Heima er bezt - 01.09.1955, Side 28

284
ur fallið í sprunguna og báðir
farist þar. Nokkru síðar rak lík
mannsins á Böggvisstaðasandi,
og hestinn rak á öðrum stað. —
Samkvæmt því á sprungan að
liggja i gegnum fjallið allt í
sjó niður. Önnur saga segir:
svo: Að séra Páll Tómasson á
Knappsstöðum hafi einu sinni
misst klyfjahest ofan í jökul-
sprunguna á Klaufabrekkum.
Þáð vildi séra Páli til láns, að
klyfjarnar voru bundnar með
sterkum reipum undir kvið
hestsins upp í klakkana báðu-
megin. Ofarlega í sprungunni
festust klyfjarnar á klettasnös-
um, en reipin urðu til þess að
hesturinn losnaði ekki við klyfj-
arnar. Segja má að þau héldu
hestinum með klyfjunum uppi.
Sagt er að prestur léti sækja
mannhjálp og bönd til byggða,
en beið sjálfur hjá hestinum á
meðan. Þegar mennirnir komu
með böndin, fór prestur sjálf-
ur ofan í sprunguna og kom
böndunum utan um hestinn.
Náðist svo allt saman upp.
(Skráð eftir minni). Fjórða
leiðin að og frá Stíflu liggur um
\ Mjóvafellsjökul til Unadals aust-
an Skagafjarðar, eða um Há-
kamba til fleiri dala austan
Skagalfjarðar. Fimmta leiðin
liggur um Tungudalsfjall til
Unadals. Flestir voru þessir
fjallvegir óvarðaðir, og mjög
vandratað og villugjarnt var
að fara þá í dimmviðri.
Athafnallf og skemmtanir.
Aðal atvinnuvegur Stíflubúa
fyrr og síðar var kvikfjárrækt.
Margir stunduðu sjóróðra haust
og vor, nokkrir, einkum smærri
bændurnir, stunduðu hákarla-
veiðar á dekkbátum, meðan þær
voru veigamikill þáttur í sjávar-
útvegi landsmanna. Heimilisiðn-
aður var einnig talsverður. Allur
fatnaður var að mestu heima-
unninn og handsaumaður, þar
til saumavélin kom til sögunnar.
Skemmtanalíf var lengi fá-
breytt. Nokkrir höfðu gaman af
spilum, aðrir lásu sögur og kváðu
rímur á kvöldvökunni að vetr-
inum. Dansleikir voru einu sinni
og mest tvisvar á ári.
Útiskemmtanir að vetrinum
voru sklða- og skautaferðir,
einstöku sinnum á sumrin var
/
Heima er bezt
Nr. 9
Úr heimi vísindanna
I.
Heilinn og vitið.
Þá er Albert Einstein lézt fyr-
ir fáum mánuðum var ákveðið,
samkvæmt ósk hans, að rann-
saka heila hans. Ennþá hefur
ekkert heyrst um árangurinn,
en eins og kunnugt er, hafa frá
ómunatíð verið miklar bolla-
leggingar um, hver væri orsök
þess að sumir menn væru
heimskir, aðrir vitrir — hvort
það gæti verið þyngd eða stærð
heilans? Tæplega er því þannig
farið. Snemma sannfærðust vís-
indamenn um, að heili afburða-
manna væri ýmist léttur eða
þungur, og hinn þyngsti heili,
sem rannsakaður hefur verið —
hérumbil 3 kg. — var úr fábjána.
Já, en sé orsökin ekki stærðin —
gæti hún þá ekki verið stærð
heilafrumanna?
í háskólanum í Princeton, þar
sem Einstein starfaði síðustu ár
ævinnar, hafa líffræðingurinn
Fankhauser prófessor og sál-
fræðingurinn Vernon prófessor
fengist við rannsókn þessara
mála í mörg ár. Og enda þótt
þeir hafi ekkert álit látið uppi
um heila Einsteins, þessa al-
heimsgenís, hafa þeir þó sent frá
sér ritgerðir um heila sala-
möndrunnar, sem virðist geta
varpað Ijósi yfir þetta æva-
forna vandamál vísindanna.
farið í útreiðartúra, einkum
þótti gaman að fara í réttirnar
á haustin, og sá taldist maður
með mönnum, sem fór í fyrsta
sinn í göngurnar. Kirkjuferðir
voru taldar með skemmtiferðum
í þá daga, og hver önnur breyt-
ing á hversdagslífinu. Þetta
hefur nú breyzt á ýmsum sviðum
og flest til bóta.
Sé ég í anda fjöll og dali fríða,
fagurgræn tún og gróðri
skrýddar hlíðar,
víðáttur engja, vötn
og grundir, prýða
vatnsmiklar ár,
úr þrengslum gilja skríða.
Guðlaugur Sigurðsson.
Salamöndrurnar, og þá fyrst
og fremst risasalamandran ax-
olotl, sem lifir í Mexíkó, hefur
lengi verið uppáhald rannsókn-
ardýr á rannsóknarstofum líf-
fræðingannaa. Fankhauser ól
dýrið upp á þann hátt, að frum-
ur þess fengu meira innihald af
hinum svonefndu krómósómum,
en svo nefnast þræðirnir í kjarna
frumunnar. Það er gert með því
að kæla eða hita eggin. Venju-
lega hafa frumurnar tvennskon-
ar krómósómur, en Fankenhas-
ers salamöndrur hafa þrenns-
konar. Frumur þessar eru stærri
en venjulega, en þó er dýrið af
sömu stærð. Það liggur því í aug-
um uppi, að dýrið hlýtur þá að
hafa færri frumur en önnur dýr
af sömu tegund.
Þetta kom fram á heila dýr-
anna; dýrin með þrennskonar
frumur höfðu færri heilafrum-
ur en önnur en stærri. Hvað kom
nú fram, ef mælt var gáfnafar
þessara dýra í samanburði við
önnur? Prófið fór fram á þann
hátt, að dýr Fankenhausers voru
látin lifa undir sömu lífsskilyrð-
um og venjuleg dýr af sömu teg-
und, en þó þannig, að dýrin
neyddust til að „gera eitthvað“.
Þau urðu að skríða inn í völund-
arhús, líkustu Y-i í laginu, en
annar armurinn á Y-inu var sá
rétti. Ef salamandran skreið inn
í „skakka“ arminn, var hún dreg-
in út aftur og lýst í augu hennar
með lampa, en var látin óáreitt,
ef hún skreið „réttu“ leiðina.
Þannig var þetta endurtekið
hvað eftir annað. Og árangurinn
reyndist vera að þær salamöndr-
ur, sem höfðu flestar heilafrum-
ur (og um leið hinar minnstu)
höfðu betur en hinar á gáfna-
prófinu. — Tilraunirnar fara
stöðugt fram — og það er langt
frá því að lausn gátunnar um
orsökina til vits eða heimsku sé
ráðin.
II.
Hafa plöntur minni?
Til eru plöntur, sem eru ákaf-
lega vanafastar. Ein þeirra er
hin litla eranthisjurt. Hvert ein-