Heima er bezt - 01.02.1961, Side 17

JAKTABOÐ
Ur minningum Guhmundar Einarssonar á Brjánslœk
E’^ldra fólkið í mínu ungdæmi kallaði [lað „jakta-
boð“ þegar þeir, sem ráðnir voru á þiiskipin
. fyrir vestan og norðan, voru kallaðir til skips
1 á vorin, venjulega seint á Góu eða snemma á
Einmánuði. Það breytti engu þótt skipin væru „kútter-
ar“ eða „skonnortur“. I hugum fólksins var jaktaheitið
rótfast og sannar það m. a. vísa Bjarna á Siglunesi:
„A jaktinni eyddist flest,
á sem þurfti að halda „hvur“,
en guðsóttinn entist bezt,
því aldrei var hann brúkaður.“
Og eins þessi gamli húsgangur:
„Víst er kíf að vera á jakt,
í veðri og stífu frosti,
uppá hífast hundavakt,
held ég lífið kosti.“
Þessi boð vöktu gleði unglinganna, sem áttu að fara
í fyrsta sinn til sjós á þilskip, það gaf vonir um svo
margt, en þó einkum að fá útþránni svalað að nokkru
leyti, fá að sjá fjarlæg byggðarliig, og kannske aðra
landshluta, sem maður þekkti aðeins af orðspori, og
varla það. Líka var vonin um að geta komið með björg
í búið, enda þess víðast mikil þörf. Sem sagt jaktaboðin
urðu mörgum unglingnum fyrirheit urn það, að þok-
ast nær því að verða „karl í krapinu“, sem eitthvert til-
lit væri tekið til. Og eitt er víst, að á gömlu seglskútun-
um komst margur sveitadrengurinn, lítill og pasturs-
laus, svo úr kútnum, að hann varð að manni, fyrr en
hann hefði orðið, hefði hann setið heima.
Ekki er ég svo fróður að geta með vissu greint frá
því, hvenær fyrst var farið að gera út þilskip frá
Patreksfirði og Bíldudal, en nokkur útvegur var kom-
inn á báðurn þessum stöðum, þegar ég man fyrst eftir
mér, eða um aldamótin 1900. Enda fyrntist ekki svo
fljótt yfir það afhroð, sem sveitin hafði goldið er 4
ungir menn drukknuðu af þilskipum vorið 1897. En
rétt fyrir aldamótin (1898) var útflutningur saltfisks
frá Patreksfirði um 500 skp. En frá Bíldudal, hvorki
meira né minna en rúmlega 4600 skpd. Vitanlega er
þarna talinn með bátafiskur úr verstöðvum kringum
þessa firði. Frá þessurn tímá og til þess, er ég mun
segja frá, hafði útvegur frá Patreksfirði stóraukizt, en
líklega gengið eitthvað saman á Bíldudal. Þilskipaút-
gerð var einnig töluverð frá Flatey, þegar kom frani
yfir aldamótin, en mest af aflanum var lagt á land til
verkunar á Patreksfirði, enda átti sama útlenda félagið
verzlanir á báðum stöðurn, og flestöll þilskipin. Þetta
félag hét: Islandsk Handels ík Fiskeri Co. Það átti á
tímabili 13 eða 14 kúttera, flesta allstóra (45—65 smá-
lestir). \Tar þeirn lagt í vetrarlægi á Flateyjarhöfn, því
að þar er öruggt skipalægi af náttúrunnar hendi. Þetta
verzlunarfélag notaði fiskiskipin til að flytja á þeim
vörur frá Danmörku til selstöðuverzlananna á Islandi,
fyrst í stað, og voru þá útlendir yfirmenn á skipunum,
en réðu íslenzka fiskimenn til sín yfir sumarið, og
sigldu síðan á haustin með aflann. Ekki mun slíkur afli
hafa komið fram í útflutningsskýrslum landsins. Venju-
legá voru aðeins 3 menn á skipunum, þegar þau kornu
til landsins, skipstjóri, stýrimaður og matsveinn. Islend-
ingarnir voru flestir ráðnir „upp á kaup“, mig minnir
að ég hafi heyrt, að það ha.fi verið 7—9 krónur á viltu,
og svo „premía“ af hverjum dregnum fiski, 2—3 aurar.
Góðir dráttarmenn þénuðu með þessu allt að 20 krón-
um á viku, og þótti mikið, því að þá var kaupamanns-
kaup urn heyskapartímann almennt 12 krónur á viku.
Á þessum skipum lærðu margir hér sjómennsku, og
kom það í góðar þarfir síðar. Því eftir aldamót fór að
draga úr slíkurn millisiglingum, og skipin urðu mönnuð
Islendingum eingöngu.
Eftir því aflamagni á Patreksfirði, sem vitnað er í
hér að framan, hafa varla verið þar, nema 2 þilskip
fyrir aldamótin. Það var Markús Snæbjörnsson, sem
fyrstur gjörði þar út þilskip, hét það Vonin, og var
jakt. Síðar eignaðist hann aðra jakt, sem hét Comet.
Mig minnir að Markús segði mér sjálfur, að þessar
jaktir hafi verið um 20 smálestir. Hann sótti þær sjálf-
ur til útlanda og sigldi þeim heim, og flutti vörur frá
og til landsins í hverri ferð. Markús var mikill elju og
dugnaðarmaður, og rak lengi verzlun á Patreksfirði og
græddist nokkuð fé, eftir þeirrar tíðar mælikvarða.
Hann byggði fyrsta steinhúsið á Patreksfirði, og senni-
lega fyrsta af þeirri gerð í sýslunni, það hangir enn þá
uppi, en er nú ónothæft. Markús ræktaði stórt tún á
Geirseyri, og var þar þó ekki glæsilegt ræktunarland,
en elja hans, útsjón og dugnaður, vann sigur á öllum
torfærum. Hann var af fátæku foreldri og byrjaði með
tvær hendur tómar. Smásaga er sögð af því, er karl
faðir hans heimsótti son sinn, þegar hann kom til lands-
ins með hið nýkeypta skip, Vonina. Þegar karl kemur
upp á þilfarið lítur hann upp eftir reiðanum og segir:
„Já, mikill er bollinn, margur er endinn, mikið er höf-
uðið á Markúsi mínum að þekkja alla enda.“
Heima er bezt 5?