Heima er bezt - 01.04.1959, Qupperneq 9

FLOSI BJÖRNSSON, KVÍSKERJUM:
Skipsstrandié vií Skeiðarársand 1667
a u munu ekki vera fá skipin, er farizt hafa við
sandana í Skaftafellssýslum, allt frá því, er
Þórður illugi „braut skip sitt á Breiðársandi“,
svo sem Landnáma greinir frá.
Oftast nær munu þó, sem betur fer, flestir af áhöfn-
um skipanna hafa komizt af, þótt frá því séu vissulega
undantekningar. Eitt hið mesta skipstjón, er sögur fara
af hér við land, og hörmulegt manntjón og hrakningar
í sambandi við það, hefur gerzt við þessa strönd, þegar
hollenzka Indíafarið „Het Wapen ‘van Amsterdam“
strandaði við Skeiðarársand á 17. öld, og hér verður
‘sagt nokkuð frá. En að vísu eru heimildir um þessa at-
burði af skornum skammti, hvort sem um er að ræða
annála eða munnmæli, og víst enn minni í hollenzkum
skjalasöfnum, nema að því er varðar sjálfa sjóferðina,
en þar gefur bók Marie Simon Thomas: Onze Ijslands-
vaarders (Amsterdam 1935) nokkrar upplýsingar, sem
hér verður stuðzt við.
Þykir hlýða að fara nokkrum orðum um umhverfið,
þótt flest sé það raunar augljóst, þá litið er á uppdrátt
af þessu svæði. Uti fyrir sendinni ströndinni liggja víð-
ast sandrif, sem brýtur á, er sjór er ókyrr. Stærri skip
berast því sjaldan alla leið upp í fjöru, og getur verið
nokkuð langt úr strönduðu skipi upp í fjörukambinn,
fyrr en það berst nær landi á næstu flóðum. Björgun er
því vitanlega erfiðari, einkum ef engir eru fyrir í landi.
En þótt í land sé komið við sandana, er þó eða var langt
frá því, að hætturnar séu að baki fyrir sjóhrakta menn,
sem engin kynni hafa af umhverfinu, og gildir það alveg
sérstaklega um Skeiðarársand.1) Báðum megin sandsins
falla stórvötn, Núpsvötn og Skeiðará auk fleiri, og kvísl-
ast mjög, er fram á sandinn kemur, svo að þar verður
vatnsagi mikill og leirur blautar og illfærar og þó dýpri
kvíslar á milli. Kunnugir menn velja þó leiðir, sem eru
nokkru greiðfærari, vestan eða austan við aðalvatnaflák-
ann.
Fram um fjörurnar falla ósar margir og síki erfið yfir-
ferðar, a. m. k. þegar vötn eru í sumarvexti, enda venju-
lega ekki farið á fjörurnar nema þegar stórvötn eru með
minna móti. Frá fjörunni fyrir miðjum Skeiðarársandi
er talsvert yfir 20 km í beina stefnu til næstu bæja.
Víkur nú að skipsstrandinu. Það var undir haust að
skipið strandaði. Ekki mun vitað með vissu, hvernig
strandsins varð vart í Öræfum, en sagnir eru um, að það
hafi fyrst orðið, þegar nokkrir skipbrotsmanna komu
að bæjum eða nærri bæjum. Var þá hafizt handa að leita
1) Nú er það vonandi að nokkru breytt, þar sem eru skip-
brotsmannaskýli og leiðarstikur að þeim.
skips og manna, og fannst skipið strandað á Skaftafells-
fjöru. Var það mjög stórt, með margra manna áhöfn,
en fjöldi manna hafði farizt. Fundust margir dauðir á
sandinum en nokkrir lifandi. Höfðu ýmsir drukknað í
hafrótinu, en meiri hluti skipshafnarinnar er þó talið að
hafi bjargazt í land á bátum og flekum — en dáið eftir
það af kulda og vosbúð. Er þess og getið, að fólkið hafi
verið klætt silkifötum aðeins, og því ekki vel útbúið til
að þola hrakninga. Enda er sennilegt að farþegar hafi
verið margir með skipinu. Þarf ekki getum að því að
leiða, að líðan þeirra, er björguðust í land, hefur verið
hörmuleg, er þeir fundust. Og ekki síður, ef rétt er sem
einn annállinn segir frá, að margir þeirra hafi verið
drukknir af brennivíni, er þeir hafi drukkið sér til hita.
En afdrep eða skýli var hvergi á sandinum nær en í Ing-
ólfshöfða. Þar voru þá verbúðir nokkrar en aðbúnaður
sennilega enginn. Annars fara engar sögur af því, hvort
einhverjir skipbrotsmanna hafa fundizt þar, en ósenni-
legt er það ekki.
Einn þeirra, er bjargazt hefur í land en dáið áður en
hann náði byggðum, var skipstjórinn. Óyggjandi sagnir
munu ekki um hvar hann fannst, en þó eru munnmæli
um, að hann hafi fundizt austur við Hnappavallafjöll,
Staðarfjall eða þar í grennd. Hefur hann eftir því auð-
sjáanlega farið austur fjörur, og skyggni þá að líkindum
enn slæmt, er hann hefur verið kominn austur á móts
við Hnappavelli, en þaðan eru tæpir fjórir km að sjó.
Var hann fyrirmannlegur að sjá og skrautlega búinn og
bar dýran hring á hendi. En sagt er, að þeir er af kom-
ust, hafi viknað við og harmað hann mjög, er þeir sáu
hann dauðan. Hann hét Reyner Brinckman.
Meðal þeirra, er fundust á sandinum, var, að því er
munnmæli herma, blámaður einn. — Hvort sem hann
fannst dauður eða með lífsmarki, dó hann á Skeiðarár-
sandi og var grafinn eða dysjaður í hólma, er síðar var
nefndur Skollamelur. Ein munnmælin segja þó, að hann
hafi fundizt lifandi. Náði hann í hund, er hann reif í sig,
eða var fenginn honum að éta, og dó litlu síðar. SkoIIa-
melur var nokkurra mínútna gang austur frá þríhyrn-
ingamerki á sandinum eða um 7 km frá sjó (skv. korti),
upp af Eystri Melós, 26—27 krn vestur af Ingólfshöfða.
Hann tók af í Skeiðarárhlaupi 1922. Svertinginn er sagð-
ur hafa verið vel syndur og bjargað mörgum í land. Það
er því ekki ólíklegt að hann hafi fyrstur komizt í land
með línu og tekið móti þeim, er næstir komu.
Heimildum (ísl. annálum, aðrar munu ekki til hvað
það snertir) ber ekki saman um, hve margir voru á skip-
inu, né hve margir björguðust, en flestar telja, að áhöfn
Heima er bezt 121