirki, og mun vera önnur
eða þriðja lengsta brú á land-
inu. Er þess þörf, því að þegar
flóð koma í ána og jakaburður,
brýst hún upp úr farvegi sínum
og flæðir vítt yfir, enda þótt
hún falli í djúpum þrengslum,
þar sem brúin er.
Fúlilækur kemur úr Mýrdais-
jökli og fellur nær beina leið til
sjávar. Er skammt frá brúnni
upp til skriðjöklanna, sem teygja
anga sína niður á Mýrdalssand,
úfnir og tröllslegir, en yfir þeim
gnæfir Mýrdalsjökull mjallhvít-
ur og hátignarlegur.
Rennur Mýrdalsjökull saman
við Eyjafjallajökul nokkuð fyrir
vestan Fúlalæk. Blasir hann við
augum nær óslitið, austur í
Skaftártungu og er skínandi
fagur, einkum þó er skyggnst er
til hans af Mýrdalssandi.
Ef trúa má frásögn Landnámu,
er Sólheimasandur ekki ýkja-
gamall að áratölu, en ekki
greinir hún frá, hvernig lands-
lagi hafi verið þar háttað, sem
hann nú er, en fegurra hefur
það hlotið að vera þá en nú, því
að sandurinn er ömurlegur yfir
að líta og má heita gróðurlaus
með öllu. En svo segir Landnáma
frá uppruna hans:
Loðmundur hinn gamli, sem
var rammaukinn mjög og fjöl-
kunnugur fór frá Voss í Noregi
til íslands. Tók hann fyrst land
á Austfjörðum og nam Loð-
mundarfjörð. Bjó hann þar hinn
fyrsta vetur, en þá fór hann að
vitja öndvegissúlna sinna fyrir
sunnan land. „Eftir þat bar
hann á skip öll föng sín, en er
segl var dregit lagðist hann nið-
ur og bað engan mann vera svo
djarfan, að hann nefndi sig. En
er hann hafði skamma hríð leg-
it, varð gnýr mikill; þá sáu menn
að skriða mikil hljóp á bæ þann,
er Loðmundur hafði búið á;
eftir þat settist hann upp og tók
til orði: „Það er álag mitt, að
það skip skal aldrei heilt af
hafi koma, er hér siglir út“.
Hann hélt síðan suður fyrir
Horn og svo vestur með landi allt
fyrir Hjörleifshöfða og lenti
nokkru vestar; hann nam þar
land, sem súlurnar höfðu rekið,