Heima er bezt - 01.03.1957, Blaðsíða 15

utarlega í borginni suður með Michiganvatninu, nálægt
Chicago-háskóla. Þar er sýnd þróun iðnaðar og tækni,
að ég hygg á öllum þeim sviðum, sem snerta daglegt
iíf manna og þjóðfélagið í heild. í einum af forsölum
safnsins var líkan af landssvæði, þar sem sýnd var nú-
tímabyggð, með borgum, sveitum, samgöngutækjum,
vegum, flugvöllum, rafstöðum, eða í stuttu máli sagt
allt umhverfi amerísks borgara nútímans.
Til dæmis um hvernig hlutirnir eru sýndir þarna, má
nefna timburiðnað og efnaframleiðslu úr timbri. Fyrst
eru sýnd trén í skóginum á ýmsum vaxtarskeiðum, frá
kímplöntu til fullvaxins trés. Ýms líkön eru þar til að
sýna, hvernig vöxtur trésins fer fram og hvernig það
eykur efnismagn sitt með vinnslu efna úr lofti og jörðu,
eitt t. d. af vökvarásinni og uppsogi vatnsins, og dreif-
ingu þess til hvers einstaks líffæris og plöntuhluta. Þá
var sýnt skógarhöggið, allt frá frumstæðu axarhöggi
til vélsagar nútímans. A sama hátt var timburvinnslan
sýnd, bæði .með frumstæðum handverkfærum og í nú-
tíma verksmiðju. Sérstök deild var helguð allskonar
efnavinnslu úr viði, var þar bæði pappír, plast og önn-
ur gerviefni. Var einkum margt sýnt þar af plastiðnað-
inum, og þeim möguleikum, sem eru fyrir hendi á því
sviði. Á líkan hátt og þetta, er hver greinin eftir aðra
tekin fyrir, t. d. matvælaframleiðsla, samgöngur á sjó
og landi, og námugröftur. I sambandi við hann er
mönnum gefinn kostur á að koma niður í kolanámu,
sem vinnur þar í grennd, en því miður hafði ég ekki
tíma þar til. Þá er sýnd tækniþróun landbúnaðarins á
öllum sviðum, sími, sjónvarp og útvarp, svo að eitt-
hvað sé nefnt. Þar sem vélar og tæki voru ekki of stór
til þess, að þeim væri komið fyrir í sýningarsölunum,
voru þær sýndar, en annars smækkuð líkön. Voru þau
oft sýnd í fullum gangi, t. d. olíudæla. Þá voru og sýnd-
ar kvikmyndir til frekari skýringar.
Tími sá, er ég hafði til umráða, til að skoða þetta
safn, var langt of lítill, til þess að um nægilega skoðun
væri að ræða. En hitt gegnir þó furðu, hversu margt
er hægt að sjá þar á stuttum tíma, sakir þess hversu
haganlega öllu er fyrir komið, en slíkt er, sem fyrr
segir, einkenni allra safna Ameríkumanna. Ég hef fjölyrt
svo um þessi söfn, af því að þau voru hin stærstu, er
ég skoðaði, og þau geta skoðast sem samnefnari hinnar
fullkomnu safnatækni í Bandaríkjunum.
Eftir tvo sólríka daga, með miklu annríki, kvaddi ég
Chicago og flaug áleiðis til Minneapolis. En með ltomu
minni þangað hefst nýr þáttur, því að þá er ég um
skeið á slóðum íslendinga. St. Std.
Rekamálið eða plankamálið
Framhald af bls. 93. ----------------------------
hún hélzt, þó færðin þangað væri illfær og veður vond.
Nú er því svo farið í Skaftafellssýslu, að víða er æði
löng leið frá bæjum til sjávar og vandrötuð í þokum
og vondum veðrum. Rekafjörurnar í Skaftafellssýslum
eru langar. Þær ná frá Eystra-Horni til Jökulsár á Sól-
heimasandi, og voru áður fyrr taldar rekasælar. Var
þeim skipt niður á milli sveita og bæja eftir landamerkj-
um og þóttu mikil hlunnindi. Bendir margt til þess, að
fjörueigendum var mjög annt um rétt sinn til þessara
hlunninda, meðal annars ýmis mál, er spunnust út af
reka. Þá voru og til fjörumörk. Trén voru mörkuð
eigendum, þau sem þóttu mikils virði. Tæki þau út af
fjörunni aftur, mörkuð og ræki upp á fjörur annarra
eigenda, sýndi fjörumarkið hinn löglega eiganda. Kunn-
ugt var um skeið málið, sem reis út af rekaþjófnaði á
trjáviði í Rangárvallasýslu og Páll Briem, síðar amt-
maður, fjallaði um, og seinna Einar Benediktsson sýslu-
maður og skáld, er þá varð dómari Rangæinga. Eru í
minni ummæli hans við seinasta réttarhald hans í þessu
máli, en hann var þá að fara til útlanda. Er réttarhald-
inu lauk, komst hann svo að orði: „Jæja, piltar, nú er
ég að fara til útlanda urn tíma, og á meðan verðið þið
að spila upp á ykkar eigin spýtur.“
Fjörunum var skipt niður eftir landamerkjum milli
sveita og bæja, og hlutu á þann hátt ýmis nöfn. Sumar
voru nefndar eftir löngu horfnum bæjum, t. d. Ból-
hraunafjara og Dynskógafjara. Er sú fjara kunn af ný-
afstöðnum málaferlum, en meðan á þeim stóð, færði
sjórinn sig ofurlítið upp í landið og breiddi yfir deilu-
efnið, sem var verðmætt járn. Þarna færði sjórinn sig
upp í sandinn, en hitt er algengara, að bylgjur hans
færi sand að fjörunni, svo landið færist út og stækki.
Þannig minnist ég þess, að móðir mín sagði frá því,
að þegar hún var barn (urn 1830), var steindrangurinn
út af Hjörleifshöfða í sjó úti, en er nú langt uppi á
jMýrdalssandi. Staðarbólshamrar eru upp af miðjum
fjörum Þykkvabæjarklausturs, eða lítið eitt austar. Það
var þá dálítill kippur frá þeim til sjávar. Þeir voru þá
það háir, að heimilishrafninn okkar verpti þar alltaf,
ár eftir ár. Við börnin höfðum gaman af því að standa
uppi á hömrunum og virða fyrir okkur laupinn hans,
snilldarlega hlaðin úr spýtukubbum, og eggin 4 í laupn-
um. Nú hefur sandfok hækkað fjöruna og hrakið
krumma í burtu, og sézt nú lítið eftir af Staðarbóls-
hömrunum. Líkt er ástatt um áðra hamra þarna. Þar
heita Alviðruhamrar, og munu hafa hlotið nafn sitt af
fjöru, sem heitir Alviðra. Sú fjara var vestan við hamr-
ana og var áður fyr orðlögð fyrir það, hve rekasæl hún
var. Gamlir menn sögðu, að hún hefði fengið nafnið af
því, að hún hefði svo oft verið alþakin viði. En víðar
um land er þetta nafn, og orðabókarhöfundurinn, Sigfús
Blöndal, segir, að það þýði veðursæld. Alviðruhamrar
náðú langt út í sjóinn, þegar ég var barn, fyrir um
það bil 80 árum. Þá náði fjaran að hömrunum, sitt
hvoru megin, þó háfjara væri. Nú hefur aðburður af
sandi og sandfok fært landið svo mikið út, að skeið-
ríða má um háflóð neðan undir hömrunum. Þetta sýnir,
að á hinni hafnlausu, löngu strönd fyrirSuðurlandi verða
margar breytingar, sem sjávargangur, eldgos, jökulár og
sandfok veldur.
Framhald.
Heima er bezt 99