Heima er bezt - 01.09.1959, Blaðsíða 5

Sigurður segir í aflátsbréfi sínu sem hann kallar
Gríska reisudaga að hann vilji glæða áhuga íslendinga
á merkustu þjóð veraldar, Grikkjum, og bætir því við
að hún eigi „ótrúlega margt sameiginlegt með okkur“.
Sá sem tekur svo til orða þekkir íslendinga betur en
flestir aðrir og er ekki allur, þar sem hann er séður.
Ekki vissi ég fyrr en ég las þessi orð, að Sigurður hefði
eignazt lykilinn að leyndardómi diplómasíunnar, en um
það er ekki að villast úr þessu. Ef hann hefði t. d. sagt
að Grikkir væru gáfaðasta þjóð veraldar, hefði mátt
búast við hljóði úr einhverju viðkvæmu horni. En fleira
eru hót en gjafir, geta Grikkir sagt, þegar þeir íhuga
gullhamra Sigurðar og virða fyrir sér enosis-svipinn í
augum hans. Sannleikurinn er sá að engin þjóð er ann-
arri merkari. Flestar þjóðir eiga merkileg menningar-
skeið í sögu sinni. Svo kemur hrokinn, hnignunin. Þá
minna þær á gagnrýnanda, sem er hættur að geta hrifizt
af bókmenntum samtíðar sinnar og sér enga leið aðra
til úrbóta en þá að hann skrifi sjálfur skáldsögu, Ijóð
eða leikrit. En þegar það mistekst sendir hann vini sín-
um biblíuna með áritun frá höfundi. — Sigurður veit að
það er óhappasælt fyrir þjóðir og einstaklinga að búa
um sig í tunnu cins og Díogenes forðum og biðja nýjan
tíma að flytja sig svolítið til þess að sólin geti skinið á
menn. Demosþenes og margir aðrir góðir menn tróðu
Grikkjum í tunnur, þegar Alexander mikli var að opna
„heiminum“ nýja veröld, og á sama hátt hefur verið
reynt að setja pækil á íslendinga, ekki sízt nú á okkar
óvissu dögum, þegar við höfum komizt með ágætu sam-
starfi við skyldar lýðræðisþjóðir í nánari snertingu við
umheiminn en nokkurn tíma fyrr í sögunni. Sigurður
kann vafalaust að meta margs konar snertingu, en sam-
starfið við NATO-ríkin er honum hjartans mál eins og
sést af því að hann tekur sér gjarna frí frá störfum við
Morgunblaðið og skundar á fundi félaga Atlantshafs-
ríkja í New York, París eða London, ef hann hefur
tíma fyrir bókadómum og menningarlofi, og útbýtir
fróðleiks- og áróðursbæklingum þess á milli. Af þessu
og öðru má sjá, að hann er lítt hrifinn af tunnupólitík
Díógenesar og álítur þjóðarhroka hans og Demosþenes-
ar ekki hæfa öðrum en kommúnistum, en þeim upp á
sama máta og þegar skel hæfir kjafti. Líklega hefði
hann verið ákafur fylgismaður Magnúsar Stephensens
á sínum tíma nema í því að leggjast gegn prentun á ís-
lendinga sögum, og þó er aldrei að vita upp á hverju
menn geta fundið, þegar samkeppnin er hörð og tvísýn.
Skömmu áður en bókaverzlun Eymundssonar var rif-
in, var ég boðinn þangað í síðdegisdrykkju. Vinur okk-
ar beggja sagði við mig, þegar ég kvartaði yfir því að
ég vissi aldrei, hvað ég ætti af mér að gera í slíkum veizl-
um: — Drekktu bara úr tveimur glösum, sagði hann, og
þá veiztu þetta allt saman og miklu meira. Sigurður
veit, hvenær hann á að drekka úr tveimur glösum og
hann veit líka, hvenær hann á ekki að drekka úr fjór-
um glösum, en einmitt það getur verið harla mikilsvert
í því ábyrgðarmikla starfi sem hann nú gegnir og sumir
kenna við tízku, en aðrir bókmenntir. Hann er fastur i
skinninu bæði í Ijóðum sínum og ritdómum og efast ég
ekki um að sá kostur komi skýrt fram í Nýju fötunum
keisarans. Hann er einnig afkastamikill og dettur mér
þá í hug það, sem ungur nemandi ísaks Jónssonar sagði
við mig ekki alls fyrir löngu, alvarlegur og fullur lotn-
ingar: — Hann ísak, sagði hann, hefur framleitt margar
bækur.
Enginn hefur haft jafnmikil áhrif á Sigurð A.
Magnússon og faðir hans nýlátinn, þó hann hafi ekki
sótt til hans diplómasíuna og staðfestuna. Aftur á móti
hefur hann fengið ýmislegt annað úr blóði Magnusar
föður síns og ýmislegt af því ekki síður nauðsynlegt
til að fullgera myndina af póetískum kleifhuga og
mjúklyndum, en hrifnæmum ofstopamanni. Sigurður
segir að vísu það sé eini hættulegi veikleiki sinn í lífinu
að hafa aldrei getað orðið ofstækismaður, en þó byrjaði
hann að prédika í KFUM á barnsaldri og hætti því ekki
fyrr en Eva rétti honum eplið og síðan hefur hann
alltaf verið að smánarta í eitthvert epli, sum súr önnur
sæt, og það hefur líklega haldið honum í skefjum hing-
að til. Einnig hafa allnáin kynni hans af Indverjum
kennt honum að meta meðalhóf, en Indverja dáir hann
næst Sigurbirni Einarssyni og Grikkjum; þeir hafa skrif-
að bók allra bóka, Kama Sutra, en í fimmta hluta henn-
ar eru þessi vísu orð sem hann hefur vafalaust einhvern
tíma kynnt sér: „Vitur maður á aldrei að hugsa um að
forfæra konu, sem er óttaslegin, hrædd, óáreiðanleg, er
í strangri gæzlu eða húsi tengdaforeldra sinna“.
Þegar ég nú í sumar skrifaði stutt eftirmæli um
Magnús, föður Sigurðar, komst ég m. a. svo að orði,
að hann rninnti okkur á að stundum væri oflítill sjór
fyrir stóru hafskipin, þó hin minni fljóti yfir blindsker-
in. Þetta má einnig til sanns vegar færa um Sigurð, þó
hann hafi hingað til siglt hátt og mikinn og komizt fyr-
ir Keilisnes eins og Stjáni blái. Enginn maður er eyland,
segir Donne, sá vísi maður. Það veit Sigurður og þess
vegna segir hann í fallegu minningarljóði um föður sinn:
Þú dóst inní mig
með þitt heila hjarta
og stoltu sakbitnu sál.
Þú dóst inní mig
og dvelur í mér
einsog þeir dagar
sem fylltu mig fersku lífi.
Og þegar móðir hans deyr segist hann ekkert eiga
„aðhall höfði“, enda var hann þá aðeins 9 ára gamall og
mjög hændur að móður sinni. Það var litlaus dagur,
miskunnarlaus og viðbjóðslegur, þar sem hann klifraði
yfir fjallseggjarnar með svart ský í annarri hendi og
járnstaf í hinni. Guð hafði meira að segja brugðizt,
Magnús líka — allir nema glófextur gæðingur með stór
spyrjandi augu sem störðu á drenginn eins og Iind
Narkissosar og hann reyndi að þvo sér í henni og sá
þvottur stendur enn yfir, þegar þessar línur eru skrif-
aðar.
Matthias Johannessen.
Heima er bezt 297