Heima er bezt - 01.10.1961, Blaðsíða 13

endis ókleift að ná til læknis, þótt bráðnauðsynlegt
væri. Næstu læknar voru lengi vel í Nesi við Seltjörn
eða á Austfjörðum, urðu menn því langoftast að vera
án hjálpar þeirra. Árið 1799 var stofnað læknishérað
er náði yfir Suðurland, þ. e. Skaftafells-, Rangár- og
Árnessýslur ásamt Vestmannaeyjum. Það var að vísu
stórt skref til úrbóta því vandræðaástandi, sem í þess-
um málum hafði ríkt. Fyrsti læknirinn í þessu nýja
héraði var Sveinn Pálsson. Bjó hann að Kotmúla í
Fljótshlíð og síðar og lengst í Vík í Mýrdal. Á fyrsta
embættisári sínu kom hann til Vestmannaeyja til þess
að rannsaka ginklofann og almennt heilbrigðisástand
eyjarskeggja.
Enda þótt læknir væri kominn í Vík breyttist mjög
lítið til batnaðar með ginklofann. Þvert á móti virðist
veikin hafa ágerzt fyrstu tugi 19. aldarinnar. Vafalaust
hefur lítið verið um læknisvitjanir til lands, eða lækn-
arnir ekki getað gefið ný ráð gegn veikinni, nema þau
að breyta um drykkjarvatn, bæta hreinlæti og aðbúnað
í híbýlum manna o. s. frv.
Árið 1800 gefa prestar Eyjanna skýrslu um barna-
dauða á tímabilinu 1790—1799. Á þessum árum hafa 80
börn, af 113 fæddum, látizt úr ginklofa. Alls konar
athugunum var haldið áfram, og ýmsar ráðleggingar
gefnar, en allt jafn gagnslaust og ráð fólksins sjálfs í
ráðaleysinu. Fyrirskipan kom frá stjórninni, þar sem
brýnt var fyrir sýslumanninum, að *hann skoraði á kon-
ur að hafa börnin á brjósti. Var þá talið líklegt, að
sjúkdómurinn stafaði af því, að konur gæfu börnunum
óblandaða kúamjólk. Annað virðist naumast hafa verið
gert gegn þessum vágesti um árabil, og fór vitanlega
árangurinn eftir því.
Árið 1820 hófust eyjarskeggjar loks handa undir for-
ystu Magnúsar Bergmanns, verzlunarstjóra. Sendu þeir
stiftamtmanni bréf og beiðni um fyrirgreiðslu til kon-
ungs, að hann vildi náðarsamlegast hjálpa eyjarskeggj-
um í þessum voða, og senda þeim duglegan lækni, sem
hefði í höndum lyf og læknistæki, og skyldi hann
dveljast að minnsta kosti 3 ár í Eyjum. Hétu Eyjamenn
að taka þátt í kostnaði þeim, sem af þessu leiddi eftir
getu sinni. Landlæknir og amtmaður voru þessu mjög
fylgjandi og skrifuðu þeir hvatningarbréf til stjórnar-
innar um þetta nauðsynjamál í ágúst og september
1820.
Árangur þessara skrifa varð sá, að ákveðið var með
konungsúrskurði 28. marz 1821, að kostnaður af þessu
skyldi greiðast í bili af landfógeta, en síðar úr Jarða-
bókarsjóði. Fór þá að koma skriður á málið.
Fyrsti læknirinn sem sendur var til Eyja frá Kaup-
mannahöfn var íslendingur, Ólafur Thorarensen, var
hann þá nýútskrifaður frá Hafnarháskóla. Hann kom
til Eyja 1821. Dvaldist hann þar aðeins stuttan tíma,
en þó var talið að honum hefði orðið nokkuð ágengt
til varnar veikinni, svo að sagt var að ekki hafi nema
8. eða 9. hvert barn veikzt af þeim, er fæddust þann
tíma, sem hann var í Eyjum. Mun hjálp hans vafalaust
hafa verið fólgin í auknu hreinlæti og góðu eftirliti
með sængurkonu og barni.
Vatnsbólið forna, „Vilpa“.
En Ólafur hvarf á brott úr Eyjum, og aftur sótti í
sama horfið með ginklofann, og enn urðu Eyjamenn
að sækja mál sitt til æðri staða. Sóttu þeir nú málið enn
fastar en áður og nutu þar við góðs stuðnings Jóns
Thorsteivsens, landlæknis. Sókn þessi bar þann árang-
ur, að ný konungleg tilskipan var gefin út 1827, um
sérstakt læknishérað í Vestmannaeyjum, en þó aðeins
til sex ára. Hugðu ráðamenn, að þá mundi niðurlögum
veikinnar ráðið að fullu, og heilbrigðisástand eyjabúa
komið í viðunanlegt horf.
Hinn fyrsti skipaði Eyjalæknir kom þangað 1828.
Hann var danskur og hét Carl Ferdinand Lund, lagði
stjórnin honum til nokkuð af lækningatækjum og lyfj-
um.
Lund varð brátt mjög vel kynntur og vinsæll í Eyj-
um, en því miður naut hans skamma stund við. Hann
lézt hér 7. des. 1831 eftir tæpra þriggja ára dvöl. Ekki
virðist honum hafa orðið nokkuð ágengt með að lækna
ginklofann. Að minnsta kosti geisaði hann eftir sem
áður eftir dauða hans.
Enn kom til kasta stjórnarinnar um málið. Sá hún
sér ekki annað fært en að framlengja úrskurðinn um
læknissetu í Eyjum og senda þangað annan lækni til
næstu sex ára. Hét sá Carl H. U. Bolbroe frá Kaup-
mannahöfn. Hann var hér tilskilinn tíma, 6 ár, 1832—
1839, og barðist gegn veikinni með nokkrum árangri.
Abel sýslumaður telur honum hafa orðið nokkuð
ágengt, og ástandið hafi batnað mikið síðan læknar
urðu búsettir í Eyjum. Hefur sýslumanni að sjálfsögðu
verið vel kunnugt um þetta.
Þegar lokið var tilskildum tíma Bolbroes læknis fór
hann aftur utan, en veikin var landlæg sem fyrr, og
ósigruð að mestu, öllum til sárra vonbrigða.
Stjórnin ákvað því enn, að læknir skyldi sendur til
Eyja. Munu meðmæli sýslumanns einkum hafa ráðið
þar úrslitum, því að nú gerðist það merkilega, að bæði
landlæknir og stiftamtmaður lögðust á móti. Töldu þeir
kostnaðinn við læknissetu í Eyjum of mikinn, þegar
tekið væri tillit til hins litla árangurs, sem orðið hefði
við læknissetuna þar.
Heima er bezt 341