Heima er bezt - 01.03.1958, Síða 31

HEIMA___________
BÓKAHILLAN
Konunga sögur, I.—III. bindi. Guðni Jónsson bjó til
prentunar. Akureyri 1957. Islendingasagnaútgáfan.
Ekki má það leika á tveimur tungum, að starfsemi íslendinga-
sagnaútgáfunnar er nú fyrir löngu orðin ein hin merkilegasta
bókagerð, sem unnin er hér á landi. Vér erum að maklegleikum
hreyknir af fornbókmenntum vorum, og heyjum nú baráttu fyrir
því, að hin beztu handrit þeirra, sem geymd eru erlendis, verði
flutt til heimkynna sinna. í þeirri baráttu er sá styrkur vor mest-
ur, að rit þessi eru eign alþjóðar, þau séu hverju mannsbarni
kunnug, lesin og þeim unnað um byggð og bæ. En þótt svo sé að
vísu um mörg þeirra, hafa samt furðumörg fornrit, og þau ágæt,
aldrei verið prentuð á íslandi fyrr en nú, að íslendingasagnaút-
gáfan hefur sent þau á markaðinn. Sigurður Kristjánsson vann
merkilegt starf á sinni tíð, þótt honum auðnaðist ekki að gera
nema lítið brot af hinum miklu fornbókmenntum íslendinga að
alþjóðareign. Allt um það vann hann merkilegt afrek, sem seint
mun fyrnast. Fornritaútgáfan vinnttr stórmerkt starf, með því að
gefa út strangvísindalegar útgáfur fornritanna, en henni miðar
hægt, svo að langur tími muni líða, áður en bækur hennar koma
allar fyrir almennings sjónir.
Islendingasagnaútgáfan hefur hins vegar tekið upp sama þráð-
inn og Sigurður Kristjánsson hóf, það er að gera fornritin að-
gengileg alþjóð manna á tiltölulega skömmum tíma, og gefa þau
út eftir því, sem 'þekkingin er nú á textum þeirra og velja þann,
sem beztur er talinn. Skýringum er stillt í hóf, en þó lengstum
nægjanlegar, og tvær stórmerkar nýjungar hafa fylgt útgáfu
þessari, sem létta lestur þeirra að miklum mun, en það er nafna-
skráin við íslendingasögurnar og Eddu-lyklarnir, hvort tveggja
ómetanlegt þeim, sem fornritin vill lesa. Ytri búningur er snot-
ur og laðar til lesturs, og bindin hóflega stór. Og auk þess er
verði svo stillt í hóf, að engum, sem á annað borð getur varið fé
til bókakaupa, er um megn að eignast ritin. Og það heimili er
sannarlega ekki snautt af menningarverðmætum, sem á allar
bækur íslendingasagnaútgáfunnar. Á tiltölulega skömmum tíma
er búið að gefa út 42 bindi í nokkrum flokkum, og eru þar allar
Islendinga sögur, Eddur, Sturlunga saga, Annálar fomir, Biskupa
sögur, Fornaldarsögur Norðurlanda, Þiðreks saga, Karlamagniiss
saga og Riddarasögur í sex bindum. Svo vel hefur þjóðin kunnað
að meta þessa starfsemi, að margt þessara bóka hefur þegar verið
prentað tvisvar eða jafnvel oftar.
Síðasti flokkurinn, sem út kom á síðastl. ári, eru Konunga sögur.
Er þar upphaf hins geysimikla sagnabálks, sem íslendingar rituðu
um Noregskonunga, og flest hefur verið litt kunnugt hér á landi
meðal almennings, þegar frá er talin Heimskringla Snorra. Að
þessu sinni komu út þrjú bindi, sem flytja sögur Olafs Tryggva-
sonar, Ólafs helga, Sverris, Böglunga, Hákonar gamla og Magnúss
lagabætis. Sumar þessara sagna haf« aldrei áður verið prentaðar
á íslandi, en aðrar er að finna í Flateyjarbók. Dr. Guðni Jónsson
býr Konungasögurnar til prentunar og ritar hann greinargóða
formála að þeim, en auk þess er hann ritstjóri alls safnsins. Að
útgáfu Konunga sagna þessara er góður fengur, og munu þar
fleiri á eftir fara, unz tæmt verður að mestu það, sem íslendingar
rituðu um norræna konunga og sögu Norðurlanda. Enda þótt
efni þessara sagna hafi meira gildi fyrir hinar norrænu þjóðirnar
en oss íslendinga, þá er þetta íslenzk frásögn. íslenzk list og ís-
lenzk vísindi hafa unnið verkið, og vel má minnast þess, að margt
í sögum þessum er meðal hins skemmtilegasta, sem ritað var af
forfeðrum vorum.
Þá er þess að vænta, að Islendingasagnaútgáfan sjái sér fært
að gefa út með tíð og tíma sem mest af hinum mikla auði fornra
rita, frutnsaminna og þýddra, sem ekki heyrir til hinni eiginlegu
sagnagerð.
Eins og getið var, hefur útgáfu þessari verið tekið vel og það að
maklegleikum. Ekki munu Konunga sögur draga úr vinsældum
útgáfunnar. Útgáfa þessi er í senn menningar- og þjóðræknisstarf.
Enginn íslendingur getur látið það undir höfuð leggjast að vita
nokkur skil á fornritum vorum. Þessi útgáfa gerir það létt verk.
Hún opnar lesandanum heim, sem hann yfirgefur ekki svo fús-
lega, þegar hann á annað borð er byrjaður að kanna hann. Og
það er einkenni islenzkra fornsagna, að þær eru lesandanum allt-
af jafnferskar, hversu oft sem hann les þær.
Hjörtur Gíslason: Vökurím. Akureyri 1957.
Enda þótt höf. hafi fyllt fimmta áratuginn, hefur hann ekki
sent fyrr frá sér ljóðabók, nema fáein barnakvæði, Prinssessan í
Portúgal, fyrir nokkrum árum. Hitt vissu margir, sem honum
voru kunnugir, að hann kunni vel að kasta fram lausavísum. Þetta
sýnir, að hann hefur hugsað sig um, áður en hann tryði prent-
svertunni fyrir ljóðum sínum. En Hjörtur þarf engan kinnroða
að bera fyrir kverið. Þótt ekki sé um neinn stórskáldskap að ræða,
er laglega og smekklega með efnið farið. Hagmælskan er ágæt,
og margar lausavísur snjallar. En kvæðin eru líka góð og mörg svo,
að margir þeir ljóðasmiðir, sem hærra er hossað, mættu telja'sig
fullsæmda a£ þeim. Þannig er t. d. fyrsta kvæðið, Vökurxm, einkar
hugljúft kvæði, en þar rifjar höf. upp minningar frá kvöldvökun-
um í baðstofunni í bernsku hans. Myndirnar eru skýrar og vel
dregnar, en kvæðið hefði verið betra, ef nokkrum síðustu vísunum
hefði verið sleppt. Annars syndgar höf. vfirleitt ekki á því að
hafa kvæðin of löng. Til þess er hann of þjálfaður frá ferskeytl-
unni. Til Lilju er gott kvæði, og Við græðum hittir ágætlega í
mark. Og loks er síðasta kvæði bókarinnar, Ég sjálfur, ósvikinn
skáldskapur. Og allt er kverið læsilegt og betur út gefið en ekki.
Þórarinn Grímsson Víkingur: Mannamál. Reykjavík
1957. Norðri.
Höfundur er þegar fyrir löngu kunnur sem ágætur sagnamað-
ur. í bók þessari birtir hann sagnir af ýmsum atburðum, fyrir-
burðum, og rekur minningaþætti sína um menn og málefni, allt
læsilegt efni og greinargott. Merkasti þátturinn er tvímælalaust
Sólborgarþátturinn, bæði fyrir þá sök,. að þar er af nærfærni og
skilningi sagt frá miklum harmleik mannlegs lífs, en jafnframt
er hann dulúðgur og gefur oss sýn inn yfir tjaldið mikla. Vel
sagður er og þátturinn á heljarslóðum, og marga fleiri mætti
telja. Huldufólks- og sjóskrímslasögurnar sýna, að enn lifa þessir
þættir þjóðarinnar góðu lífi meðal vor, hvað sem þar er að
baki.
Heima er bezt 105