Heima er bezt - 01.09.1957, Blaðsíða 4

MAGNUS BJÖRNSSON
Á SYÐRA-HÓLI
Vafasamt er, hvort nokkuð er sérkennilegra í
íslenzkri menningu en fræðahneigð og ritstörf.
Og það er ekki einungis, að hneigðin sé fyrir
hendi, heldur eru þeir furðulega margir, sem
leysa þessa hluti svo vel af hendi, að ánægja er að og
fengur í bókmenntum þjóðarinnar. Þegar sleppt er
Ijóðagerð og vísna, þá mun fátt vera jafn almennt við-
fangsefni og sagnfræði og ættvísí. Þar stendur þjóðin
á gömlum merg allt frá því, er íslendingasögur voru
skráðar. Efnið er ótæmandi, góðum sagnamanni verður
allt að efniviði, og alltaf lifir áhuginn á ættum manna
og forfeðrum. Frásagnarlistin hefur lifað kynslóð eftir
kynslóð, skírzt og þróazt á kvöldvökum og í rökkrum,
er ömmur og afar sögðu bömunum sögur úr eigin
reynslu eða af liðnum tímum eða þá að þau brugðu sér
inn í töfraheima ævintýranna. Hins vegar verður því
ekki neitað, að marga sagnamenn vora hefur oft skort
allmikið á um fræðilega meðferð efnis þess, er þeir
skýrðu frá. Krafan til frásagnarinnar hefur verið harð-
ari en til sannfræðinnar. Enda er það svo, að fræðileg
meðferð efnis krefst meiri sérgáfu, og einkum þó meiri
og betri tíma og fleiri heimilda en allur þorri áhuga-
manna hefur átt yfir að ráða. Því ekki megum vér
gleyma því, að megnið af öllum slíkum ritstörfum hef-
ur verið unnið í tómstundum, fáum og strjálum, og oft
næstum því verið stolizt til að sinna þessum hugðarefn-
um frá önn dagsins og stritinu fyrir daglegu brauði.
Einn þeirra manna, er á seinni árum hefur vakið at-
hygli með ritstörfum sínum og fræðaiðkunum er Magn-
ús Björnssoji, bóndi og hreppstjóri á Syðra-Hóli í Aust-
ur-HúnavatnssýsIu. Hefur hann einkum vakið athygli
vegna þess, að í ritum hans fer saman ágæt frásagnarlist,
rökvísi og vandvirkni í meðferð heimilda, og óvenju-
næmur skilningur á mannlegu eðli og örlögum.
Það er orðið býsna langt síðan ég heyrði Magnúsar
Björnssonar fyrst getið. Kunningi minn einn, hún-
vetnskur að ætt, sagði mér fyrst frá honum með þeim
orðum, að Magnús væri ekki einungis einn fróðasti
maður samtíðarmanna sinna um húnvetnskar ættir og
héraðssögu, heldur væru vinnubrögð hans með þeim
hætti, að meira minnti það á margþjálfaðan vísindamann
en lítt skólagenginn bónda í fremur afskekktri byggð,
sem hafa hlyti ritstörf og fræðimennsku í hjáverkum.
Þótti mér þessi dómur allmerkilegur, því að ég vissi veIT
að þar talaði dómbær maður, sem eklti var gjarn á oflof.
Frá þessu samtali leið enn alllangur tími, þar til ég-
kynntist fyrstu ritum Magnúsar Bjömssonar, en þa5
voru þættir hans í Svipum og sögnum. Við lestur þeirra,
en einkum þó þáttarins af Þórdísi á Vindhæli, sá ég, að
kunningi minn hafði í engu ofmælt, en þó dregið undan
að geta frásagnargáfu Magnúsar og kunnáttu hans í
mannlýsingum. Mætti hver rithöfundur telja sig full-
sæmdan af þeim þætti, og eigi síður af æviþætti sr. Egg-
erts Ó. Brím, sem nú er nýprentaður í bókinni Manna-
ferðir og fornar slóðir.
Þar sem sú hefur verið stefna „Heima er bezt“ að
halda til haga íslenzkum fróðleik, þá þykir og hlýða
að kynna lesendum Magnús Björnsson með nokkrum
orðum, jafnframt því, sem blaðið flytur mynd hans.
En annars hefur verið furðuhljótt um hann utan sinnar
sveitar, eins og marga þá, sem störf sín vinna í kyrrþey
sér til hugarhægðar.
Magnús Björnsson er fæddur að Syðra-Hóli í Vind-
hælishreppi í Húnaþingi 30. júlí 1889. En þar bjuggu
foreldrar hans, Björn Magnússon og María Ögmunds-
dóttir. Var faðir hans hálfbróðir Guðmundar Magnús-
sonar prófessors. En bæði voru þau foreldrar Magnúsar
af góðum bændaættum, þar sem margt var um gáfufólk.
Magnús ólst upp í föðurgarði við mikið ástríki for-
eldra sinna. Var hann snemma bókfús og hnýsinn á all-
an fróðleik, en miður hneigður til erfiðisvinnu, en lífs-
baráttan gaf þar engin grið. Margvíslegs fróðleiks aflaði
hann sér þó af bókum þegar í bemsku, og kennara fékk
faðir hans til að kenna honum og öðrum börnum. Varð
Magnús snemma fróður, og komst hann niður í dönsku
og lítið eitt í þýzku að miklu leyti af sjálfsdáðum.
Studdi faðir hans eftir megni að menntaþrá unglingsins.
Magnús hefur sagt svo sjálfur frá, „að hann vildi læra
mikið, ekki til að verða embættismaður, heldur til þess
að verða vitur og fróður og skilja þá leyndardóma þekk-
ingarinnar, er í bókum væri fólgnir“. Þessi ummæli lýsa
betur manninum og skaphöfn hans en Iangt mál. En þau
lýsa líka viðhorfi fjöldamargra manna af hinni eldri
kynslóð, sem þráði menntunina vegna menntunarinnar
sjálfrar, án þess að spyrja um, hvað væri í aðra hönd af
ldingjandi málmi. Slíkt viðhorf virðist því miður gerast
292 Heima er bezt